Autorzy tekstów średniowiecznych pozostają dla nas najczęściej anonimowi. Ich nazwiska nie były bowiem istotne, ważna była natomiast sama wartość dzieła i jego użyteczność, dydaktyzm. Teksty miały wychowywać i kształcić odpowiednią postawę religijną.

Jednym z najczęściej prezentowanych wzorów był rycerz chrześcijański. Ten typ bohatera, który ukształtowany został przez Kościół, spełniać musiał kreślone kryteria, by zaliczyć go można było w poczet wybrańców. Doskonały wojownik powinien być dzielny, pobożny, honorowy i lojalny wobec swojego seniora. Cel jego życia stanowiła walka z poganami w obronie własnej wiary. Takim ideałem był przede wszystkim Roland - bohater rycerskiego eposu. Syntezę jego nieskazitelnej rycerskości podkreśla sama scena jego śmierci, rytuału związanego z opuszczaniem ziemskiego padołu. Mając świadomość zbliżającego się kresu życia, hrabia udaje się na wzgórze, by tam spędzić swoje ostatnie minuty. To wydarzenie ma być oczywistą aluzją do śmierci samego Jezusa Chrystusa, który ukrzyżowany został na Golgocie. W ostatnich chwilach Roland gromadzi wokół siebie symboliczne przedmioty - miecz i róg, a następnie przystępuje do odbycia swojej ostatniej spowiedzi, podczas której przypomina wszystkie wartości nadające życiu sens. Powołuje się na wiarę chrześcijańską, miłość do ojczyzny, wierność wobec seniora i przywiązanie do własnego rodu. Po rytualnej śmierci, która w całości odwołuje się do Nowego Testamentu, aniołowie zabierają czystą duszę Rolanda do Nieba. W tej scenie postać hrabiego urasta wręcz do symbolu idealnego wojownika - męczennika oraz niemalże świętego, który ginie w obronie wiary.

Innym wzorcem tamtego czasu jest idealny władca, jego rolę w "Pieśni o Rolandzie" pełni Karol Wielki. Posiada on także wszelkie cechy doskonałego rycerza, a ponadto, będąc głową państwa, wykazuje szczególną troskę o dobro swoich poddanych. Jest dzielnym dowódcą, mężnie walczy w obronie dóbr i wolności swojego narodu oraz wiary chrześcijańskiej.

Średniowieczny władca pełnił na ziemi rolę Boskiego namiestnika i winien kierować się stateczną rozwagą, męstwem oraz rozumem. Ponieważ jego władza pochodziła z linii prostej od Boga, to musiał on realizować w swoim państwie funkcję szczególną - dbać o krzewienie wiary wśród poddanych i ich wierność przykazaniom.

Kolejnym kreowanym ówcześnie wzorcem, był święty - asceta. Najsłynniejszy jego wizerunek odnajdujemy w "Legendzie o świętym Aleksym". Przyszły święty wywodził się z bardzo zamożnej i znanej rodziny i już w dzieciństwie był bardzo religijny. Jako młody mężczyzna, spełniając rolę swojego ojca, ożenił się z piękną, zamożną dziewczyną, z którą nie było mu jednak dane żyć długo. Już podczas nocy poślubnej Aleksy wyznał swojej małżonce, że pragnie prowadzić zgoła odmienne życie. Za jej zgodą porzucił dotychczasowe, dostatnie życie i rozdawszy swoje bogactwa wybrał żywot wędrownego żebraka. Opuściwszy dom rodzinny skazał się na ubóstwo i niewygody. Musiał znosić nieznane mu dotąd męki i cierpienia. Umartwiając własne ciało wzmacniał tym samym hart ducha. Aleksy żył w niedostatku, wędrując z miejsca na miejsce i modląc się nieustannie. Zdarzało się, że traktowano go bardzo nieprzyzwoicie, wylewano nań pomyje, szydzono zeń - znosił to wszystko bardzo pokornie i cierpliwie. W momencie, kiedy dzięki swojej pobożność stał się znany, opuścił dotychczasowe miejsce pobytu, by nikt nie przeszkadzał mu w modlitwach. Wolał zostawać niezauważony, bo dzięki temu mógł realizować swoje powołanie. Po siedemnastu latach nieobecności Aleksy powrócił do swojego rodzinnego domu i będąc nadal nierozpoznany, prowadził spokojne acz ciężkie życie żebraka. Dogorywa tak w zapomnieniu, spędzając ostatnie dni na zapisywaniu historii swojego życia. Po śmierci, której towarzyszą liczne cuda, jego dusza wędruje natychmiast do nieba. Aleksy zostaje kanonizowany a jego życie stanowi od teraz wzór dla tych, którym zależy na zbawieniu. Jego martwe ciało natomiast staje się relikwią, ma nadprzyrodzoną moc uzdrawiającą.

Aleksy stanowi doskonały przykład świętego - ascety, mężczyzny, który zupełnie dobrowolnie zrzeka się wszelkich życiowych przyjemności i dogodności, by prowadzić ciężkie życie żebracze. Pokornie znosi wszelkie upokorzenia i niedostatki, by doskonalić swojego ducha i dyscyplinę fizyczną.

Asceza, której poddał się święty Aleksy była jedną z dróg, które wskazywał swoim wiernym Kościół. Miała ona prowadzić ku chwale i rychłemu zbawieniu.

* * *

WZORCE PARENETYCZNE

1. ASCETA, ŚWIĘTY:

- życie w niedostatku, wyrzeczenie się dóbr doczesnych

- przyjęcie ludzkiej pogardy i zniewag oraz cierpienia z pokorą

- ucieczka przed zgubną sławą i rozgłosem

- nieustanna modlitwa do Boga

- umartwianie ciała

- anonimowość, skromność, posłuszeństwo, pokora

Przykłady:

  • Święty ALEKSY

Rozdaje własny majątek, rezygnuje z dostatniego życia i opuszcza rodzinne miasto. Niczym żebrak, pozbawiony wszelkich wygód, spędza czas na modlitwie i prosi o jałmużnę. Pragnie pozostać anonimowy, nie dba o swoją sławę. Zależy mu tylko na samodoskonaleniu i pośmiertnym zbawieniu. Rychło zostaje uznany za świętego, jego odejściu towarzyszą liczne cuda, a na jego cześć biją dzwony całego Rzymu.

  • Święty FRANCISZEK

W rodzinnym Asyżu zakłada swój zakon, który od tej pory zwać się będzie zakonem franciszkanów. Tak jak święty Aleksy rozdaje swój majątek i zrzeka się życia w dostatku. Jako ubogi, skromny podróżnik - asceta wędruje po całym kraju i wygłasza kazania, które nawołują do miłości do bliźniego i świata.

2. RYCERZ ŚREDNIOWIECZNY:

- pobożny, głęboko religijny

- odważny

- zawsze dotrzymujący słowa, szczery

- wspaniałomyślny

- dbający o swój honor i dobrą sławę

- kochający i szanujący swoją ojczyznę

- miłujący Boga i skłonny do poświęceń w obronie własnej wiary

- wzorzec dydaktyczny

- propagujący postawę wygodną dla Kościoła

3. WŁADCA DOSKONAŁY:

- troskliwy wobec swojego kraju i poddanych

- wspaniały rycerz, dzielny wojownik

- dobry chrześcijanin

- miłosierny i wyrozumiały

- sprawiedliwy

- broniący granic państwa

- potrafiący szybko podejmować trudne, wiążące decyzje

- przede wszystkim dba o dobro swoich poddanym, potem o własne

PRZYCZYNY KREOWANIA WZORCÓW OSOBOWYCH W ŚREDNIOWIECZU:

- dzięki kreowaniu wzorców osobowych Kościół zyskiwał niepodważalną władzę

- asceci często zrzekali się własnego majątku na rzecz Kościoła, dzięki czemu znacznie się on bogacił

- przypominanie o tym, że życie jest tylko etapem przejściowym i należy dbać o losy swojej duszy, jej zbawienie po śmierci grzesznego ciała