Ballada romantyczna to gatunek, którego tradycja sięga swymi korzeniami kultury i literatury ludowej. Widoczne są również wpływy ludowe na treść ballady: zazwyczaj zaczerpnięta jest ona z opowieści, podań i wierzeń ludu.

Ukazana w balladzie historia zawsze ma cechy dramatyzmu: wydarzenia mają tajemniczy, często niewytłumaczalny charakter, postacie są niezwykłe, a nawet fantastyczne. Mieszają się porządki dwóch światów: widzialnego i niedostępnego ludzkim zmysłom. Cechy charakterystyczne dla ballady to tajemnicza atmosfera, uczuciowość, fantastyka.

Pod względem formalnym gatunek ten ma charakter epicko-liryczny.

Postaram się przedstawić cechy tego gatunku na podstawie utworu Adama Mickiewicza pod tytułem "Świteź".

Utwór ten rozpoczyna się opisem pogrążonego w mroku boru oraz jeziora - sceneria ta jest dziwna i tajemnicza. Wieczorem miejsce to wygląda jeszcze bardziej niezwykle:

Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą,

I dwa obaczysz księżyce (…)

Gdy oko brzegów przeciwnych nie sięga,

Dna nie odróżnia od szczytu,

Zdajesz się wisieć w środku niebokręga.

W jakiejś otchłani błękitu.

Natomiast nocą wiadomo, że mają tam miejsce niewytłumaczalne, straszne zjawiska:

Bo jakie szatan wyprawia tam harce!

Jakie się larwy szamocą! (…)

Nieraz śród wody gwar jakoby w mieście,

Ogień i dym bucha gęsty,

I zgiełk walczących, i wrzaski niewieście,

I dzwonów gwałt, i zbrój chrzęsty.

Atmosfera grozy i niezwykłości jest więc w pełni oddana przez wyraziste opisy. Podmiot liryczny wprowadza je jednak pośrednio, zastrzegając że są to legendy ("Drżę cały, kiedy bają o tym starce") - jest to przygotowanie do tego, co ma nastąpić dalej.

Narratorem, który opowiada całą historię o tajemnicy jeziora, jest baśniowa postać - złowiona w Świtezi syrena:

Twarz miała jasną, usta jak korale,

Włos biały skąpany w wodzie.

Opowiada ona legendę związaną z tym miejscem: przemianę ludzi i miasta w jezioro, spowodowaną bezbożną chęcią popełnienia zbiorowego samobójstwa jako sposobu ujścia przed najazdem wojsk carskich.

Pojawia się więc tutaj ludowy motyw winy i kary, a zarazem obiegowe wytłumaczenie pospolitej nazwy dla kwitnących nad jeziorem kwiatów: "cary". Wystepuje zarazem przemieszanie się porządku świata ludzkiego i fantastycznego.

Również budowa ballady spełnia wszystkie wyznaczniki tego gatunku. Jak wspominałam, utwór ma charakter epicko-liryczny. Jego charakterystyczne cechy to: układ wersowo-rymowy, nastrojowość, obrazowanie poetyckie, liryzm, subiektywizm narracji (cechy wskazujące na lirykę) oraz opis, tło akcji (elementy epickie).