W połowie XIX w Europie obserwuje się rozwój kierunku w sztuce i filozofii nazwanego później romantyzmem. Głównymi wyznacznikami tego prądu było niczym nieskrępowany i wszechstronny rozwój jednostki. Odrzucano klasyczne umiłowanie formy, na rzecz eksponowania uczuć twórcy, fantazji, mocy nadprzyrodzonych. W sztuce odwoływano się do kultury ludowej, do podań i mitów tradycyjnych, które zawierały właśnie treści fantastyczne "nie z tego świata".
W naszym kraju rozwój romantyzmu wiąże się z walką o niepodległość Polski, która w tym czasie pozostaje pod zaborami obcych mocarstw. Dlatego też w utworach często pojawia się tematyka powstań, wojen napoleońskich i ruchów wyzwoleńczo-narodowych. Ten prąd myślowy nie dotyczył jednak wyłącznie sztuki. Wiązał się z polityką, filozofią, modą, itp. Jednym z najbardziej znanych dzieł polskiego romantyzmu jest bezspornie "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza.
Zwykło się nazywać ten utwór epopeją narodową, co świadczy o jego randze i wadze dla kultury polskiej. Powstawał on w latach 1832-34 podczas pobytu poety na emigracji, na którą musiał się udać z powodu działalności konspiracyjnej.
Tematem utworu jest życie szlachty w wymyślonej przez autora wsi Soplicowo. Ukazuje on tu schyłek panowania Rzeczypospolitej szlacheckiej. Pokazuje jakiemu rozbiciu uległa ta społeczność, niegdyś silna i zjednoczona. Mamy tu arystokrację, która myśli tylko o tym, aby się wzbogacić; szlachtę mniej zamożną, która pielęgnuje tradycje niepodległościowe i patriotyczne, a także szlachtę biedną - zaściankową, która musi pracować na roli, by się utrzymać.
Głównym, przyświecającym Mickiewiczowi pod czas pisania celem, było uciec od złej atmosfery francuskiej emigracji, której głównym zajęciem były kłótnie, a nie działania na rzecz narodu. Mickiewicz swym utworem chciał pobudzić ich sumienia i pokazać co jest w tej chwili najważniejsze - ukochana ojczyzna, która oczekuje pomocy, a nie mało znaczące kłótnie. Dlatego też, autor w swej opowieści często nawiązuje do dobrych lat Polski, pokazuje walki narodowo-wyzwoleńcze, by zwrócić uwagę tych, którzy mają wpływ na losy kraju, żeby zrobili coś, pomogli tym, którzy pozostali w kraju. Najważniejsze są reformy, które doprowadzą do wyzwolenia Rzeczypospolitej. Stąd też odwołania do Napoleona, który w tym czasie był wielką nadzieją Polski, miał jej pomóc w odzyskaniu upragnionej wolności. Taka tematyka z pewnością świadczy o romantycznym rodowodzie "Pana Tadeusza".
Przy lekturze dzieła zwracamy uwagę na trzy główne wątki, które organizują fabułę. Pierwszym z nich jest wątek miłosny pomiędzy Tadeuszem i Zosią, choć nie jest on najważniejszy, to jak w każdym dziele romantycznym, musi być obecny. Drugi dotyczy sporu pomiędzy Soplicami i Horeszkami o zamek, a trzeci i najważniejszy to sprawa Jacka Soplicy, który jako bohater romantyczny poświęca swoje dobro prywatne dla ojczyzny. Jest to najważniejsza chyba postać w utworze. Na początku poznajemy go jako Jacka, brata Sędziego, który prowadzi hulaszczy tryb życia, po tym, jak stracił swą ukochaną Ewę, gdyż jej ojciec nie zgodził się na małżeństwo. Później w porywie złości, zabija on hrabiego Horeszkę. Musi uchodzić z kraju. Za granicą stępuje do wojska i walczy w kampaniach napoleońskich z myślą, że robi to dla swojej ojczyzny. Później powraca do kraju jako tajny emisariusz pod przebraniem księdza Robaka ma organizować powstanie.
Jest to bez wątpienia bohater romantyczny, ale już nie taki, jak widzieliśmy na przykładzie Giaura czy Wallenroda. Oczywiście posiada on ich cechy, ale ma też takie, które nie są właściwe dla tego typu bohatera. Przykładem może być to, że początkowo Jacek działa sam - jak to było przy klasycznym bohaterze romantycznym, ale po przemianie już nie. Namawia do współpracy szlachtę, by razem zawalczyć o wolność ojczyzny.
Myślę, że ukazane tutaj przykłady zaświadczają o romantycznym pochodzeniu dzieła Mickiewicza, gdyż z pewnością jest to największe dzieło literackiej tej epoki.
