" Żyłem, kochałem i wiele cierpiałem. Byłoby źle, gdyby ktoś nie miał w swym życiu okresu, kiedy mu się wydaje, że Werter napisany został tylko dla niego"
J.W. Goethe
Miłość ma wiele twarzy. Istnieją różne rodzaje miłości, które znacznie się od siebie różnią, przykładowo: miłość rodzicielska, miłość dziecięca, miłość skierowana do przyjaciół, zony czy męża, miłość sfery ducha lub sfery ciała. Wszystkie one odgrywają równie ważna rolę w ludzkiej egzystencji. Uczucie to uwzniośla, daje radość i spełnienie. Zarazem potrafi przywieść także do granic rozpaczy. Już w dzieciństwie łączy nas tego rodzaju więź z rodzicami, oni odczuwają podobne emocje związane z naszą osobą oddając nam każda rzecz, której zapragniemy. Także miłość siostrzana lub braterska , jest ważnym rodzajem miłości. Uczucie miłości może cechować się wiernością, jak również brakiem spełnienia, szaleństwem i platonicznością, może doprowadzać do szczęścia lub bolesnych rozczarowań. Wiele ofiarowuje, ale mimo to zdarza się, ze doprowadza do zguby i zaślepienia. Największe emocje towarzyszą miłości do mężczyzny lub kobiety- do kochanków. Jest gwałtowna i niespodziewana, pewnego dnia po prostu się zjawia i odziera nas z wszelkich sił. Zakochany człowiek postrzega otaczająca go rzeczywistość w innych barwach i kategoriach niż reszta. Miłość jednak często jest nieszczęśliwa, kiedy kochamy bez wzajemności. Innym razem znowu jej droga do szczęścia usłana jest trudnościami.
Z upływem lat miłość wyprzedzała popularnością wszystkie inne tematy mające być materiałem do tworzenia dzieł literackich. Już w Biblii pojawia tematyka miłosna w części I Listu do Koryntian Św. Pawła o tytule Hymn do miłości. Te słowa, do dziś uważane za jedne z najpiękniejszych w tematyce miłosnej, mówią o najgłębszej istocie miłości. Również mitologie- Greków i Rzymian- poruszają często topikę miłosną i tworzą postacie będące pewnymi wzorami miłości, np. Demeter jest stereotypem kochającej matki, popadającej w rozpacz z tęsknoty za uprowadzoną do królestwa Hadesu córką; wzorem ideału kochanka jest Orfeusz wzywający swą żonę muzyką, a potem próbujący wywieść ją z krainy śmierci- niestety bezskutecznie; postacią obrazującą wierność ponad wszystko jest natomiast żona Odyseusza- Penelopa- odrzucająca wszelkie zaloty podczas wieloletniego oczekiwania na męża. W średniowieczu siłą namiętności i szaleństwem oraz wytrwałością wbrew wszystkiemu i wszystkim, zachwycała historia Tristana i Izoldy- kochanków złączonych zakazaną miłością. W innym już miejscu i czasie-renesansowym- słynny dramaturg i poeta, William Szekspir, stworzył na kartach swego dzieła uczucie zwieńczone tragicznym końcem, uczucie Romea i Julii. Barok przyniósł pełne kunsztu liryki miłosne, sytuujące się w obrębie kultury dworskiej, których twórcą był Andrzej Morsztyn. W dziełach takich, jak Niestatek czy Do trupa czytelnik odkrywa pokłady emocji, intensywnych odczuć i stanów ducha, a wszystko to "doprawione" jest barokowymi konceptami, metaforycznymi ujęciami i poetyckimi porównaniami. Twórczość umiejscowiona w sentymentalizmie, w którym to tworzyli autorzy tacy, jak Karpiński czy Rousseau, przedstawiają uczucia przepełnione szczęściem i przeżywane pośród sielankowo ujętej przyrody. Z kolei epoka romantyzmu ponownie zmienia wizerunek miłości. Stosowany często w dzisiejszych czasach epitet "romantyczny" jest diametralnie inny od tak samo brzmiącego przymiotnika z tamtego okresu, związanego z miłością(lecz nie tylko). Marta Piwińska twierdzi, że pojęcie miłości jest wywyższone w romantyzmie ponad inne tematy literackie, a poza tym stanowi istotny składnik filozofii życiowej, pochodzącej z tego czasu. Prócz tego wpisuje się także w przestrzeń eksperymentalną i jest główną częścią skandali obyczajowych w tej epoce. Już samo poznanie miłości, niezależnie od jej spełnienia, jego braku czy totalnego upadku z jej powodu, jest wartościowym doznaniem. Miłość jest w epoce romantycznej oddzielona szczelną granicą od łączonych z nią zazwyczaj kategorii- szczęścia, sukcesów życiowych, związku małżeńskiego i spełnienia erotycznego. Wchodzi w dyskurs ze znanym powszechnie ujęciem tego uczucia. Małżeństwo przestaje być istotnym składnikiem wiążącym dwoje ludzi, ich miłość jest czymś wyższym, niezależnym od niego. W swoim szaleństwie miłość występuje przeciwko filozofii racjonalistycznej, kierującej się założeniami zimnego rozumu. Zarysowuje się jako uczucie po części zmysłowe, jednak w większym stopniu związane ze sferą duchową, dlatego nie poszukujące za wszelka cenę doznań erotycznych. To, co w największym stopniu cechuje miłość romantyczną to jej niespełnienie, dramatyzm i tragizm, oraz jej nieszczęśliwy koniec, który zazwyczaj prowadzi ku upadkowi zmysłów, umysłu, a także ciała, tzn. śmierci. Taka kreacja miłości buntuje się przeciwko poprzedzającym ją postawom ludzkim, życiowym. Mam tu na myśli w szczególności filozofię doby oświecenia z którą polemizuje romantyzm.
Właśnie to uczucie inspiruje wielu poetów i pisarzy tego okresu. Należy do nich słynny artysta, pochodzący z Niemiec, Johan Wolfgang Goethe. Na przestrzeni dzieła pt. Cierpienia młodego Wertera tworzy obraz miłości tragicznej, nieszczęśliwej i niespełnionej, szaleńczej, a zarazem altruistycznej i tak intensywnej, ze aż bolesnej. Tytułowy bohater nie tylko przeżywa dramatyczna burzę uczuć, ale w dodatku sprzeciwia się stereotypom stworzonym przez społeczeństwo. Młodzieniec cały czas ma swą ukochaną na wyciągnięcie ręki, ona wie o jego miłości i wykazuje dla niej poszanowanie. Jednak jest poślubiona innemu człowiekowi i nie może obdarzyć Wertera tymi samymi uczuciami. Ten godzi się w końcu ze świadomością, że Lotta nigdy nie będzie jego, akceptuje cierpienie, które w pewnym sensie zawiera tez pierwiastki dziwnej słodyczy.
Tożsame zdarzenie obserwujemy w utworze Georga Byrona, w dziele o tytule Giaur. Bohater tej historii jest tajemniczą postacią tragicznego kochanka, który stoi w opozycji do świata, wyrzucony jakby poza jego margines i osamotniony(bohater bajroniczny). Również Gustaw z Dziadów. Część IV jest typem zrozpaczonego, zawiedzionego i rozczarowanego miłością człowieka. Jest poetą, o bogatym wnętrzu, na próżno szukającym zrozumienia wyalienowanym samotnikiem. Wszystkie te postacie obrazują wizję romantycznego uczucia miłości.
Nieszczęście w miłości jest elementem łączącym głównych bohaterów z Cierpień młodego Wertera, Giaura oraz z Dziadów. Część IV. Werter jest osobą słabą, nie podejmującą żadnych działań i nie umiejącą stanąć twarzą w twarz z życiem i przynoszonymi przez nie kłopotami. Uczucie niszczy go, rujnuje jego wnętrze, a mimo to nie potrafi on w imię własnego życia z nim walczyć. W końcu przywodzi go ono do obłędu:
"Włóczę się po lesie, a wróciwszy do Loty, widząc jak siedzi z Albertem w altanie pod lipą, nie mogę wytrzymać i zaczynam takie błazeństwa, takie wybryki, takie stroje miny i wyplatam głupstwa, że trudno to sobie wyobrazić."
Miłość do kobiety, której nigdy nie zdobędzie jest bólem nie do zniesienia. To, że ona nigdy nie dojdzie do skutku, czyni go wciąż smutnym i zrozpaczonym. Werter patrzy na szczęśliwe życie Lotty z innym mężczyzną i nie mogąc nic uczynić, zaczyna pisać listy by na papier przelać swoje uczucia i myśli.
Inną postawę przyjmuje tytułowy, bajronowski Giaur, który podejmuje walkę o swą miłość. Dla ukochanej Leili może uczynić wszystko, co wyrażają te oto zdania:
"Jeśli krwi burza, oczu błyskawica, ust nieme drżenie, mieniące się lica, serca katowania i głowy szaleństwo, śmiałość w zamiarach i w spełnieniu męstwo , pierś chciwa zemsty, dłoń zbrojna kindżałem. Wszystko, co czułem i co dokonałem, jeśli to znakiem kochania- kochałem."
Jednak nie zmienia to faktu, że uczucie łączące bohatera i jego wybrankę-która odwzajemnia jego miłość- jest tragiczne. Kobieta jest zamężna Zdradzony mąż- turecki basza- zabija ją w szale wściekłości za popełniona zdradę.
Również mickiewiczowski Gustaw kocha nieszczęśliwie i gwałtownie. Dziewczyna odrzuca go, jest chłodna i bezduszna wobec jego uczucia.
Sfera duchowa jest tą przestrzenia w której egzystuje romantyczna miłość, obojętna na fizyczną stronę doznań z nią związanych. Wypowiedzi zakochanych ludzi cechuje patos i wzniosłość w opisywaniu głębi swych przeżyć. Obiekt miłości jest zazwyczaj wyidealizowany, przypisuje się mu nadludzkie zdolności, kobiety są wręcz postrzegane jako anielskie istoty. Mianem anioła określa Werter swą ukochaną, uważa ja za doskonałość. Również Giaur przypisuje Leili takie cechy- przypisuje jej nazwę "anioła życia i światłości". Widzi ją jako ideał niemal metafizyczny, wywyższony ponad ludzkość. Ukochana Gustawa jest "nadludzką dziewicą" charakteryzującą się boskością, poza tym jest jakby jego drugą połową, dopełniają się wzajemnie. Uczucie miłości i jego obiekt nadają znaczenie życiu każdej z opisanych powyżej postaci, są jego najgłębszą istotą, wypełniającą wszystko wokół, największym pragnieniem i snem. W przeżywaniu miłości rozkosz przeplata się z cierpieniem, euforia ze smutkiem. Jest ona doznaniem niemal nadprzyrodzonym, niezwykłym i intensywnym. Przy pierwszym spotkaniu z ukochaną Lottą, Werter odczuwa tajemnicze powinowactwo dusz. Uczucia tego rodzaju są najbardziej wyczekiwanym darem od losu, który wznosi człowieka ku niebu. Gustaw często wspomina o nierozerwalnych więziach przeznaczonych sobie dusz, które zawsze muszą się w końcu spotkać. Łańcuch ten nie może być rozłączony, lecz istnieje możliwość zerwania go na ziemi, za życia. Pomimo tego jednak po śmierci dwie połówki wracają do siebie. Takie przekonanie wywodzi się z platońskiej koncepcji miłości: stworzone przez boską siłę, złączone ze sobą dusze, zesłane na ziemski padół muszą znaleźć drogę powrotna do siebie. Ich magnetyzm przezwycięża nawet śmierć, jednak może tez być sprawcą cierpienia. Widać te założenia w losie każdego opisywanego przeze mnie bohatera.
Romantyczne uczucie miłości trwa wiecznie, wyzwala nawet ze śmierci, wykracza poza nią. Wszystkie postacie są wierne przez cały swój żywot tylko jednej ukochanej i jej oddają się bez reszty. Siłę takiej miłości, sięgającej poza granicę życia, możemy obserwować w Romantyczności A. Mickiewicza- programowym dziele doby romantyzmu w Polsce. Karusia, młoda kobieta, nie potrafi zapomnieć o swoim chłopcu, nawet gdy ten umiera. Ogląda go duszą, przywołuje i ciągle kocha.
Uczucia romantycznych bohaterów są często egzaltowane, mieszają się w nich stany rozpaczy i zrywy namiętności. Kochankowie postrzegają świat bardzo subiektywnie i wszystko analizują przez odniesienie do siebie. Zbrodnia Giaura, wiernego zasadzie:
"Niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie"
jest popełniona bez świadomości jak jest straszna, a wszystko to jest wynikiem kierunku myślenia na pierwszy plan wysuwającego ukochaną i wspólne, szczęśliwe życie. Silnym kontrastem do takiego postępowania jest bierność Wertera, które nie walczy o Lottę, a swoje gwałtowne uczucia wyraża w listach. Ze strony Gustawa natomiast kierowane są pretensje wobec księdza, za to, że nie dał mu on odpowiedniej nauki życiowej, tylko przedstawiał wyidealizowaną miłość ze "zbójeckich książek", która nie istnieje, a jej poszukiwanie doprowadza tylko do rozpaczy. Buntownicza postawa bohatera przeradza się w końcu w gniew wobec płci pięknej i jej płochości:
"Kobieto, puchu marny! Ty wietrzna istoto!
Postaci Twojej zazdroszczą anieli,
A duszę gorszą masz niżeli"
Z kolei Giaur winę za swe tragiczne losy przypisuje całej ludzkości. Mimo tego dumnie twierdzi:
"Gdybym mógł odżyć, żyłbym, tak jak żyłem"
Romantyczni bohaterowie poddając się działaniu miłości, rozumowe, racjonalistyczne pojmowanie zostawiają gdzieś daleko na uboczu. Kierują się wyłącznie namiętnościami i emocjonalnymi wybuchami uczuć. Tak intensywne doznania mogą powodować, i często powodują, rozchwianie psychiczne, porzucenie rozsądnego myślenia i podejmowanie nieodpowiednich decyzji. Głównymi cechami miłości romantycznej jest jej intensywność, siła oraz namiętność podporządkowująca sobie zarówno serce, jak i rozum. Jest najwyższym stanem spełnienia ludzkiego życia, ale także potrafi je doszczętnie zrujnować. Każda istota ludzka posiada uczucia czyste i głębokie, które mogą jednak zostać zniweczone przez pragnienia nie do spełnienia. To niespełnienie może pogrążyć duszę każdego człowieka, do tego stopniu zanurzyć ją w cierpieniu, że wszelkie wartości staną się nieważne, a życie bezcelowe. Takie załamanie prowadzi do ostateczności- samobójstwa.
Kochający romantyk rozważa głęboko siebie i świat, pośród piękna natury ucieka od realności i poszukuje najistotniejszych sensów istnienia, kontempluje życie, sztukę i przyrodę. Choćby jednorazowy widok ukochanej pozwala mu tworzyć wizje swojej miłości w za pomocą imaginacji, już same wyobrażenia czynią go szczęśliwym.
Miłość jawi się jako największa powinność każdego człowieka i najgłębsze spełnienie, bez niej istnienie jest niczym. Jest absolutna, idealna, nic nie ma nad nią władzy. Obiekt tego uczucia jest uwznioślony, dlatego trzeba poskromić względem niego wszelkie zmysłowe pragnienia, co często w efekcie wywołuje ból, frustrację i obłęd. Wyzwolenie każdemu kochankowi romantycznemu przynosi dopiero śmierć.
Miłość jest trudna, często bolesna, ale w sowim pięknie warta wszystkich cierpień świata. Daje życie i spełnienie lub zabija. Jest artystą, który tworzy a z drugiej strony niszczycielem. Romantyczna koncepcja miłości nierozerwalnie związana jest z bólem i rozpaczą. Co sprawia, że mimo tylu cierpień każdy marzy by przeżyć to najwspanialsze w życiu uczucie?
