W 1822 roku ukazały się w Wilnie "Ballady i romanse" Adama Mickiewicza, gdzie poeta nawiązuje do kultury ludowej. Wykorzystał tu takie gatunki literackie, jak: pieśń, podanie, legenda ludowa oraz zasady ludowego kodeksu moralnego. W otwierającym zbiór utworze, pt. "O poezji romantycznej", a także w balladach, pt. "Romantyczność" oraz "Świteź", zawarł Mickiewicz idee programowe literatury okresu romantyzmu. W innych balladach natomiast ukazał przykłady ich realizowania:
"Romantyczność" - jest to ballada programowa. Utwór poprzedza motto zaczerpnięte z "Hamleta" Williama Szekspira:
"Zdaje mi się, że widzę…gdzie?
Przed oczyma duszy mojej"
Przedstawione są tutaj dwa nastawienia wobec rzeczywistości: racjonalistyczna (np. Starzec) oraz romantyczna (np. Karusia).
"Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko"
"Lilie" - inspiracją do napisania tej ballady, była dla Mickiewicza średniowieczna pieśń pt. "A stała się nam nowina", o tematyce związanej z wyprawą króla Bolesława Śmiałego na tereny Rusi oraz ze zdradą, której się dopuściły polskie żony, za co później poniosły srogą karę z rąk władcy.
"Zbrodnia to niesłychana
Pani zabija pana"
Stary Pustelnik (do niego zwraca się bohaterka - Pani) - jest symbolem ludowych mądrości i to on uzmysławia przybyłej do niego kobiecie, ludową prawdę, według której "nie ma zbrodni bez kary".
"Świteź" - autor ukazuje tutaj ludowe wierzenia w istnienie rozmaitych boginek wodnych oraz w zatopione w głębinach jeziora miasto. Żaden człowiek nie ma odwagi podziwiać pięknego jeziora w nocy "Bo jakie szatan wyprawia tam harce! / Jakie się larwy szamocą!".
Wojska ruskie zostają poddane karze za najazd na bezbronne miasteczko.
Tuhan - zarządca miasta.
"Małżonki i córki Świtezi, / Które Bóg przemienił w zioła - kwiaty cary.
