W polskiej poezji różnych epok mamy do czynienia z następującymi systemami wersyfikacyjnymi:

- średniowiecznym wierszem zdaniowym - był on typowy dla średniowiecznej poezji, stąd jego nazwa. Był wierszem asylabicznym, tj. miał różną liczbę sylab w wersach. W wierszu zdaniowy rymowano różnej długości zdania. Poszczególne wersy były połączone rymami, ale w wierszy średniowiecznym zdaniowym nie było rytmu. Ma to związek z jego melicznym charakterem - wykonywano go przy akompaniamencie muzyki, a jego rytm był podporządkowany melodii. Czasem wiersz ten nazywamy z tego powodu rymowo-zdaniowym. Występujące w tym wierszu rymy były gramatycznymi (tak zwane częstochowskie) - rym polegał na współbrzmieniu takich samych form gramatycznych. W średniowiecznym wierszu zdaniowym pojawiają się też rymy męskie i żeńskie (częstsze) oraz wewnętrzne i zewnętrzne.

- renesansowym wierszem sylabicznym - od XV wieku można zaobserwować tendencję do zachowywania stałej liczby sylab w wersach. Dało to początek powstałemu w XVI wieku wierszowi sylabicznemu. Twórcę tego wiersza był Jan Kochanowski. Podstawę sylabizmu stanowi stała liczba sylab w poszczególnych wersach. Wersy dłuższe od 8-zgłoskowych posiadają średniówkę (stałą przerwę międzywyrazową po takiej samej ilości sylab w każdym wersie). Ważna cechą tego wiersza jest stały akcent, padający na przedostatnią sylabę w wersie oraz na sylabę poprzedzającą średniówkę. Najczęściej pojawiają się rymy żeńskie.

Obok rymowanego sylabowca występował sylabowiec nie rymowany, zwanym białym. Jan Kochanowski wprowadził go w dramacie "Odprawa posłów greckich".

Wyróżniamy szereg odmian sylabowca, w zależności od długości wersów. Najkrótszy jest 5-zgłoskowiec, a najdłuższy 14-zgłoskowiec. Najczęściej stosowano 8-, 11- i 13-zgłoskowiec. Wiersze krótkie pisane były najczęściej 8-zgłoskowcem, natomiast w większych utworach epickich posługiwano się 11- i 13-zgłoskowcem. Jednocześnie 13-zgłoskowiec był typowy dla klasycznej tragedii. Przykładem 8-zgłoskowca jest

"Pieśń świętojańska o Sobótce", 11-zgłoskowca "Myszeida" i "Monachomachia", Ignacego Krasickiego, "Beniowski" Juliusza Słowackiego czy "Grażyna" Adama Mickiewicza, 13-zgłoskowca "Pan Tadeusz" czy

"Wojna chocimska" W. Potockiego.

Sylabiczny system wersyfikacyjny uchodzi za szczególnie uniwersalny, choć od początku XIX wieku był wypierany przez pozostałe systemy wersyfikacyjne.

- romantycznym wierszem sylabotonicznym - system ten rozwinął się i upowszechnił w dobie romantyzmu. Oprócz zasady sylabizmu, na której się opiera, jego dodatkową jednostką organizacyjną jest stopa. Została ona przejęta z greckiego metrum. W antycznej metryce miarą wiersza była stopa, powtarzająca się regularnie grupa krótkich oraz długich sylab. W szesnastowiecznej Polsce obserwujemy zanik iloczasu, a na kształtowanie się stopy ma wpływ system akcentacyjny. Tak więc w wierszu polskim stopą będzie powtarzająca się regularnie grupa akcentowanych oraz nieakcentowanych sylab, tak zwany zestrój akcentowy. W sylabotonizmie najczęściej pojawiają się następujące stopy: trochej o schemacie Z z (Z - zgłoska akcentowana, z - zgłoska nieakcentowana), jamb z Z, daktyl Z z z, anapest z z Z, amfibrach z Z z, peon trzeci z z Z z.

Z wierszem sylabotonicznym spotykamy się w niedużych utworach lirycznych, a także w dramatycznych fragmentach, gdzie może pojawić się połączenie stóp różnego rodzaju.

- odmianą sylabotonizmu, tj. heksametrem polskim - jest to wiersz sześciostopowy, w którym cztery pierwsze stopy to daktyle lub trocheje, piąta to daktyl, a szósta to trochej. Z heksametrem polskim spotykamy się w dramacie "Konrad Wallenrod", w opowieści Wajdeloty, gdzie jest różna długość wersów (14 - 16 sylab).

- modernistycznym wierszem tonicznym - ma stałą liczbę zestrojów akcentowych (to jest powtarzających się grup akcentowanych i nieakcentowanych zgłosek). Wiersz toniczny cieszył się popularnością w okresie Młodej Polski (np. "Księga ubogich").

- współczesnym wierszem wolnym - wiersz nieregularny, pozbawiony stałych elementów, jak równa liczba stóp, sylab, czy średniówek. Autorowi pozostawiona jest zupełna swoboda w konstrukcji wiersza. Wiersz wolny uchodzi za najbardziej nowoczesny rodzaj wiersza. Początki wiersza wolnego można odnaleźć w twórczości Cypriana Kamila Norwida. Jego rozkwit obserwuje się w dwudziestoleciu międzywojennym, w poezji awangardowej. Nadrzędną cechą tego wiersza jest poetycka funkcjonalność, dlatego wersyfikacja podlega funkcjom semantycznym, czyli znaczeniowym. Podział wiersza na wersy zależy całkowicie od autora. Pełna swoboda autora pozwala na rozczłonkowanie zdania na kilka wersów. Wówczas taki podział stanowi wyraz poetyckiej interpretacji wypowiadanych zdań. Niektóre słowa mogą być w ten sposób podkreślone i wyodrębnione, przez co zyskują szczególną rangę i semantyczne przewartościowanie. Funkcją podziału zdań na wersy jest kontrastowanie różnej długości wersów dla podkreślenia znaczeń słów w krótszych wersach oraz podział na wersy wymusza inny, nieciągły sposób czytania poezji niż prozy. Zdanie są zaburzone składniowo poprzez owo rozczłonkowanie, co umożliwia ujawnienie nowych sensów zdań, wynikających ze słownych nieoczekiwanych spięć. Innymi cechami wiersza wolnego jest rezygnacja z interpunkcji, dużych liter czy rymów. Przez co zaciera się czytelność budowy zdań, zwłaszcza, że poszczególne części zdań zachodzą na siebie. Taka budowa wiersza wolnego powoduje celową dezintegrację wypowiedzi. Przykładami wierszy wolnych są ostatnie utwory Różewicza, w których poeta ukazuje swoje przerażenie chaosem otaczającego świata. Ów chaos oddany jest właśnie przez zaburzenia składniowego i semantycznego porządku. Trudno odnaleźć koniec zdania i właściwie określić przynależność poszczególnych słów.

Oprócz powyższych systemów, zależnie od budowy wiersza oraz reguł, co do powiązań jednostek wierszowych, rozróżniamy numeryczne i nienumeryczny systemy wersyfikacyjne:

  • numeryczne - regularne, w których poszczególne jednostki wiersza zależą od prawideł rachunku liczbowego, charakteryzują się stałą ilością sylab i stóp w poszczególnych wersach. Należą tutaj następujące systemy: tonizm, sylabotonizm i sylabizm.
  • nienumeryczne - należą tu wiersz zdaniowy oraz wiersz wolny.