Renesans, nazywany też wymiennie odrodzeniem, jest epoką historyczno literacką, kulturalną, która rozpoczyna się w Europie w XIV wieku (Włochy) i XV wiek (kraje północnoeuropejskie). Trwa on umownie do końca XVI wieku, w niektórych krajach do początku XVIII wieku.

Renesans został ukształtowany przez różne czynniki polityczno -społeczne:

- upadek porządku feudalnego w Europie i uniwersalizmu, prezentowanego przez cesarstwo i papiestwo;

- powstanie nowych zjednoczonych krajów: Hiszpanii, Francji, Polski i Szwajcarii;

- miasta włoskie zwiększyły i umocniły swoją pozycję, dzięki handlowi i prowadzonej polityce;

- mieszczaństwo stało się nową warstwą społeczną, która zaczęła odgrywać dużą rolę;

- największy wynalazek epoki, czyli druk, którego odkrywcą jest Jan Gutenberg (1450);

- odkrycie zamorskich posiadłości w Ameryce i Indiach;

- rozwijanie kultury narodowej i udoskonalanie języka narodowego;

- rozprzestrzenianie się reformacji;

- kultura mecenatu.

Kultura umysłowa odrodzenia

Pogląd na świat w epoce renesansu wynika z przekonanie bardzo optymistycznego, które karze wierzyć, że świat, na którym żyjemy jest nieskończenie cudowny, poukładany, stały, opiekuje się nim Bóg. Człowiek mógł żyć ze świadomością, że nic się złego nie stanie, wszystko pozostanie takim, jakim jest. Fakt, że wszechświat jest harmonią i pięknem, ponieważ stanowi odbicie doskonałego Boga, pozwalało sądzić, że ludzie mogą zbadać i zrozumieć reguły boskie, które nadane są naturze rzeczy.

Filozofia renesansu skoncentrowana jest na próbie znalezienia recepty na szczęśliwe życie człowieka na ziemi.

Humanizm jest podstawowym i najważniejszym prądem umysłowym opoki odrodzenia. Nazwa jego pochodzi od łacińskiego "humanus", czyli ludzki. Dzięki niemu możliwe było właściwe ukształtowanie światopoglądu renesansowego. Hasłem humanistów stała się słynna sentencja starożytnego poety, Terencjusza: "Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto", oznaczające "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce".

Inspirację oraz wszechstronną wiedze o człowieku odnalazł humanizm w literaturze, filozofii i sztuce antycznej. Odkryta została on dzięki podróżom. Uczeni greccy przybywali do Rzymu z podbitego Konstantynopola w XIV wieku.

Humanizm za cel stawiał sobie poznanie człowieka, jego natury, osobowości i zdolności, a także wszystkie dziedziny życia, począwszy od artystycznych, aż po publiczne i polityczne.

Humanizm wierzył w ogromne możliwości człowieka i jego umysłu, który jest nieograniczony. To przekonanie znalazło swój oddźwięk w pracach naukowych i licznych odkryciach (m.in. Mikołaj Kopernik), dzięki którym zupełnie zmienił się sposób rozumienia świata i miejsca ludzi na ziemi.

Dzieła literackie zwiastujące renesans

1. "Boska komedia" Dantego Alighieri- jest to wielkie dzieło literatury powszechnej, nie tylko renesansowej. Powstawało ono przez długi czas. Budowa tego poematu jest bardzo kunsztowna, ponieważ składa się z czternastu tysięcy strof trójwersowych, składających się na sto pieśni. Całe dzieło składa się z trzech części: "Piekła", "Nieba" i "Raju".

Znamienny jest fakt, że poeta opisuje w swoim poemacie siebie, czyli człowieka. Jest to historia wędrówki po zaświatach. Piekło i Czyściec odwiedza poeta z Wergiliuszem, który jest jego przewodnikiem. Beatrycze, czyli ukochana poety, prowadzi przez niebo. Ta wędrówka ma oczywiście wymowę symboliczną. Jest przedstawieniem drogi duchowej zmiany i odrodzenia się, którą może przejść człowiek, pokutując i żałując za swoje grzechy i winy. Poemat ten przedstawia w swoim bogactwie cały dorobek kultury średniowiecznej- cesarstwa, dającego szczęście ziemski, religii, dającej inspirację i Kościoła, prowadzącego do Królestwa niebieskiego. Niemniej ważne są dla poety sprawy ludzkie, przeżycia i ich głębia. Bohater w czasie wędrówki miota się z różnymi przeciwnościami, myślami i uczuciami. Dzięki temu może on poznać różnorodność świata, dotrzeć do ideału, poznać dobro i mądrość, a także wyzwolić się . jest to przecież poemat o odkryciu indywidualności człowieka.

2. "Sonety do Laury" Franciszka Petrarki - są to wiersze, które powstały najprawdopodobniej w okresie 1330 - 1365, a jest ich aż trzysta siedemnaście. Podzielone są na dwie części: "Wiersze ku czci Laury żywej" oraz "Wiersze ku czci Laury martwej". Są to utwory o tematyce miłosnej; przedmiotem jej jest idealna kobieta, miłość ta jest z kolei bardzo silna i namiętna, której muszą ustąpić inne szlachetne i wzniosłe uczucia, czy myśli. Historię tej pięknej i tajemniczej trochę miłości tworzy również niepokój moralny, aspiracja religijna i refleksje filozoficzne. Pragnieniem Petrarki jest rozdzielenie wydarzeń i przeżyć na to, co indywidualne, charakterystyczne tylko dla nich oraz na to, co w nich oryginalne, świadczące o uniwersalności i ponadczasowości. W "Sonetach" przedstawia nam idealną miłość i jej obiekt, czyli Laurę, swoje przeżycia, w kunsztownej formie artystycznej.