Mikołaj Rej[a] z Nagłowic herbu Oksza[b], właściwie Mikołaj Rey (ur. 4 lutego 1505, zm. między 8 września a 5 października[c] 1569) – polski poeta i prozaik renesansowy, tłumacz, a także polityk i teolog ewangelicki, wójt urzędowski, poseł na Sejm I Rzeczypospolitej. Choć nie był humanistą w naukowym rozumieniu tego słowa, zawdzięcza się mu upowszechnienie idei humanitas w polskiej kulturze. Długo uznawano go za „ojca literatury polskiej”, przez wielbicieli nazywany także – za sprawą moralitetu Wizerunek – „polskim Dantem”. Pomimo znaczącego wkładu, jaki przypisuje się Mikołajowi Rejowi w rozważaniach na temat początków literatury narodowej, zdaniem wielu współczesnych badaczy pozostaje on twórcą wciąż niepoznanym. Większość obiegowych opinii na temat Reja w dalszym ciągu pochodzi z błędnego wizerunku „rubasznego, niewykształconego prostaka”, jaki przypisała mu tradycja. Życiorys Urodził się w zamożnej rodzinie szlacheckiej w Żurawnie na Rusi Czerwonej jako syn Stanisława i Barbary z Herburtów (1480–1550, córka Piotra Herburta, wnuczka Jana Herburta z Odnowa, prawnuczka Frydrusza z Chlipel) – wdowy po dziedzicu Żurawińskim, która przedtem poślubiła ok. 1500 Balcera Dąbrowskiego. Jej synem z trzeciego małżeństwa, zawartego ze Stanisławem Reyem był późniejszy pisarz Mikołaj Rej. Po stryju Piotrze Reju, Mikołaj został dziedzicem Nagłowic. Mikołaj odebrał fragmentaryczne wykształcenie; najpierw 2 lata w Skalbmierzu, potem kolejne 2 we Lwowie – w 1518 został zapisany w poczet studentów Akademii Krakowskiej, gdzie nie kwapił się do nauki i – jak napisał w swojej biografii – poznał co to dobre towarzystwo. Miejsce zamieszkania Reja w Krakowie było okryte tajemnicą aż do roku 1892, kiedy to udało się ustalić, że mieszkał on w przekazanym mu przez Annę Odrowążową dworze przy ul. Grodzkiej. Obecnie stoi tam kamienica nr 60, którą wzniesiono na pustym placu w roku 1871. Lata młodzieńcze spędził w nieograniczonej swobodzie w rodzinnej wsi; polował, łowił ryby – zachwycał się światem natury. W 1525 ojciec wysłał Reja na dwór magnacki Andrzeja Tęczyńskiego. Był to moment przełomowy w życiu Reja: zdobywał tam przede wszystkim ogładę towarzyską, uczył się literatury, stylistyki i ortografii. Został sekretarzem Tęczyńskiego. Po śmierci ojca pozostał na wsi i planów dalszej edukacji nie zrealizował. Rej popełniał liczne błędy faktograficzne, używał często wyrażeń wulgarnych. Przypuszczalnie jednak było to ze strony Reja udawanie człowieka prostszego, niż był w rzeczywistości, aby zbliżyć się do narodu i mówić jego codziennym językiem. Rej był utalentowanym samoukiem, który rozwijał rodzimy, „swojski” nurt polskiego odrodzenia. Był jednym z pierwszych poetów piszących w języku polskim. W 1531 r. ożenił się z Zofią Kościeniówną z Sędziszowa, córką Bogumiły z Boryszewskich i Jana Kościenia z Wyrwy i Sędziszowa. Matka była bratanicą Andrzeja Róży z Borszowic Boryszewskiego (ok. 1435–1510) arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski. Po jego śmierci odziedziczyła połowę Siennicy, Kobylego, Rubiego i Woli Kobylskiej. Bogumiła, przepisała swój dział ziemski kobylski prawem spadku córce Zofii. Przebywał u boku kalwinisty hetmana wielkiego koronnego Mikołaja Sieniawskiego, zetknął się z przedstawicielami reformacji i między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na luteranizm, potem na kalwinizm i rozpoczął intensywną działalność religijną. 13 stycznia 1546 pożyczył on od związanej z Akademią Krakowską kolegiaty Św. Anny w Krakowie 600 zł na wyderkaf, obiecując za to czynsz 15 zł półrocznie i zabezpieczając go na swych wsiach Bobinie i Słonowicach wraz z kmieciami. Opieszałość Reja z wykonaniem obowiązków dłużnika ściągnęła na niego ekskomunikę, wydaną przez oficjała generalnego Piotra Porębskiego. Rej uczestniczył w synodach, zakładał w swoich dobrach zbory i szkoły. Toczył spory teologiczne i majątkowe z Kościołem katolickim. Nie opuścił – jak pisał Andrzej Trzecieski – „żadnego sejmu, zjazdu, ani żadnej koronnej sprawy”. Wielokrotnie brał udział w sejmach walnych i uważał swoje pisarstwo za odpowiedzialną misję społeczną (poseł na sejm piotrkowski 1542 roku, poseł ziemi halickiej na sejm 1556/1557, poseł województwa ruskiego na sejm piotrkowski 1558/1559 roku, poseł z województwa ruskiego na sejm parczewski 1564 roku). Nigdy nie wyjeżdżał za granicę, z czego był dumny. Popierał szlachecki ruch egzekucyjny zmierzający do oddania zagarniętych dóbr królewskich. Utrzymywał bliskie kontakty z dworami Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Wciąż zmieniał miejsca pobytu, zdobywał nowe majętności. Uzyskał także pozwolenie na lokację dwóch miasteczek – Okszy (obecnie Oksa) i Rejowca (Chełmskie), w którym prawdopodobnie zmarł. U schyłku życia był posiadaczem co najmniej 17 wsi i przynajmniej 12 folwarków. Był ruchliwy, jowialny, dowcipny, otwarty wobec ludzi. Bywał też porywczy, kłótliwy, skąpy, bezwzględny i skłonny do pieniactwa. Ceniono go jednak powszechnie[potrzebny przypis], również jako pisarza rozmiłowanego w polszczyźnie. Wpływ na propagowanie języka polskiego miał też protestantyzm Reja, bowiem protestanci dążąc do wzmożenia rozpowszechniania swojego wyznania tłumaczyli Biblię na języki narodowe, codzienne modlitwy odmawiali w nich, pragnąc być bardziej atrakcyjni od kleru katolickiego, którego nadal obowiązywało posługiwanie się językiem łacińskim. Przez katolików, którzy wypominali mu profanację kościołów, wypędzanie księży katolickich i prześladowanie zakonników nazywany był szatanem rozwiązanym, smokiem z Okszy, Sardanapalem Nagłowskim. W 1603 roku jako autor trafił do pierwszego polskiego Indeksu Ksiąg Zakazanych powstałego z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego. Miejsce śmierci Mikołaja Reja dotychczas pozostaje nieznane, natomiast zachowane przesłanki źródłowe wskazują na zbór kalwiński w Okszy (od XIX wieku Oksa) jako miejsce pochówku pisarza. 10 kwietnia 1920 podczas Zjazdu ewangelików Polaków w Krakowie w kościele św. Marcina została odsłonięta tablica pamiątkowa Mikołaja Reja ufundowana przez rodziny Grosse i Maurizio. Jej autorem był Jan Raszka.