Etyka - to ogół zasad, norm postępowania obowiązujących w danej zbiorowości, moralność. Nauka o moralności, filozofia moralności , ustalająca (na podstawie przyjętych ocen i norm) dyrektywy moralnego postępowania. Opis, analiza i wyjaśnienie moralności.

Problem molarnej odpowiedzialności to nie tylko odwieczny motyw literacki, to przede wszystkim doświadczenie każdego człowieka.

Już w starożytności zastanawiano się nad ludzką odpowiedzialnością, moralnym heroizmem lub jego brakiem. Platon, Arystoteles - jako pierwsi badali ludzkie postępowanie.

Odpowiedzialność moralna jest szczególnie ważna w sytuacjach ekstremalnych, wyboru między życiem a śmiercią ("Lord Jim", "Dżuma", literatura wojenna, obozowa), ale i w codziennym życiu ("Granica" Zofii Nałkowskiej, własne doświadczenia)

"Granica" Zofia Nałkowska

W tej psychologiczno-społecznej powieści ukazuje Nałkowska mechanizm zwykłej, codziennej odpowiedzialności człowieka. Przedstawia moralny upadek głównego bohatera, burmistrza Zenona Ziembiewicza.

Opisuje jego romans z chłopką Justyną Bogutówną. Wykorzystał dziewczynę po śmierci jej matki (wtedy rozpoczął się ich romans), a kiedy ta zaszła w ciążę - zostawił, wcześniej pomagając jej przeprowadzić aborcję.

Odtąd kroczy już drogą moralnych ustępstw. Karierowicz, zaczynający jako dziennikarz dzięki intrygom i podstępom - zdobywa stanowisko burmistrza miasta. Zakłada rodzinę, żeni się z młodzieńczą miłością Elżbietą Biecką.

Zresztą brak moralnej odpowiedzialności towarzyszył mu od początku. Już jako dziennikarz podpisywał swoim nazwiskiem nie własne artykuły.(podpisuje się pod niezupełnie swoimi myślami).

Osamotniona, targana wyrzutami sumienia Justyna oblewa Zenona kwasem siarkowym. Niszczy jego życie osobiste i karierę. To Ziembiewicz ponosi przecież odpowiedzialność za krwawe stłumienie robotniczego strajku

Relatywizm moralny, droga ustępstw, brak szacunku do innych doprowadzają bohatera do klęski.

Poniósł ją znacznie wcześniej, kiedy po raz pierwszy przekroczył granicę moralnej odpowiedzialności. Granice, o której Nałkowska pisze: "Istnieje przecież coś, jakaś granica za którą przestajemy być sobą".

I odtąd przekraczał ją każdego dnia. Zniknął dawny idealizm, Ziembiewicz staje się typowym konformistą, czyli człowiekiem łatwo (nawet wbrew zasadom moralnym) dostosowującym się do obowiązujących norm i zasad.

Nałkowska ukazuje odpowiedzialność moralną człowieka (a właściwie jej brak!) w codziennych, zwyczajnych sytuacjach.

"Dżuma" Albert Camus

Epidemia "Dżumy" w Oranie w 194. roku jest dla bohaterów "Dżumy" ekstremalną sytuacją. Ich postawy wobec absurdu i zła świata są wić bardzo ważne. Za zamkniętym bramami miasta pozostali ci, którzy zmagają się z "bakcylem dżumy".

Człowiek w obliczu tragedii, a nawet zagrożenia własnego życia zmuszony jest określić się, zając stanowisko. I w tym leży odpowiedzialność moralna bohaterów egzystencjalnej "Dżumy" Alberta Camusa.

Jest to przede wszystkim główny bohater utworu, 35-letni , niewierzący w boga lekarz. Dr Rieux z odpowiedzialnością i poświeceniem wykonuje swoje obowiązki. Organizuje sztafety sanitarne, skupia wokół siebie Naśladowców. Kieruje nim - jak sam mówi - uczciwość, solidarność ze zwyciężonymi, niezgoda na zło i absurdalność świata. Swoją odpowiedzialna postawę tłumaczy skromnie:

"(...) w tym wszystkim nie cho0dzi o bohaterstwo. Chodzi o uczciwość. (...) Nie wiem, niczym uczciwość jest w ogóle. Ale w moim wypadku polega na wykonywaniu zawodu.

Odpowiedzialne są również postawy dziennikarza Raymonda Rembrandta, który ostatecznie pozostał w mieście i swoją p[racą opowiedział się przeciwko złu oraz Jeana Tarrou, niewierzącego w Boga, a jednak dążącego do świętości Orańczyka.

Interesująca jest zmiana postawy u jezuity, ojca Paneloux. Początkowo rozumie on dżumie jak karę za grzechy zesłaną przez Boga za niemoralnie żyjących mieszkańców Oranu. W swoim pierwszym kazaniu wyraźnie ocenia, potępia ludzi, jest ich sędzią. Blisko roczna kwarantanna miasta pozwala księdzu zmienić poglądy. Cechuje go pokora wobec Boga i zrozumienie dla ludzi. O śmierci synka sędziego Othona mówi do Rieu7x: "Jeśli zaś idzie o resztę, trwać i zdać się na Boga, nawet wówczas, gdy jest to śmierć dzieci, i nie szukać pomocy dla siebie". Złoczyńca Cottard również pracuje w sztafetach sanitarnych, ale kierują nim przeciwne motywy. Dzięki kwarantannie, zamknięciu sądów wciąż pozostaje na wolności. Kiedy Oran powraca do normalności - Cottard "powraca" do swojej roli - strzela do przechodniów.

Przedstawiona w "Dżumie" odpowiedzialność moralna to postawa człowieka wobec zła, absurdu świata. To heroizm moralny.

"Lord Jim" Joseph Conrad

Dzięki zastosowanej w powieści "Lord Jim" technice punktów widzenia Joseph Contrad możliwie najobiektywniej przedstawia temat ucieczki młodego marynarza z tonącej "Patny". Ukazał różnicę między jego samooceną przed wydarzeniem a faktycznym zachowaniem. Jim postrzegał się jako bohater, tymczasem w "chwili prawdy" - opuszcza tonący okręt.

Jako jedyny spośród załogi zeznaje na procesie, jako jedyny próbuje zrehabilitować się, odkupić dalszym życiem brak moralnej (ale i zawodowej) odpowiedzialności w momencie próby.

O postawie bohatera mówi on sam , mówią również: Marlow, kapitan Brierly, Chester, pracodawcy Jima i Steina.

Tytułowy bohater jest odpowiedzialny za zło, którego się dopuścił. Jako jedyny z uciekinierów zeznaje w sądzie, głęboko przeżywa swój czyn, zmienia życie, stara się zrehabilitować. Na początku poprzez rzetelną, sumienną prace, następnie - żyjąc w niemal bajkowym, dalekim europejskiej cywilizacji Patusanie, kraju zamieszkiwanym przez prymitywne ludy. Jim początkowo walczy o życie, po zwycięstwie nad szeryfem Alim i długiej wytrwałej pracy - został władca państwa. Zdobył przyjaźń i szacunek tubylców, prawdziwą miłość . Idylle przerywa atak kapitana Browna na Patusan. Intryga Corneliusa pozwala ludziom Browna zwyciężyć tubylców. Ginie Dain Waris, najlepszy przyjaciel Jima, syn Doramina, który za śmierć tubylców wini Jima. Bohater ginie na oczach zgromadzonego ludu.

Wokół ucieczki bohatera z tonącego statku skupił się cały konflikt etyczny powieści. Temat odpowiedzialności rozwija się do końca. Jim rehabilituje się w oczach czytelnika za popełniony błąd. Chociaż problem odpowiedzialności moralnej zostaje otwarty.