Punktem wspólnym dla niebanalnych utworów, jakimi jest "Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza oraz "Mendel Gdański" Marii Konopnickiej jest próba zwalczenie antysemityzmu. Nietolerancja Polaków w stosunku do Żydów przejawiała się bardzo drastycznie, dlatego utwory pragnące obalić ów uprzedzenia próbowały zobrazować inne, mniej znane oblicze Żyda.
Jankiel, bohater "Pana Tadeusza" ukazany jest jako patriota. To postać o głębokim zaangażowaniu w problemy narodu polskiego. Osoba, prawa, uczciwa i wierna swym poglądom. Jako dzierżawca karczm jest powszechnie lubiany w otoczeniu. Jankiel prezentuje się jako osoba towarzyska, godna zaufania o łagodnym temperamencie, bezkonfliktowa. Często to on łagodzi sprzeczki (np. pomiędzy klucznikiem a woźnym Gerwazym i Protazym). Soplicowie oraz Horeszkowie wykazują się głębokim poszanowaniem wobec Jankiela. Szczególna przyjaźń łączy Jankiela z księdzem Robakiem. Duże zaufanie księdza do Żyda świadczy o wyzbyciu się przez duchownego wszelkich przejawów antysemityzmu. Ich częste spotkania w karczmie, gdzie obradowali nad "ważnym rzeczami" były powodem podejrzeń Żyda przez Rosjan o szpiegostwo. Jankiel nakłaniał także do zażegnania sporu pośród zaściankowej szlachty. Nie mogli oni, bowiem dojść do porozumienia w kwestii narodowej.
Żyd ucharakteryzowany został na postać przyjazną, gościnną a przede wszystkim uczciwą, ( co kłóciło się z powszechną opinią panującą w społeczeństwie polskim). Niezwykle umuzykalniony wygrywał przepiękne melodie na cymbałach. Sztukę tę opanował podczas podróży po świecie. Najistotniejszym wydarzeniem w całym utworze, który doskonale przedstawia Jankiela jako patriotę jest moment, w którym Żyd wygrywa na zaręczynach ukochanej Zosi polskie narodowe pieśni. Była to swego rodzaju historia Polski zawarta w pieśniach opowiadających te wydarzenia min. Rzeź Pragi oraz utworzenie legionów. Jankiel zamknął koncert Mazurkiem Dąbrowskiego, który wywołał ogromne wzruszenie wśród słuchaczy oraz samego Żyda.
Jankiel pomimo, iż zachował tradycyjny strój żydowski ( jarmułka, długa szarfa) czuł się w pełni Polakiem. Środowisko w jakim przebywał w większości akceptowało jego osobę i odnosiło się do Jankiela z szacunkiem. Jednakże można napotkać elementy antysemityzmu w postawie Klucznika. W chwili narady ze szlachtą dobrzańską zwraca się do Jankiela "Precz stąd ,Żydzie" podczas gdy ten służył zebranym radą.
Maria Konopnicka podobnie do Adama Mickiewicza stara się ukazać zaangażowanie Żydów w sprawy polskie, ich patriotyzm i wierność krajowi. "Mendel Gdański" powstał czasie, gdy nietolerancja wobec Żydów wzrastała i stawała się bardzo wyraźna. Atmosfera ta przenikała społeczeństwo, dlatego też Maria Konopnicka uznała, iż konieczne jest zakończenie narastającego antysemityzmu w Polsce. Autorka walczyła o równouprawnienie dla społeczności żydowskiej. Coraz liczniejsze prześladowania sprawiały, iż Żydzi przestawali być wierni miastom w jakich żyli. Mendel tytułowy bohater utworu Marii Konopnickiej mówi: "Nu, u mnie umarło to, z czym ja się urodził, z czym sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Nu, u mnie umarło serce do tego miasto!"
" Mendel Gdański" jest apelem o tolerancję orz szacunek do ludzi innego wyznania lub odmiennego pochodzenia. Autorka dowodzi, iż antysemityzm rodzi się ze stereotypów oraz pogłosek. Mendel ma wokół siebie osoby, które go cenią i traktują na równi z sobą samym. Odrzucają go ludzie mu obcy lub tacy, którzy nie chcą przekonać się do dobrych i prawych intencji Mendla.
Konopnicka postawiła sobie bardzo odważny cel. Pragnęła, bowiem wyraźnie zmniejszyć antysemityzm. Swym utworem apeluje szczególnie do ludzi wykształconych, inteligentnych: księży i studentów. Stawia ich za wzór i przyszłość polskiego narodu. Są oni autorytetem dla pozostałej części społeczeństwa, dlatego swą postawą powinni dawać przykład. Istotnym zdarzeniem w " Mendlu Gdańskim" jest moment, w którym ksiądz uchyla kapelusza nad modlącym się Mendlem. Dzieci na ten widok przestały wyśmiewać Żyda. Ksiądz wykazał się dużym szacunkiem do Mendla jako człowieka. Ukazał w ten sposób, że jest to osoba niezasługująca na poniżenie i dzieci wyraźnie to pojęły. To bardzo ważny element pozwalający stwierdzić, iż duże znaczenie ma postępowanie osób, które wypracowały sobie pewnie autorytet.
Konopnickiej w utworze " Mendel Gdański" udało się ukazać bezsensowność ludzkich zachowań. Nietolerancja i brak zrozumienia doprowadziło w ostateczności do odrzucenia Mendla przez społeczeństwo. Niezrozumienie i obojętność na dobre intencje Żyda spowodowały, iż stracił on zamiłowanie do swego rodzinnego miasta.
Zarówno w utworze Adama Mickiewicza jak i Marii Konopnickiej Żydzi zostali ukazani jako osoby uczciwie i zasługujące na szacunek. Mimo to zawsze pojawia się pewien akcent nie akceptacji. Stwierdzenia podobne do słów zegarmistrza z utworu Konopnickiej, " (…) ale Żyd zawsze Żydem!" napotykamy nie tylko w utworach poruszających tematykę antysemicką, ale także w codziennym życiu. Świadczy to o wciąż aktualnym problemie nietolerancji i ciągłej konieczności podejmowania walki z tym jakże niesprawiedliwym przekonaniem.
