Epoka pozytywistyczna często konfrontowała w swoich dziełach poprzednią ideologię z własnymi, nowymi ideami. Świadomość przenikania się, współistnienia obu idei- pozytywistycznej ewolucji i romantycznej rewolucji widoczna jest w wielu utworach literackich, np. "Lalce" Prusa czy "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej. Autorzy starali się znaleźć złoty środek pomiędzy bezsensownymi ich zdaniem, niepotrzebnie wykrwawiającymi i osłabiającymi naród zrywami a bezdusznym, uwłaczającym nieraz godności człowieka postępie cywilizacji kapitalistycznej. Połączenie idei pozytywistycznej i romantycznej miało swoje różne oblicza. W słynnej "Lalce" Prusa, bohaterowie romantyczni- tacy jak Rzecki- muszą odejść, świat współczesny jest dla nich kompletnie obcy, a jednostki "zawieszone" takie jak Wokulski, nie radząc sobie z rozdarciem między gorącym sercem a chłodnym rozumem ponoszą ostateczną, romantyczną klęskę. Nieco inaczej sprawa przedstawia się w utworze Elizy Orzeszkowej. Pisarka również przedstawia dzielący obie epoki konflikt pokoleń, w którym o lepsze walczą ze sobą wartości gwałtownej, rewolucyjnej walki narodowowyzwoleńczej i ciężkiej pracy w powolnej walce o wolną przyszłość. Linia podziału wartości nie przebiega jednak równo i zgodnie z granicą pokoleń. Obraz społeczności ziemiańskiej zaprezentowany przez Orzeszkową kieruje się nieco innymi kryteriami, wskazując jasno na ideologiczne sympatie autorki. U Orzeszkowej praca i patriotyzm stanowią nierozerwalną jedność, wysiłek w budowaniu lepszej przyszłości, dbaniu o ojczystą ziemię staje się bohaterską, mitologizowaną walką o dobro i przyszłą wolność ojczyzny. Romantyczne wspomnienia walki powstańczej ciągle towarzyszą postaciom powieści, podobnie jak legenda wydzierających puszczy żyzną ziemię kochanków- Jana i Cecylii. Łączność obu zjawisk, wartości oddają podobne symbole- dwie mogiły, z których starsza należy do legendarnych założycieli osady, druga- do walczących w powstaniu styczniowym żołnierzy, krewnych obu, zwaśnionych w powieści rodzin- Korczyńskich i Bohatyrowiczów.

Obie mogiły stanowią kluczowe dla akcji i wymowy całego utworu motywy. W pierwszej pochowana została historia założycieli rodu Bohatyrowiczów i sięga aż szesnastego wieku. W tym właśnie czasie żyli i pokochali się wywodzący się z niskiego stanu Jan i wysoko urodzona Cecylia. Tamte czasy nie tolerowały mezaliansów, małżeństwo między stanami nie wchodziło w grę, dlatego kochankowie, chcąc być razem, musieli opuścić rodzinne strony i udać się w poszukiwanie nowej ziemi, na której spokojnie mogli by żyć, kochać się i pracować. Młodzi postanowili osiąść na nieprzyjaznej, porośniętej, dzikiej puszczy. Dzień po dniu przez osiemdziesiąt lat, najpierw samotnie, potem wspierani przez swoje liczne dzieci wydzierali leśnym ostępom kolejne zagony ziemi, karczowali las, równali ziemię, przystosowując ją w wielkim trudzie do mieszkania i uprawy roli. Tak powstała dostatnia, żyzna osada Bohatyrowicze. Niezwykłe dokonania heroicznego małżeństwa zdumiały nawet samego króla- Zygmunta Augusta, który w wyrazie swojego szacunku nadał Bohatyrowiczom tytuł szlachecki. W ten sposób pokazał, że szlachectwem jest ciężka, owocna praca dla dobra rodziny i ojczyzny. Motyw ten jest bardzo bliski sercu pozytywistów, dla których praca, użyteczność dla narodu, ludzi stała się wartością najwyższą. Dlatego swoim bohaterom, utożsamianym z heroizmem pracy, z jej niezwykłą, społeczną ale i patriotyczną wartością nadała Orzeszkowa znaczące nazwisko- Bohatyrowicze. To deklaracja ideowa autorki, opowiadającej się po stronie patriotyzmu rozumianego jako praca na rzecz dobra ojczyzny, nie zaś jako przelewana, wsiąkająca w bezpłodną ziemię krew młodego pokolenia.

Tę drugą postawę patriotyczną symbolizuje w powieści zarośnięta mogiła powstańcza. Autorka nie może mówić wprost o powstaniu styczniowym, powieść podlegała cenzurze rosyjskiej, a powstanie stanowiło temat zakazany. Jednak nikt z czytelników nie miał wątpliwości, że Andrzej Korczyński i ojciec Jana Bohatyrowicza, których ciała spoczywają w zbiorowej mogile, która znajduje się w pobliskim lesie, zginęli walcząc w narodowym powstaniu. Wspólna mogiła mieszkańców okolic Korczynia, którzy postanowili oddać swoje życie za wolność ojczyzny symbolizuje nie tylko upadłą ideę powstaniową. To także symbol solidarności, przełamania podziałów stanowych. Chłopi, ziemianie, drobna szlachta, wszyscy walczyli za ojczyznę, wszyscy spoczęli w jednej mogile- równi w walce i równi wobec śmierci. Heroizm romantycznej walki zostaje zastąpiony heroizmem pracy, jednak, co widoczne w powieści, ważna jest pamięć o ofiarach walki narodowowyzwoleńczej, należna im cześć i szacunek. Dlatego Benedykt nie chce sprzedawać lasu z mogiłą, dlatego Joanna, Jan i Anzelm taką czcią otaczają porosły trawą kurhan. Obok pracy, rozwoju ważna jest więc zatem pamięć o historii, o jej dumnych i tragicznych kartach. Tylko pamiętając o niej można budować nowy kraj, nowy naród.