Orzeszkowa w "Nad Niemnem" opisała czasy sobie współczesne. Zatem ideały i wartości głoszone w powieści były bliskie pisarce, a co za tym idzie charakterystyczne dla pozytywizmu. Są to:
- idea pracy - praca dla pozytywistów stanowi najwyższą wartość, stąd przekonanie, że drogą do szczęścia jest praca, a Polska może odzyskać niepodległość tylko dzięki zjednoczonemu przez pracę narodowi, ale nie przez powstanie, wśród bohaterów "Nad Niemnem" pozytywnymi są jedynie ci, którzy pracują (Benedykt Korczyński, Marta Korczyńska, Witold Korczyński, Bohatyrowiczowie, Justyna Orzelska -odkąd zakochała się w Janku Bohatyrowiczu, ). Ci pozbawieni pracy są również znudzeni życiem, nie potrafią się nim cieszyć.
- scjentyzm - zdobywanie wiedzy to pewna inwestycja na przyszłość. Kształci się Witold Korczyński i dzięki temu maże ingerować w sprawy ojca, wypowiadać się na tematy związane z gospodarstwem. Witold wyraźnie jest bohaterem lubianym, niejako promowanym przez Orzeszkową, bo do niego należy przyszłość, w nim pisarka pokłada nadzieję na przemiany stosunków panujących między szlachtą a zaściankiem.
- utylitaryzm - hasło propagujące aktywna postawę wobec życia i społeczeństwa, w którym się żyje. Mieści się w nim ogólnie pojęta użyteczność. Jednostki są użyteczne, kiedy pracują dla dobra ogółu, zaś pasożytów należy piętnować. W "Nad Niemnem" żyją kosztem innych Kirło, Różyc, Zygmunt, Emilia.
- patriotyzm - przejawia się on przede wszystkim w przywiązaniu do ziemi rodzinnej, co wyraźnie zaobserwować można w przypadku Boharyrowiczów, ale też Korczyńskich (postawa Benedykta, Witolda). Przywiązanie do ziemi przekazywano z pokolenia na pokolenie, jako jedna z podstawowych wartości, zaś praca na niej traktowana była jako przywilej, a nie obowiązek. Patriotyzm, to również poszukiwanie metod odzyskania niepodległości, dlatego kiedy powstanie upadło za priorytet uznano współpracę wszystkich warstw społecznych, by wewnętrznie umocnić pogrążony w marazmie kraj.
- hasło pracy organicznej, czyli harmonijna współpraca wszystkich obywateli bez względu na pochodzenie społeczne i posiadany majątek. Ideał szlachetny, ale utopijny i trudny do realizacji w polskich warunkach. Społeczeństwo było nazbyt podzielone oraz skłócone. W "Nad Niemnem" poznajemy bogata szlachtę- ziemskich właścicieli, a także ubogich, żyjących wyłącznie z pracy na roli mieszkańców zaścianka. Reforma powinna dotyczyć wzajemnego stosunku do siebie ziemiaństwa i chłopstwa. Orzeszkowa wyraźnie pokazuje wady ziemiaństwa, jak: buta, skłonność do sporów, zasądzanie o szkody i tak już ubogich mieszkańców zaścianka. Najpierw musi dokonać się zmiana światopoglądu warstw zajmujących wyższy szczebel w społecznej hierarchii, a dopiero później można będzie mówić o współpracy.
Orzeszkowa dostrzega potrzebę zmian, podaje też konkretne postulaty, czyli propaguje hasła pozytywistyczne: praca u podstaw, praca organiczna, solidaryzm społeczny, a także konkretne postawy: patriotyzm, kult pracy. W realizacji tych idei pisarka widziała szansę na poprawę jakości życia wszystkich obywateli, w konsekwencji drogę do niepodległości.
Do tego zestawu pozytywistycznych wartości głoszonych w "nad Niemnem" dopisać należy jeszcze wartość uniwersalną, czyli miłość. Wątek ten dotyczy głównie Justyny Orzelskiej i Janka Bohatyrowicza oraz Anzelma i Marty Korczyńskiej. Orzeszkowa pokazuje, iż w życiu wato posłuchać głosu serca, nie kierować się sztucznymi uprzedzeniami, bo inaczej człowiek może być nieszczęśliwy już do końca życia, jak Marta.
