Po okresie anarchii magnackiej, samowoli i bezmyślności szlachty nastąpił I rozbiór Polski, który zdecydowanie był wielkim wstrząsem. Dopiero w momencie kiedy Polacy zobaczyli zagrożenie wolności ich ojczyzny ,uświadomili sobie konieczność przeprowadzenia gruntownych reform w kraju, które opracować miał Sejm Wielki. Podczas jego istnienia, a więc w latach 1788-1792, miały miejsce żarliwe dyskusje, patriotyczne wezwania przepełnione atmosferą nadziei i wiary. To publicystyka stanowiła formę propagandy politycznej, ponieważ stwarzała szanse wypowiedzi na aktualne tematy, skupiała się przy tym na interpretacji faktów. Polscy publicyści epoki oświecenia jak Stanisław Staszic , Hugo Kołłątaj i Stanisław Jezierski , proponowali reformy w kraju ,uzasadniając je miłością do ich ojczyzny i stosując przy tym piękną polszczyznę.

"Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" pióra Staszica, związane są z początkiem działalności Sejmu Czteroletniego. Dzieło zawiera ostrą krytykę złotej wolności szlacheckiej, wolnej elekcji ( postuluje dziedziczenie tronu) i tragiczne w skutkach liberum veto, stwierdzając, że prawa winna ustanawiać większość głosów w sejmie. Jest zwolennikiem rządów republikańskich i pragnie stworzenia stałej armii. Poza szlachtą, znajdującą się w sejmie, prawa głosu winna mieć także ludność miejska. Edukacja była wg niego najważniejszą ze społecznych kwestii. W jego mniemaniu powinna on być państwową i zawsze zależna od interesów kraju. Miał także świadomość, że potrzebne będzie zwiększenie przedmiotów praktycznych, przygotowujących do działalności politycznej oraz przedmiotów szkolących w kierunku służby wojskowej. Jeśli chodziło o chłopstwo , to Staszic proponował zniesienie pańszczyzny i zamienienie jej w czynsz. Jego kolejne dzieło "Przestrogi dla Polski" są próbą uświadomienia rodakom, głównie stanu szlacheckiemu, o konieczności przeprowadzenia reform i uchwaleniu konstytucji. Staszic stwierdzał, iż jedynym sposobem ocalenia suwerenności Polski było wprowadzenie rządów absolutnych, opowiadając się przy tym także za porozumieniem mieszczańsko- szlacheckim, a nie magnacko-szlacheckim,

ponieważ uważa, że "z samych panów zguba Polaków (...). Panowie przyprowadzili kochaną ojczyznę do tego stopnia upadku, słabości i wzgardy, w której ją dzisiaj z taką trudnością - dla przeszkody tychże panów - sama szlachta dźwiga". Właśnie stan magnacki jest odpowiedzialny za upadek państwa i powszechną anarchię i dlatego tez ich władza winna zostać ograniczona.

Program polityczno- społeczny Staszica był klarowny i konkretny. Pragnął zaprzestawania samowoli ludzi, którzy sprowadzili na ojczyznę jej klęskę, postulował zniesienie pańszczyzny, chciał rządów bazujących na unii szlachecko- mieszczańskiej. Bez wapienia jego program ma charakter utylitarny, gdyż Staszic stwierdzał , że " nie całość jednego stanu, ale całość narodu całego jest prawem najwyższym".

Kolejnym ważnym twórcą publicystycznym z czasów Sejmu Wielkiego był H. Kołłątaj. Jest on autorem "Do Stanisława Małachowskego (...) Anonima listów kilka" oraz " Praw politycznego narodu polskiego", gdzie zawarł swój program gruntownych reform krajowych.

Podobnie jak Staszic opowiadał się za wprowadzeniem dziedziczności tronu i zniesienia liberum veto, zwiększenia praw mieszczan oraz uwolnienia chłopów. Staszic jednak pragnął, aby mieszczaństwo i szlachta zasiadały w jednej sejmowej Izbie, Kołłątaj natomiast proponował stworzenie dla nich dwóch oddzielnych izb. Także przydział władzy różnił się od tego, o którym mówił Staszic, bo Hugo twierdził, iż sejm powinien mieć moc ustawodawczą a ministrowie władzę wykonawczą. Kwestia chłopów zarówno przypadku Staszica jak i Kołłątaja miała zostać rozwiązana poprzez zniesienie ich osobistego poddaństwa, jednak obaj nie postulowali o ich uwłaszczenie.

Stanisław Jezierski to kolejny publicysta polskiego oświecenia. Jest autorem "Katechizmu o tajemnicach rządu polskiego", który bez skrupułów odkrywa wady polskiego ustroju. Przyczyny upadku Polski Jezierski widział w szlacheckiej hegemonii, niesprawiedliwości społecznej i braku szacunku praw człowieka. Autor pisał:

"chłop [...] nie jest człowiekiem, ale rzeczą własną szlachcica" , "mieszczanin [...] jest pośredniczym jestestwem między człowiekiem-szlachcicem, a nieczłowiekiem-chłopem".

Arystokrację oraz magnatów określa jako " stworzycielkę nierządu, ohydy" , chłopstwo i mieszczaństwo natomiast są ich niewinnymi ofiarami. Swoistą kontynuacją tego utworu jest

inny, zatytułowany "Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane". Publicystyka Jezierskiego była raczej pozbawiona konkretnego programu politycznego a pokazywała przede wszystkim bez ogródek co stanowiło przyczyny klęski Polski.

Jak widać, w czasach oświecenia znaleźli się wybitni publicyści, którzy byli świadomi, że konieczne są działania naprawy państwa. W tym celu prowadzili oni swoją działalność i powstawały utwory, których zadaniem było przekonywanie ludzi, iż reformy krajowe są niezbędne bo inaczej Polska zginie. Styl tych dzieł jest bardzo różny. Jedne zabarwione są ironią, bolesnym sarkazmem, w innych przejawia się namiętność. Misją polskich publicystów było oświecenie Polaków, pokazanie im drogi opartej na reformach i przez to wyprowadzić kraj z tragedii przynajmniej w sposób pośredni. W czasie panowania Sejmu Wielkiego znaczenie tych dzieł wzrosło i nabrało konkretnego charakteru, prowadziły one bowiem do uchwalenia Konstytucji 3 maja. Publicystyka ta odniosła upragniony efekt- Polacy wreszcie zwrócili uwagę na konieczne reformy. Lecz niestety nie na długo patriotyczne hasła dawały im do myślenia, po pewnym czasie ponownie zapomnieli o tym co istotne dla dobra ich ojczyzny.