Dzieje teatru

17 listopada 1765 roku otworzono pierwszy teatr publiczny w Polsce. Znajdował się on w budynku opery saskiej. Najczęściej wystawiano komedie, które za pomocą humoru ośmieszały przywary szlacheckie i pokazywały, ze należy krytycznie patrzeć i umieć dostrzec wady ustroju. Na początku teatr wystawiał dzieła Franciszka Bohomolca, które mocno nawiązywały do Moliera oraz pozostałych francuskich komediopisarzy, ale dzięki dopasowaniu ich tematyki do polskiej rzeczywistości skutecznie oddziaływały na sumienia narodu, np.: "Małżeństwo z kalendarza"; bohaterem jest szlachcic, pan Staruszkiewicz, który prezentuje wszystkie najgorsze przywary, czyli przesądność, zacofanie intelektualne a wszystko co wie, to , co wyczytał z nieaktualnego kalendarza. Dzieło to jest przykładową komedią warszawską. W 1767 roku zamknięto teatr, aby ponownie go otworzyć w 1774 roku.

Najważniejsza funkcję teatr miał w okresie działalności Sejmu Wielkiego. Po okresie przerwy teatr rozpoczął swoją działalność w Warszawie w 1790 roku i rozpoczął nowy etap w swojej historii. Bogusławski przejął stanowisko kierownika teatru w najtrudniejszym etapie dla Polski, czyli w latach 1791 - 1794. wtedy bowiem teatr najbardziej oddziaływał i wpływał na emocje w społeczeństwa, które podgrzewane były dodatkowo wystawianiem kontrowersyjnych sztuk, m.in. "Krakowiacy i górale" i "Powrót posła". "Krakowiacy i górale" są dziełem Bogusławskiego, które jest nasiąknięte elementami patriotycznymi i przepełnione aluzjami. Sztuka ta jest wyjątkowa. Jej autor zrezygnował z sięgania po zagraniczne wzory i motywy i akcja utworu jest osadzona na podkrakowskiej wiosce, w której mieszkają chłopi, bohaterowie dzieła. Przedstawione tu zostało pojednanie i zaprzyjaźnienie się chłopów z góralami, w czym pisarz określił wyraźny kierunek drogi dla przyszłej Rzeczypospolitej.

Znaczenie teatru

W oświeceniu teatr spełniał ważną rolę. Nie tylko wychowywał ale także uczył obywatela krytycznego myślenia i dostrzegania wad narodowych. Wspomagał walkę o czystość języka narodowego. Szerzył reformy państwowe szczególnie w okresie działalności Sejmu Wielkiego. Oprócz komedii wystawiano również utwory poważne, patriotyczne, nawiązujące do politycznego życia, szerzące idee oświeceniowe i pomagające przeprowadzić niezbędne reformy zgodnie z myślą społeczną i humanitarną.

Prawdziwa walka polityczna rozpoczęła się w 1768 roku, kiedy szlachta zawiązała konfederację barską skierowaną w osobę władcy Stanisława Poniatowskiego. W 1772 roku nastąpił I rozbiór Polski, dlatego lata 1788-92 były okresem intensywnej pracy Sejmu Wielkiego, który w większości tworzyli wychowankowie pijarów.

Ludzie teatru oświecenia

Wojciech Bogusławski - pisał komedie dla szkół jezuickich. Był ojcem polskiej komedii (tworzył komedie dydaktyczne). Zajmował się również przerabianiem francuskich komedii klasycznych. Ośmieszał sarmatyzm, a za wzór podawał Francję i kreował obraz nowoczesnego Polaka. Krytykował cudzoziemszczyznę i zabobony ludowe.

Najsławniejszym dziełem Bogusławskiego jest komedioopera pt. "Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale". Wystawiona w przeddzień wybuchu insurekcji kościuszkowskiej, stała się pobudką do walki o wyzwolenie narodowe i społeczne. Treść utworu jest w zasadzie prosta i błaha. Rzecz dzieje się we wsi pod Krakowem. Dziewczyna wiejska, Basia, córka młynarza Bartłomieja, kocha z wzajemnością Stacha, młodego i przystojnego chłopaka. Na przeszkodzie ich miłości stoi macocha Basi, Dorota, która również kocha Stacha, a nie mając nadziei na jego miłość, chce przynajmniej odebrać go pasierbicy i przyrzeka jej rękę góralowi Bryndasowi. Spór między rywalami doprowadza do bójki między Krakowiakami i Góralami. Znajdujący się tam przypadkiem student, chcąc pogodzić obie strony, dokonuje "cudu" przeprowadzając drut pod napięciem, który poraża zwaśnionych. Strony się godzą, Stach żeni się z Basią, a student wyjaśnia chłopom działanie cudownego drutu. Treść nie jest w utworze najważniejsza.

Franciszek Bohomolec - napisał wiele komedii na potrzeby jezuitów i tworzył głównie dzieła o charakterze dydaktycznym lub przekładał utwory francuskie. Krytykował sarmatów, megalomanię, zabobonność i starał się stworzyć nowy model Polaka oświeconego. Był tym , który znacznie przyczynił się do rozwoju i uaktywnienia się teatru. Był aktorem, co mogło szokować i zaskakiwać, ponieważ pochodził z rodziny szlacheckiej. Nie tylko występował na scenie, ale był również autorem wielu sztuk i tłumaczem dzieł z innych języków, m.in. oper włoskich. Po upływie kilku lat zajął się kierowaniem zespołem teatralnym, którego zabierał na różne wyjazdy, m.in. do Wilna, Grodna i Lwowa.

Franciszek Zabłocki - jest autorem słynnej komedii "Fircyk w zalotach", zwykle przekładał dzieła francuskie, klasyczne.

Sarmatyzm.

Najczęściej wystawiano komedie, które za pomocą humoru ośmieszały wady szlacheckie i pokazywały, ze należy krytycznie patrzeć i umieć dostrzec wady ustroju. Na początku teatr wystawiał komedie Franciszka Bohomolca, które mocno nawiązywały do Moliera i innych komediopisarzy francuskich, ale dzięki dopasowaniu ich tematyki do polskiej rzeczywistości skutecznie oddziaływały na sumienia narodu, np.: "Małżeństwo z kalendarza"; bohaterem jest szlachcic, pan Staruszkiewicz, który prezentuje wszystkie najgorsze przywary, czyli przesądność, zacofanie intelektualne a wszystko co wie, to , co wyczytał z nieaktualnego kalendarza. Utwór ten jest przykładową komedią warszawską. W 1767 roku zamknięto teatr, aby ponownie go otworzyć w 1774 roku.