Komedia została wystawiona niedługo przed uchwaleniem Konstytucji trzeciego maja. Niemcewicz nadał jej charakter polityczny, a tematyka była ściśle powiązana z projektami ustaw nad którymi pracował wtedy Sejm Wielki. Zawarta została w tym utworze konfrontacja programu reform z programem konserwatystów. Autor starał się ośmieszyć konserwatyzm i ciemnotę szlachty, która zupełnie nie widziała potrzeby naprawy kraju i dlatego potrzebna była agitacja, która pomogłaby w przeprowadzeniu zmian w Polsce. Utwór jest komedią polityczną, ponieważ za pomocą kpiny i ironii Niemcewicz ośmieszył sarmacką szlachtę. Jeden z ich przedstawicieli jest dumny ze swego nieuctwa i wstecznych poglądów. Boi się nowości a tęskni za tym, co było, broni wolności szlacheckiej, którą gwarantowało liberum veto, największe osiągnięcie szlachty, zwane "źrenicą wolności". Ze łzami w oczach wspomina czasy wolnej elekcji i panowania Sasów, kiedy człowiek "jadł, pił, nic nie robił i suto miał w kieszeni". Zupełnie nie widzi zagrożeń, jakie dla całej Rzeczpospolitej może przynieść ślepe przywiązanie do tradycji szlacheckiej: możliwa utrata niepodległości, osłabienie obrony, zastój gospodarczy. Mówiąc również o nawiązaniu sojuszu między Polską a innymi państwami sam siebie kompromituje. Utwór miał przekonać polskie społeczeństwo, że taka postawa wobec spraw państwa jest bardzo szkodliwa. "Powrót posła" określano także mianem komedii obyczajowej, ponieważ ukazywał określone zachowania i obyczaje. Postać Starosty Gadulskiego to przykład osoby, która nie dba o życie córki i jest w stanie sprzedać ja temu, kto weźmie mniejszy posag. Tego samego zdania jest jego małżonka, przykładowa "żona modna", zakochana we francuszczyźnie, gardzi Polską, jest kosmopolitką, która nie zna dobrze własnego języka i przepuszcza na balowanie i bibeloty majątek męża. Podkomorzy określił ją jako "cudzoziemkę we własnym kraju". Innym typowym kosmopolitą jest Szarmancki, który trwoni pieniądze rodzinne na podróże po Europie, które w dodatku niczego go nie nauczyły, ale robi to, aby znać tamtejsze obyczaje, by być obytym w towarzystwie. Ponieważ stale brakuje mu pieniędzy, wiec szukał bogatej żony z dużym posagiem. Tylko pieniądze się dla niego liczyły w małżeństwie. Jednak Starościna go uwielbia, jest dla niej najwytworniejszym mężczyzną, obytym towarzysko, wzorem elegancji, wzorowym kawalerem znającym się na flircie iż zalotach. Tymczasem nie interesują go losy Polski i nie ma zamiaru się dla niej poświęcać, bo nie chce zmarnować życia. Obok tych negatywnych postaw Niemcewicz przedstawia także pozytywne postacie, wzory do naśladowania. Jedną z nich jest Podkomorzy. Podobnie jak Gadulski jest szlachcicem, ale w przeciwieństwie do niego jest wielkim patriotą. Doskonale zna się na polityce, jest wzorowym ojcem i obywatelem, dba o swoich poddanych, czego dowodem jest uwłaszczenie chłopów, nadanie im wolności. Drugą postacią jest Walery, który był uczciwy i całe życie poświęcił na rzecz ojczyzny. Aby podkreślić złe cechy negatywnych postaci autor komedii nadał im również specyficzne nazwiska, które odzwierciedlają ich charakter, w czym sięgnął do molierowskiej tradycji to pomagało czytelnikowi w bezbłędnym odczytaniu rodzaju bohaterów.
"Powrót posła" to dzieło, które jest typowym przykładem oświeceniowej twórczości, czyli komedia polityczna o dydaktycznym charakterze. Pomimo, że postacie są zbiorowe to są również zindywidualizowane. Do członków stronnictwa patriotycznego należą w utworze: Podkomorzy i jego syn Walery, natomiast konserwatystów reprezentują: Starosta Gadulski, Starościna "żona modna", fircyk Szarmancki.
Program obozu reformatorskiego:
- zlikwidowanie wolnej elekcji
- umocnienie władzy króla
- zlikwidowanie liberum veto;
- zawarcie przymierza z Prusami;
- moc władzy ustawodawczej dla sejmu
- uwłaszczenie chłopów
- zreformowanie oświaty i zmiany w wychowaniu młodzieży, którą trzeba wychować na patriotów.
