Dom jest tym miejscem na ziemi, w którym każdy człowiek czuje się najlepiej i najbezpieczniej. Nie ogranicza się on jedynie do czterech ścian, lecz wielokrotnie posiada znaczenie symboliczne. Pod słowem dom niewątpliwie kryje się wiele znaczeń. Z jednej strony oznacza on bowiem określoną i zmaterializowaną przestrzeń, a z drugiej strony to ojczyzna, bądź kraina lat dziecinnych. Jest miejscem najbliższym i najważniejszym dla każdej istoty ludzkiej. Dom tworzą przede wszystkim ludzie i uczucia, jakie między nimi istnieją. Człowiek rodzi się i dorasta w domu, który pełni rolę swoistego gniazda, kolebki. Bo tylko w domu każdy z nas czuje się nad wyraz bezpiecznie i dobrze. To z rodzinnego gniazda wynosimy przekazana przez rodziców wartości, według których staramy się żyć. Dom odgrywa ogromną rolę, ponieważ to właśnie on tworzy człowieka, kształtuje jego wartości, uczy jak należy postrzegać świat i innych ludzi. W swoim domu każda istota ludzka powinna czuć się jak w centrum świata. W kulturze wypracowanej przez ludzkość dom symbolizuje bezpieczeństwo, trwałość, twierdzę, mieszkanie, własny i pełen intymności kąt, gospodarstwo domowe, domowników, gniazdo rodzinne, ród, ojczyznę. Jednak nie dla każdego człowieka dom posiada to samo znaczenie. Dla wielu bez wątpienia jest azylem spokoju, życzliwości, opieki, harmonii i miłości, lecz są i tacy, dla których jest to tylko przestrzeń, utożsamiana z bólem, łzami, brakiem zaufania i nietolerancją. Jednak dom powinien być przede wszystkim schronieniem, w którym można czuć się potrzebnym, kochanym. Ile mądrości niesie w sobie staropolskie przysłowie, w myśl którego ,,wszędzie dobrze, ale najlepiej w domu".
Utwory literackie ukazują motyw domu w różnorakich ujęciach. Opisują dom nie tylko jako przestrzeń wypełnioną gwarem i radością rodziny, ale również i jako ojczyznę, czyli dom całego narodu. Pisarze starali się wyeksponować ów motyw, podkreślając, iż dom w życiu każdego człowieka powinien stanowić najważniejszy element. Niestety wielu z nas nie docenia tego, co posiada, a więc domu.
Motyw domu jest niezwykle czytelny w ,,Odysei" Homera. Dla głównego bohatera eposu dom stanowił najwyższą i najważniejszą wartość. Był bardziej pożądany niż uroki i wdzięk Kirke, czy też przepiękne pałace Feaków oraz ich cudowne okręty skrzydlate. Odyseuszowi nic nie było w stanie zastąpić ukochanej małej i dużej ojczyzny. Ani materialne zbytki, ani też powabne i piękne kobiety nie potrafiły przysłonić mitycznemu bohaterowi celu, do którego uparcie dążył. Odyseusz niegdyś był mądrym i rozważnym władcą Itaki, a zarazem mężem Penelopy i kochającym ojcem Telemacha. Niestety pewnego dnia wiadomość o wybuchu wojny trojańskiej przerwała tę idyllę. Odyseusz musiał bowiem z bronią w ręku stawić się w orszaku wojennym. To właśnie z jego inicjatywy zbudowano konia trojańskiego i podstępem zdobyto dzielnie broniącą się Troję.
Odys rządził mądrze i rozważnie swym państwem Itaką, miał kochającą żonę, syna Telemacha i ojca. Podczas powrotu do rodzinnego raju odebrał życie jednookiemu Cyklopowi, synowi Posejdona. Za ów uczynek bohatera spod Troi spotkała ogromna kara, gdyż pogrążony w żałobie bóg-ojciec skazał go na długoletnią tułaczkę. Dopiero po dziecięciu latach powraca w rodzinne strony i to dzięki pomocy ofiarowanej ze strony życzliwych Feaków. Tymczasem w Itace Odyseusz musiał jeszcze walczyć w konkursie o rękę własnej żony. W konsekwencji w zwycięskim uczestniku zawodów rozpoznano króla Itaki. Przez tyle lat z nadzieją i miłością czekała wiernie na swojego małżonka cierpliwa Penelopa. Wierzyła bowiem, iż Odyseusz na pewno powróci do niej i ich jedynego syna. Zresztą miłość do najbliższych dodawała sił i odwagi samemu Odyseuszowi podczas jego wieloletniej tułaczki. Bez wątpienia w ,,Odysei" dom został ukazany jako miejsce, którego bardzo się pragnie i za którym się mocno tęskni. To dom, do którego zawsze można wrócić, gdyż zawsze ktoś tam na nas czeka. Trzeba pamiętać, iż ,,Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swojej Itaki".
W rodzinnym domu zawsze jest dla nas miejsce, mimo naszych błędów i potknięć o czym świadczy biblijna przypowieść ,,O synu marnotrawnym". I nawet jeśli w naszym życiu pójdziemy niewłaściwą ścieżką, zawsze możemy liczyć na miłość i wyrozumiałość kochających rodziców , którzy przyjmą nas jak marnotrawnego syna. Przed problemami i kłopotami czekają bowiem na nas otwarte drzwi rodzinnego domu.
Temat związany z domem jest niezwykle żywy w twórczości Jana Kochanowskiego. Dla poety pod terminem dom kryje się wszystko to, co wiąże się z Czarnolasem, z jego siedzibą u schyłku życia. Potwierdzeniem powyższego stwierdzenia jest fraszka zatytułowana ,Na dom w Czarnoleskie", będąca wykładnią poglądów Kochanowskiego na temat rodzinnej strzechy. Dla mistrza z Czarnolasu wielką wartość posiada życie w rodzinnej atmosferze i ojczystym kraju. Ważniejsza jest dla niego rodzina, spokojna egzystencja i cisza aniżeli bywanie na salonach arystokratycznych, pełnych zgiełku, hałasu, przepychu. Kochanowski bardziej preferuje skromny i spokojny żywot na łonie rodziny niż życie w wielkim, europejskim świecie. Dom w Czarnoleskie stał się więc spełnieniem marzeń i pragnień poety, bowiem po licznych podróżach potrzebował on odpoczynku i ciszy od zgiełku wielkiego świata. W jego przekonaniu tylko dzięki unormowanemu trybowi życia możliwa jest spokojna i bezstresowa starość oraz równowaga wewnętrzna. Jednak ową idyllę i harmonię w każdej chwili może zakłócić śmierć członka rodziny, najbliższej osoby, czego dowodzi cykl trenów Kochanowskiego. Dom poety wypełniony niegdyś radością i śmiechem, po śmierci ukochanej córeczki Urszulki stał się miejscem pełnym smutku i pustki. W utworach mistrza z Czarnolasu dom rodzinny przedstawiony jest jako przestrzeń, w której odnaleźć zawsze można schronienie przed niesprawiedliwością i złem świata. To istna arkadia, pełna szczęścia i radości.
Motyw domu wykorzystał również w swojej epopei narodowej Adam Mickiewicz. Akcja bowiem ,,Pana Tadeusza umieszczona została w ,,centrum polszczyzny", jakim niewątpliwie było Soplicowo. Ukazuje je poeta jako arkadię, symbol szczęścia minionych lat dziecinnych i utraconej ojczyzny. Dworek Sędziego w Soplicowie był bez wątpienia ostoją polskości, dawnych obyczajów, tradycji szlacheckiej. Gospodarz domu dbał, by przestrzegano dawnych i zachowanych obyczajów, zatem każdy zobowiązany był do zajmowania przy stole tylko miejsca mu wcześniej wyznaczonego. Wnętrze domu wypełniają rekwizyty, które świadczą o wielkim patriotyzmie jego mieszkańców. Odnaleźć więc można płótna, na których pędzel malarza uwiecznił postacie narodowych bohaterów: Tadeusza Kościuszkę i Tadeusza Rejtana. To nie tylko obrazy świadczą o patriotyzmie i przywiązaniu do tradycji narodowej mieszkańców dworku w Soplicowie, lecz również i zegar, wygrywający melodię mazurka Dąbrowskiego. Życie mieszkańców owej arkadyjskiej Kariny pozostaje w ścisłej korelacji ze światem natury. Dzień społeczności Soplowa rozpoczyna się wraz ze wschodem słońca, a kończy z jego zachodem. Ów wyidealizowany obraz, jaki odnajdziemy na kartach ,,Pana Tadeusza" powstał z tęsknoty za beztroską lat dziecinnych, które Mickiewicz spędził na Nowogródczyźnie. A jego epopeja miała podtrzymać na duchu polskich emigrantów, których zaborca zmusił do wyjazdu z ukochanego kraju. Ze strof jego dzieła emanuje ogromna tęsknota za ukochanym domem i ojczyzną. W przekonaniu Mickiewicza rodzina może być szczęśliwa tylko w wolnym kraju "kiedyż nam Bóg wrócić z wędrówki pozwoli. I znów dom zamieszkać na ojczystej roli".
Istnieją również i takie domy, w których zapomina się o najważniejszych życiowych prawdach, a wartość posiadają jedynie dobra materialne. Na ów problem zwróciła uwagę czytelników Gabriela Zapolska w dramacie "Moralność Pani Dulskiej". Tytułowała bohaterka otaczający ją świat postrzega jedynie przez pryzmat pieniądza. Z troski o rzekomo dobre imię swojej rodziny Dulska wyrzuca z własnej kamienicy chorą lokatorkę, a później brzemienną Hankę, tylko dlatego by nikt nie dowiedział się o skandalicznym romansie jej syna ze służącą .W rodzinie Dulskich nie ma miejsca na wzajemne zrozumienie i uczucia rodzinne.
O braku porozumienia między członami jednej rodziny, mieszkającej pod tym samym dachem pisał również Sławomir Mrożek w utworze zatytułowanym ,,Tango". W rodzinie Stomilów panuje kompletny bezład. Dom wypełniają porozrzucane rupiecie. Ojciec nie potrafi pełnić funkcji ojca, a jego miejsce zajmuje syn Artur, chcąc przywrócić ład rodzinie, natomiast seniorka rodu, babcia zachowuje się jak młódka. W przekonaniu Artura ,, W tym domu panuje bezład, entropia i anarchia (…). Żadnego porządku, żadnej zgodności z dniem bieżącym. Żadnej skromności ani inicjatywy. Tutaj nie można oddychać, chodzić, żyć!"
Dla każdego człowieka niezwykle ważną rzeczą jest posiadanie własnego, pełnego spokoju, bezpieczeństwa i miłości domu. Nie można jednak ograniczać znaczenia terminu dom tylko do określenia miejsca, w którym się żyje, śpi, zjada posiłki. Dom to przestrzeń, która wpływa na naszą osobowość, wyznawane wartości, relacje międzyludzkie. Nie można więc podważać roli, jaką spełnia dom w życiu każdego z nas. To, że jesteśmy takimi a nie innymi ludźmi w dużej mierze zależy od tego, co wynieśliśmy z własnych domów. Dom jest naszą arką, do której zawsze powracamy w ciężkich i bolesnych dla nas chwilach, bowiem mamy świadomość, iż właśnie tu, w gronie rodzinnym nic nam już nie grozi. Sądzę, iż wielu pisarzy, którzy odwoływali się do motywu domu pragnęli przypomnieć czytelnikom o znaczeniu i wartości rodzinnego gniazda. Dom zarówno w znaczeniu rodziny, jak i kraju ojczystego jest miejscem bardzo nam bliskim, z którego tak trudno jest odejść. Bo przecież
,,wszystkie drogi człowieka przez świat mierzą się odległością od domu. Widok z okien domu jest pierwszym widokiem człowieka na świat. (…) Dom jest gniazdem człowieka".
