Motyw winy i kary na przestrzeni wieków

Mitologia

Prometeusz

Prometeusza uznaje się za mitologicznego stworzyciela człowieka. Miał on ulepić go z gliny i tchnąć w niego iskrę życia. Ludzie jednak nie potrafili przystosować się do trudnych warunków, panujących na ziemi, dlatego Prometeusz wykradł ogień z rydwanu Heliosa, boga słońca i dał go człowiekowi. Kiedy Zeus dowiedział się o jego czynie, wpadł w gniew i postanowił ukarać nie tylko Prometeusza, ale i całą ludzkość. Zesłał więc na ziemię Pandorę, piękną kobietę, która namówiła brata Prometeusza do otworzenia tajemniczej puszki, z której wyleciały na świat wszelkie nieszczęścia i choroby. Tytan zaś został przykuty do skał Kaukazu, gdzie codziennie przylatywał orzeł, by rozszarpywać jego wątrobę, która nocą odrastała.

Syzyf

Syzyf był królem Koryntu, który cieszył się sympatią bogów. Często brał udział w ich ucztach na Olimpie. Słabością Syzyfa była jednak skłonność do plotkowania, na którą bogowie patrzyli przez palce, dopóki król nie zdradził ważnej tajemnicy Zeusa. Wysłano do niego Tanatosa, boga śmierci, ale Syzyf zdołał go uwięzić. Ludzie przestali umierać, więc bogowie rozkazali Aresowi uwolnić Tanatosa i tym razem król Koryntu został zabrany do Hadesu. Uprzedził jednak swą żonę, by nie grzebała jego zwłok, co uniemożliwiło mu przekroczenie Styksu. Lamenty duszy Syzyfa w końcu zmiękczyły serce Plutona i pozwolono mu wrócić na ziemię, by dopilnować swego pochówku i ukarać złą żonę. Sprytny Syzyf zaszył się w swoim mieszkaniu i postanowił żyć skromnie i cicho, by bogowie sobie o nim nie przypomnieli. Wkrótce skończył się jednak radosny czas i król został zabrany do Królestwa Podziemi, gdzie miał wtaczać na szczyt wzniesienia ciężki kamień. Praca nie miała końca, bowiem za każdym razem, gdy był już u celu, głaz wyślizgiwał mu się z rąk i spadał w dół.

Stary Testament

Rajski ogród

Pierwsi rodzice, Adam i Ewa, otrzymali na własność wszelkie stworzenia i rośliny w rajskim ogrodzie Eden. Bóg zabronił im zbliżać się tylko do jednego drzewa, które nazwane było drzewem poznania dobra i zła. Szatan jednak przybrał postać węża i namówił Ewę, by skosztowała choć jednego owocu. Zapewnił ją, że nie spowoduje to jej śmierci, ale jedynie sprawi, że osiągnie wiedzę, która zrówna ją z Bogiem. Niewiasta wahała się jeszcze krótką chwilę, ale pokusa była zbyt silna, by jej nie ulec. Ewa nie tylko zerwała i ugryzła rajskie jabłko, ale dała je również spróbować Adamowi. Od tej chwili zmieniło się ich życie. Poznali, że są nadzy i zawstydzili się tego. Próbowali ukryć się przed Bogiem, ale Ten wypędził ich z raju. Od tej pory wejścia do Edenu bronili cherubini z ostrymi mieczami, zaś Adam i Ewa udali się na tułaczkę po świecie, odczuwając ból, zimno i wszelkie niewygody, jakie towarzyszą ludziom do dnia dzisiejszego.

Kain i Abel

Bóg rozkazał Kainowi i Ablowi, dzieciom Adama i Ewy, przynieść w ofierze baranka. Kain postanowił nieco zmodyfikować dar ofiarny i dołożył jeszcze owoce. Bogu nie spodobał się jego pomysł i pochwalił posłusznego Abla. Kain zapałał nienawiścią do brata i zabił go. Ujrzał go Stwórca i potępił mężczyznę za ten niegodny czyn. Od tej pory Kain miał tułać się po świecie, cierpiąc głód i biedę, a każdy, kto go ujrzał, miał rozpoznać w nim zabójcę własnego brata z powodu znamienia, jakie Bóg wypalił na jego czole.

Nowy Testament

Zdrada Judasza

Żydom, a w szczególności arcykapłanom, nie podobała się działalność Jezusa Chrystusa. Niepokoiła ich rosnąca popularność Mesjasza i szukali pretekstu, by Go zabić. Jeden z uczniów Jezusa nie mógł znieść ciągłego czekania na poprawę losu ludu Izraela, postanowił więc wydać swego Nauczyciela w ręce arcykapłanów, by zmusić Go do działania, nie rozumiał bowiem Jego posłannictwa. W zamian za wydanie Mistrza otrzymał trzydzieści srebrników. Pewnej nocy Jezus udał się ze swymi uczniami na modlitwę do ogrodu Getsemani, gdzie często się zatrzymywali. Judasz przyszedł tam na czele wojska i pocałował Mesjasza w policzek, co było znakiem, że jest On tym, którego należy pojmać. Wkrótce Judasz zrozumiał, że Jezus nie zamierza się bronić i zostanie zabity na krzyżu. Wyrzuty sumienia nie dawały mu spokoju, popełnić więc samobójstwo.

Odrodzenie

William Szekspir Makbet

Czarownice przepowiedziały Makbetowi świetlaną przyszłość, jednak, by zdobyć tron, musiał on zamordować obecnego króla, Duncana. Na tym nie skończyły się okrucieństwa Makbeta, dopuszczał się kolejnych zbrodni, które coraz bardziej zatruwały mu sumienie. Lady Makbet starała się uspokajać męża i namawiała go do kolejnych przestępstw. Ostatecznie kobieta zmarła na skutek obłędu, Makbet zaś zginął w walce z ręki Makdufa.

Barok

Molier Świętoszek

Głównym bohaterem dramatu jest Tartuffe, człowiek zakłamany i pyszny, który stara się wykorzystać swoją dwulicowość do własnych celów. Kiedy sytuacja zaczyna dziać się nie po jego myśli, nie cofa się nawet przed szantażem. Zakończenie przynosi jednak oczekiwaną porażkę Tartuffe'a, który zostaje pojmany.

Oświecenie

Jean de la Fontaine Czapla, ryby i rak

Czapla nie była już w stanie łapać ryb, ponieważ sędziwy wiek pozbawił ją zwinności i dobrego wzroku. Posłużyła się więc podstępem, mówiąc rybom, że wkrótce woda ze stawu zostanie spuszczona, a one wszystkie trafią w ręce rybaków. Przerażone ryby pozwoliły jej przenieść się w dziobie do innego stawu. Po drodze czapla zjadała swoje ofiary, nic nie mówiąc pozostałym. Myślała, że podobna sztuka uda się jej też z rakami, ale jeden z nich okazał się sprytniejszy i udusił czaplę, która poniosła w ten sposób zasłużoną karę.

Romantyzm

Adam Mickiewicz Pan Tadeusz

Młody Jacek Soplica, targany nienawiścią i chęcią zemsty, zabija Stolnika Horeszkę. Szybko jednak uświadamia sobie zło swego czynu i postanawia wstąpić do zakonu, przybrać imię Robak i w ten sposób odpokutować za popełnione zbrodnie. Przybrany w mnisi habit udał się na front, gdzie walczył u boku Napoleona o sprawę polską. Po powrocie do kraju zamieszkał w dworku swego brata i zmazał swój dług wobec Horeszków, ratując ostatniego przedstawiciela tej rodziny, Hrabiego.

Adam Mickiewicz Dziady cz. II

Mickiewicz nadał swemu dziełu nazwę, którą zaczerpnął ze starej tradycji białoruskiej. Na tamtych ziemiach, corocznie odprawiano obrzęd wywoływania dusz zmarłych, który przetrwał jeszcze od czasów pogańskich. W utworze duchy opowiadają zebranym o przewinieniach, jakie popełniły za życia i pouczają żyjących, mówiąc, co powinni robić, by osiągnąć szczęście wieczne.

Juliusz Słowacki Balladyna

Auto przedstawił losy dwóch sióstr, Aliny i Balladyny. Starsza, Balladyna, cechuje się przebiegłością i okrucieństwem. Jest bezwzględna wobec Grabca, który wyznaje jej swą miłość, ponieważ ma nadzieję, że uda się jej zdobyć serce bogatego królewicza Kirkora. Dążąc do wyznaczonego celu, nie waha się nawet zabić swej siostry. Takie okrucieństwo nie może jednak zostać bez kary, Balladyna umiera, trafiona piorunem.

Pozytywizm

Henryk Sienkiewicz Quo vadis

Cesarz rzymski, Neron, nie tylko wydaje wyrok śmierci na setki chrześcijan, zamieszkujących Wieczne Miasto, ale jest okrutny nawet wobec najbliższych. Zabija własną matkę i żonę, ponieważ tak jest mu wygodniej. Ostatecznie, lud rzymski zdecydował się wystąpić przeciwko swemu władcy i skazał go na śmierć. Neron uprzedził realizację wyroku, popełniając samobójstwo.

Henryk Sienkiewicz Potop

Druga część Trylogii przedstawia losy Andrzeja Kmicica, który splamił się wieloma zbrodniami, przez co utracił ukochaną Oleńkę. Bohater przyjmuje nazwisko Babinicza i postanawia walczyć w obronie ojczyzny, by wymazać swoje winy. Heroiczna walka i oddanie zostają wynagrodzone, król Jan Kazimierz oczyszcza go z win, a Oleńka obdarza swoją miłością.