Polskie dzieła literackie zostały stworzone przez wielu wybitnych poetów i pisarzy. Całokształt naszej literatury przyjęło się uważać za rodzaj wspólnego dziedzictwa kulturowego, traktowanego jak skarb. Literatura jest oczywiście również częścią kultury i tradycji polskiej, zarówno w swojej formie dawnej, jak i najnowszej. Problematyka poruszana przez dzieła polskich twórców była i jest niezwykle różnorodna, jednym ze źródeł inspiracji była wieś polska i ten właśnie temat zamierzam poruszyć w mojej pracy.

O wsi pisało wielu poetów, ten temat inspirował również polskich pisarzy. Począwszy od Renesansu, w którym Mikołaj Rej pokazał Arkadię ziemiaństwa, pisząc "żywot człowieka poćciwego". Była to próba pochwały, całkiem zresztą udana, życia prostego i zgodnego z przyrodą. Cykliczność pór roku dzieli również życie ludzi na okresy, w których wykonują różne prace. Szlachcic-ziemianin Reja to człowiek, który sumiennie spełnia obowiązki pracy i czuje się spełniony z tego powodu. Działa w zgodzie ze sobą i z naturą, w rezultacie osiągając pełnię zadowolenia. Wieś jako temat pojawia się również u Jana Kochanowskiego. Czarnoleski poeta w utworze "Pieśń świętojańska o Sobótce" zwraca uwagę na bogactwo przyrody wiejskiej, jej piękno i uroki. Przy okazji chwali również pracowite, wiejskie życie, które wiodą ludzie. Zarówno Rej, jak i Kochanowski idealizują wieś, pokazując jej piękno. W epoce Romantyzmu, która była zafascynowana ludowością piewcą wsi stał się Adam Mickiewicz. Nasza narodowa epopeja "Pan Tadeusz" jest utworem, który gloryfikuje wiejski krajobraz, oddając ducha i piękno Litwy. Sielankowe życie, które prowadzą mieszkańcy dworów i Zaścianka rozgrywa się na tle lasów bogatych w zwierzynę i grzyby, pięknych i dzikich niemal ogrodów, krystalicznego nieba, zachodów słońca. Słowem, jest to obraz idealnego miejsca na ziemi. Taką idealną wizję wsi odnajdziemy również w Pozytywizmie. "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej zawiera niesłychane bogactwo opisów natury, rzecz jasna wiejskiej. Gospodarze sieją pola, gospodynie spędzają dnie na pracy w domu, wszystko odbywa się w harmonii, która wedle autorki cechuje wieś.

Takie spojrzenie ma jednak swojego adwersarza. Wieś, która nie jest mitycznym rajem, lecz krainą zacofania i braku kultury pokazuje Henryk Sienkiewicz. Nowela "Janko Muzykant" to obraz wsi, w której ciężka i znojna praca zabiera cały czas chłopów, którzy nie mogą przez to poświęcić się jakiejkolwiek rozrywce, ani tym bardziej docenić piękno muzyki czy sztuki. Skupienie na harówce dnia codziennego nie pozwala dostrzec niezwykłego talentu, który rozkwitł na tak nieurodzajnym gruncie. Głupota i ciemnota chłopstwa wiejskiego tłamsi inność i muzykalność tytułowego bohatera.

Niezbyt przychylny obraz wsi pokazuje Młoda Polska. Cisy- wieś Żeromskiego z "Ludzi Bezdomnych" jest rojowiskiem chorób, główną siedzibą straszliwej nędzy. Jest to miejsce brzydkie, nękane przez brud, gdyż mieszkańcy nie znają podstawowych nawet zasad higieny, które usiłuje wpoić im Judym. Doktor poświęca w tym celu miłość do ukochanej kobiety, nie zgadza się na taki obraz wsi, jako symbolu nędzy i rozpaczy.

Międzywojnie to kolejny utwór Stefana Żeromskiego- "Przedwiośnie". Tutaj również obejrzymy obraz ubogiego i zacofanego środowiska wiejskiego. Wieś Chłodek jest miejscem, w którym ponownie króluje znojna praca i bieda. Warunki, w których żyją chłopi są wręcz straszliwe, spotęgowane dodatkowo przez brak jakiejkolwiek nadziei na poprawę losu.

Wróćmy jeszcze na moment do epoki Młodej Polski. W utworze Reymonta "Chłopi" pojawia się nieco odmienna od Żeromskiego wizja wsi. Tym razem zamiast skupiać się na nędzy i ciężkiej pracy autor pokazuje obyczajowość, obrzędowość i tradycje, które ukształtowały obraz wsi. "Chłopi" nazywani epopeją chłopską to nie tylko obraz wsi, lecz głównie obrzędy i obyczaje z nią związane. Życie tam opisane jest cykliczne jak pory roku, tradycyjny podział obowiązków nakazuje synowi nauczyć się od ojca uprawy roli i hodowania zwierząt, dziewczęta zaś czekają na dobry ożenek. Tutaj mamy również do czynienia z wsią niejednolitą, podzieloną na pewnego rodzaju klasy, zależne od ilości posiadanej ziemi. Im więcej morgów, tym bliższe ołtarza miejsce w kościele. Nie ma w "Chłopach" przerażających opisów nędzy, jest miejsce na tradycyjnie spędzane święta, targi, jarmarki, wesela. Jednym słowem, w pełni ukazana zostaje obyczajowość.

Jeśli zaś o nich mowa nie możemy zapomnieć o "Dziadach" Mickiewicza, które już w tytule przywołują obrzęd. Druga część "Dziadów" jest opisem rytuału związanego z kultem zmarłych, polegającego na przywoływaniu dusz do kaplicy za pomocą pieśni i modlitwy. Wszystko to miało na celu zapytanie duchów o ich kondycję, potrzeby, prośby, które pomogą im osiągnąć raj.

Tradycje stanęły u podstaw "Wesela" autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. Chłopomania, która wystąpiła w okresie Młodej Polski właśnie w tym dziele miała najbogatszy wyraz. Młoda inteligencja przenosi swoje zainteresowanie na wieś polską, poszukując w niej inspiracji dla sztuki i literatury. Wyspiański nie uniknął mody i w "Weselu" przedstawił obrzęd wiejskich zaślubin. Tradycyjnie odziana panna młoda, klasyczne weselne potrawy, głośne śpiewanie i tańce, oraz oczepiny- wszystko to obraz wiejskiego wesela.

Polska literatury od jej zarania aż po nowoczesność nie unika tematu wsi, jej kondycji, obyczajowości, tradycji z nią związanych oraz problemów, które ją dręczyły bądź dręczą nadal. W wielu utworach wieś jest miejscem ubogich chłopów, spędzających życie na najcięższej pracy, która wyniszcza i doprowadza do zbyt wczesnych zgonów. Zgodnie z idą pracy u podstaw znajdziemy w literaturze także wołanie o pomoc dla tego miejsca, które bez wątpienia jest karmicielem miasta. Inne wizje to piękno i urokliwość wsi, jej prostota i łatwość życia w zgodzie z naturą. Opisy obrzędów i egzotycznych nieraz rytuałów również stanowią liczną reprezentację w utworach literackich. Wieś była i pozostanie jednym z bardziej interesujących i wciąż niewyeksploatowanych tematów literackich, które prowokują zarówno do wzruszenia czy zachwytu jak i refleksji a nawet przerażenia.