Motyw wędrówki i buntu w literaturze

Motyw wędrówki to bardzo często przewijający się motyw w literaturze. Bohaterowie różnych epok literackich podróżują, tułają się pielgrzymują z różnych powodów. Dla wielu z nich wędrówka związana jest z poszukiwaniem wartości i sensu życia. Jest nierzadko wyrazem buntu przeciw zastanej rzeczywistości i sposobem odnalezienia w niej swego miejsca.

Bohaterem, który zostaje niejako skazany na tułaczkę jest przedstawiony w epopei Homera Odys. Tym samym dowodzi to, że motyw ten był obecny w literaturze już od najdawniejszych czasów. Odys zostaje zmuszony do wieloletniej wędrówki na skutek zemsty bogów. Po zakończonej wojnie trojańskiej, blisko dziesięć lat żegluje po morzach. Spotykają go liczne przygody. Podróż jest dla niego i jego towarzyszy wyzwaniem, sprawdzianem ich siły, męstwa i sprytu a także małżeńskiej wierności. Wszystkie te przymioty cechują Odyseusza a w czasie wędrówki, mimo chwilowych słabości, jedynie się umacniają. Dlatego podróż żeglarza kończy się upragnionym powrotem do domu rodzinnego, na wyspę Itakę. Tam czeka na niego wierna żona Peneolpa i syn Telemach, dzięki spotkaniu z nimi Odyseusz wreszcie może zaznać szczęścia.

W literaturze polskiego romantyzmu motyw buntu i wędrówki pojawiał się bardzo często. Utworem, który niemal w całości oparty jest na podróży głównego bohatera jest dramat "Kordian" autorstwa Juliusza Słowackiego. Koridan rusza w podróż po Europie aby znaleźć sens życia i wyleczyć się z melancholii. Po próbie samobójstwa wyrusza wędrówkę aby poznać i znaleźć wartości, które mógłby na nowo pomóc mu uwierzyć w sens istnienia. Podróż okazuje się być jednak pasmem niepowodzeń. W londyńskim parku rozmowa z dozorcą umacnia go w wierze, ze jedyną wartością liczącą się na świecie jest pieniądz. Gdy przebywa we Włoszech przekonuje się o ulotności i nieszczerości miłości. Natomiast audiencja u papieża rozwiewa jego wątpliwości co do uczciwości kościoła. Zawiedziony i rozczarowany staje na szczycie góry Mount Blanc. Tam po raz kolejny sięga do swych przeżyć i próbuje odnaleźć sens życia. Znajduje nowa ideę, której od tej pory postanawia podporządkować swe życia. Jest nią walka o niepodległość Polski. Jednak jak pokazują dalsze wydarzenia, także ta idea przynosi rozczarowanie. Pełen zapału i wiary we własne siły Kordian okazuje się być zbyt słabym, by podołać zadaniu, którego się podejmuje. Nie ma siły, za bardzo boi się zamordować cara.

Podróż i bunt lub walka jest także częstym motywem w utworach napisanych przez Adama Mickiewicza. W podróż udaje się na przykład Konrad Wallenrod, bohater utworu pod tym samym tytułem. Konrad jest Litwienem jednak o swoim pochodzeniu dowiaduje się gdy jest już dorosły. Uprowadzony jako dziecko został wychowany przez krzyżaków. Jednak gdy Wajdelota, który się nim opiekował zdradza mu jego prawdziwe pochodzenie postanawia zemścić się na nękającym naród litewski zakonie krzyżackim. Wyrusza w podróż najpierw na Litwę potem w dalekie kraje. Tam przyjmuje imię Konrada Wallenroda, rycerza krzyżackiego, który zginął w walkach i wsławia się swym męstwem. Dzięki temu po powrocie z wypraw szybko zdobywa zaufanie krzyżaków. Obejmuje dowództwo nad zakonem i prowadzi wojsko do walki z Litwą. Jednak celowo tak kieruje walką aby krzyżacy przegrali. To rodzi podejrzenia krzyżaków i sprawia, że zostaje zdemaskowany a potem skazany na śmierć. Podróż, którą odbył pozwoliła mu jednak na dokonania całkowitego zwrotu w jego dotychczasowym życiu. Umożliwiła przybranie nowej tożsamości i walkę o swoja prawdziwą ojczyznę.

Podróż staje się ważna także w życiu innego Mickiewiczowskiego bohatera, dla występującego w "Panu Tadeuszu" Jacka Soplicy. Jacek zakochany w córce Stolnika, gdy ojciec dziewczyny nie zgadza się na jego ślub z Ewą, dopuszcza się okrutnej zbrodni. Wykorzystując najazd na zamek zabija w zemście Stolnika. Zmuszony do ucieczki podróżuje po Europie. Włąsnie ta podróż staje się przyczyną jego przemiany. Z butnego szlachciury zamienia się w pokornego, pełnego rozsądku człowieka. Aby odkupić swe winy wdziewa habit szlachecki, działa także dla dobra ojczyzny jako emisariusz przygotowujący powstanie. Jego pokora i praca zostają docenione. Walczy w Soplicowie z Moskalami jednak zostaje w tej walce śmiertelnie ranny. Na łożu śmierci wyznaje swe winy i zyskuje przebaczenie od swego największego wroga. Był nim Gerwazy, sługa zamordowanego Stolnika, który ciągle pałał chęcią pomszczenia pana.

Podróż jest sposobem na życie nie tylko dla bohaterów romantycznych, chociaż Doktor Judym z powieści Żeromskiego pod tytułem "Ludzie Bezdomni" ma wiele cech romantyka. Judym jest lekarzem, chce pomagać innym, szczególnie biednym. Buntuje się przeciwko nędzy, wyzyskowi i niesprawiedliwości społecznej. Chce swoje ideały wprowadzić w życie. Jednak jego pomysły nie podobają się często ludziom , którzy go otaczają. Uczciwość i nowatorstwo Judyma szkodziło bowiem ludziom majętnym, którzy nie chcą zmieniać niczego w swoim życiu, nie potrafią myśleć w kategoriach dobra społecznego. Dlatego Judym jest wciąż w drodze, ciągle nie może znaleźć miejsca dla siebie. Jest zmuszony do ciągłej wędrówki z jednej strony dlatego, że nigdzie nie jest długo mile widziany, a z drugiej jednocześnie ponieważ wierzy, ze nie może osiąść w jednym miejscu, bo tym samym nie będzie mógł pomóc ludziom w innej części kraju.

Podróz ukształtowała także innego bohatera opisanego przez Stefana Żeromskiego. Cezary Baryka, bohater powieści pod tytułem "Przedwiośnie" wychował się w Baku. PO wybuchu w Rosji rewolucji i śmierci matki, wraz z ojcem podróżuje do Polski. To jest do kraju rodzinnego swoich rodziców. Podróż jest jednak bolesnym doświadczeniem, w trakcie jej trwania umiera jego ojciec. Po przybyciu do Polski natomiast okazuje się, że nie ma w niej obiecanych przez "ojca szklanych domów" a jest jedynie smutna powojenne rzeczywistość. Samą Polskę Cezary także podróżując. Najpierw zaciąga się do wojska, potem z poznanym w wojsku przyjacielem, jedzie do jego majątku w Nawłoci, gdzie poznaje szczęśliwe i beztroskie życie polskiej szlachty. Po serii przykrych wypadków, związanych z niefortunnym romansem wyjeżdża z Nawłoci do Warszawy gdzie styka się z ideałami rewolucji.

Motyw wędrówki, jak ukazują powyższe przykłady, jest obecny w utworach literackich wszystkich niemal epok. Wędrówka jest dla większości z nich ważnym etapem życia. Służy bądź odnalezieniu prawdziwych wartości, jak dla Kordiana, bądź wcielaniu w życie swych ideałów. Tym właśnie była dla doktora Judyma. Może też być jak w przykładzie Konrada Wallenroda, jedynie pewnym etapem w osiąganiu ostatecznego celu.