Życiorys:

Stanisław Przybyszewski był młodopolskim powieściopisarzem, dramaturgiem, eseistą, ale przede wszystkim jednym z największych propagatorów estetki modernistycznej, która odzwierciedlała się z haśle głoszonym przez niego: "sztuka dla sztuki".

Urodzony w 1868 roku Przybyszewski pochodził z inteligenckiej rodziny - jego ojciec był nauczycielem. Uczył się w niemieckim gimnazjum w Toruniu i Wągrowcu, a po maturze wyjechał na studia (architektura i medycyna) do Berlina. Przez rok (1892 - 93) pracował jako redaktor socjalistycznej "Gazety Robotniczej" ukazującej się w Berlinie dla polskich emigrantów.

W 1892 roku ukazały się jego eseje filozoficzne "Z psychologii jednostki twórczej" (część I "Chopin i Nietzsche", część II "Ola Hansson"). Dzięki nim zyskał popularność wśród wywodzących się z niemiecko-skandynawskiej bohemy artystów. Wtedy zaprzyjaźnił się z dramatopisarzem Strindbergiem i malarzem Lunchem; wkrótce jego żoną została Dagny Juel (Norweżka) powszechnie uznawana za muzę tamtego środowiska.

Twórczość niemieckojęzyczna przyniosła Przybyszewskiemu popularność nie tylko w Niemczech i Skandynawii, ale także w Polsce i Czechach. Kiedy w 1898 roku powrócił do ojczyzny, w Krakowie został do razu okrzyknięty guru młodego, buntowniczego pokolenia. Został redaktorem "Życia" i pracował w piśmie aż do jego upadku w 1900 roku.

Pisarz był bohaterem wielu skandali obyczajowych, których przyczyną był brak zahamowań i oporów w życiu towarzyskim: manifestowanie alkoholizmu, narkomania, liczne związki erotyczne; osobistym: samobójcza śmierć porzuconej przyjaciółki, rozbicie małżeństwa Kasprowiczów poprzez uwiedzenie Jadwigi; artystycznym: podkreślanie tematyki erotycznej w twórczości.

Przybyszewski często się przeprowadzał: Warszawa (1901 - 05), Monachium (1906 - 19), Poznań (1919 - 20), Gdańsk (1920 - 24), w Gdańsku przyczynił się do otwarcia polskiego gimnazjum.

W późniejszych latach życia Przybyszewski porzucił cyganerię i zainteresował się kwestiami narodowymi. W 1924 roku na stałe przeprowadził się do Warszawy, gdzie został urzędnikiem kancelarii prezydenta. Pod koniec życia poświęcił się pracy nad pamiętnikami, które zatytułował "Moi współcześni".

Zmarł w 1927 roku.

Twórczość:

1. Manifest "sztuka dla sztuki":

Przybyszewski był propagatorem teorii "sztuka dla sztuki". W jego pismach silnie zaznacza się wpływ dekadentyzmu i założeń filozoficznych Nietzschego. Poglądy twórca wyraził w manifeście "Confiteor", wydanym w 1899 roku, swoich pismach z okresu berlińskiego oraz w artykułach ukazujących się w "Życiu" i zawartych w zbiorze "Na drogach Duszy".

Podstawą światopoglądu pisarza była nietzscheańska idea nadczłowieka - najczęściej artysty, który nie jest skrępowany społecznym nakazami. W eseju "Z psychologii jednostki twórczej" pisał: "Co jednostkę twórczą dnia dzisiejszego wyróżnia, to poczucie wyższości nad ludźmi, poczucie, że stoi poza interesami doczesnymi gromady." Wyrazem takich poglądów był nasilający się konflikt wybitnej jednostki (czyli artysty) z ogółem społeczeństwa, które z pogardą nazywano "narodem filistrów". Ale społeczeństwo w tej cichej wojnie także miało swoje sposoby - nie nabywało dzieł artystów, często skazując ich na życie w ubóstwie. Modernistyczni artyści wierzyli, że tworzą dla aktu tworzenia samego w sobie. Sztuka czysta miała być wartością autonomiczną, pozbawioną funkcji utylitarnej, wolną do podporządkowania ideom, pokazującą "życie duszy we wszystkich przejawach".

2. Teoria "dramatu syntetycznego":

Przybyszewski jako autor dramatów stworzył teorię "dramatu syntetycznego" wyrażoną w tekście "O dramacie i scenie". Zgodnie z nią dramat zbliżał się do symbolizmu, ale w praktyce oznaczał wprowadzenie do utworów dramatycznych dialogów bohaterów z upersonifikowanym sumieniem, które miały dotyczyć rozważenia problemu winy i kary za popełnione grzechy. Tematyka dramatów Przybyszewskiego była inspirowana jego własnym życiem, co wpływało na znaczną popularność dramatów. Najbardziej znane to: "Dla szczęścia", "Złote runo", "Śnieg".

3. Powieści:

Są bardziej wartościowe artystycznie do dramatów. Najbardziej charakterystyczny polski dekadent chętnie tworzył spektakularne wizje artystyczne dzięki ekspresyjności słowa, co często dawało efekt prozy poetyckiej. Przybyszewski chętnie sięgał po temat popędu płciowego, który ma istotny wpływ na życie człowieka. W jego utworach nie brakuje motywów snu, majaków i halucynacji doznawanych przez postaci. Takie techniki tworzyły wrażenie braku kompozycyjnej spójności. Najbardziej popularne powieści tego autora to: "Dzieci szatana", "Homo sapiens", "Synowie ziemi".