Jednym z najczęściej poruszanych przez Stanisława Wyspiańskiego wątków są tematy związane z powstaniem listopadowym. Autor ten problem porusza w "Warszawiance" i "Lelewelu", zaś "Noc listopadowa" to trzeci dramat dotyczący tak ważnego wydarzenia w historii Polski.

Ważnym elementem genezy dramatu był trzydniowy pobyt Wyspiańskiego w Warszawie na początku 1898 roku, kiedy to miała tam miejsce wystawa kartonów witrażowych jego autorstwa. Doznania dramatopisarza z tego wyjazdu były bardzo istotne podczas powstawania "Nocy listopadowej". "W zakres wizji dramatycznej zostało wciągnięte całe otoczenie Parku Łazienkowskiego: pałac, pomnik Jana III, teatr na wyspie, Belweder." Można się pokusić o stwierdzenie, że dramat powstał pod wpływem zachwytu autora nad warszawskimi Łazienkami.

"Noc listopadowa" jest charakterystyczna ze względu na odmienny sposób wykorzystania prawdy historycznej niż miało to miejsce w przypadku wcześniejszych dramatów: "Warszawianki" i "Lelewela", gdzie autor trzymał się ściśle przekazów historycznych. W nowym dramacie można odnaleźć artystyczną wizję stworzoną przez autora, której kanwa opiera się dość swobodnie na wydarzeniach listopada 1830 roku, choć to właśnie ten historyczny moment jest najważniejszym tematem utworu. Takie elastyczne spojrzenie na przeszłość jest powiązane z najważniejszą cechą budowy dramatu - jego wieloplanowością. Dzieło zawiera jednocześnie autorską interpretację historii oraz ożywienie danego miejsca. Zdarzenia z przeszłości i przestrzeń są ze sobą ściśle związane i łączą je szczególne relacje. Między tymi dwoma elementami - a w istocie ponad nimi - rozgrywa się niezwykle ważny wątek mityczny. Z tego powodu w tak skonstruowanym dramacie historyczne i mityczne treści przenikają się. Dlatego dramat można nazwać "interpretacją historii przez mit".

Historyczny wątek dramatu dotyczy powstania 1830 roku, a ściślej jego wybuchu i przedstawia wydarzenia, którego rozegrały się nocą z 29 na 30 listopada w dwóch miejscach równocześnie - w Łazienkach i mieście. Już początek akcji odsyła czytelnika do "Historii powstania listopadowego" Stanisława Barzykowskiego i "Powstania narodu polskiego" Maurycego Mochnackiego, z których Wyspiański czerpał wiedzę na temat tamtych wydarzeń. Na podstawie tej lektury dramatopisarz nabrał przekonania dotyczącego nieuniknionego wybuchu powstania, zaś rozkazy posyłające polskie wojsko na zachód i nadanie specjalnych uprawnień Wielkiemu Księciu Konstantemu umożliwiających tłumienie powstania jedynie przyspieszyły wybuch walk. Ostatecznie skazanie Łukasińskiego sprawiło, że konspiratorzy ze Szkoły Podchorążych Piechoty przestali wierzyć w możliwość kompromisów z zaborcą. Dramat przedstawia liczne powody wybuchu zrywu narodowowyzwoleńczego: szczególnie okrutne traktowanie Polaków przez cara, tchórzliwe zachowanie księcia Konstantego, szpiegowski system, a także niezaplanowane działanie spiskowców, którzy pozwolili uciec Konstantemu, przypadkowe zabicie cieszącego się szacunkiem generała Nowickiego, odłączenie się od powstania generałów Krasińskiego i Potockiego oraz chwiejność wytypowanego na dowódcę Józefa Chłopickiego.

Dramat ukazuje pierwsze godziny powstania: wybuch walk rozpoczętych przez podchorążych, a także nieprzewidzianych przeszkód, niepowodzeń, niewłaściwego zachowania powstańczych przywódców, polityków oraz wewnętrznego rozbicia polskiego społeczeństwa, które okazało się niezdolne po podjęcia walk. Ten problem porusza Pallas-Atena, która wspomina o dwóch narodach wewnątrz polskiego społeczeństwa, które walczą ze sobą: jeden tworzą ludzie oddani sprawom ojczyzny, drugi - ludzie, którzy nie wierzą w sukces rewolucji:

"Naród będzie walczył z narodem.

Dałam im szczęścia błysk przez chwilę.

Nieszczęść dopełnią sami..."

Płaszczyzna nadprzyrodzonych postaci ma szczególne prawa w rozgrywającej się akcji dramatu. Postaci mitologiczne są rodzajem środka artystycznego służącego do wyrażania "złożonych splotów uczuć i myśli" autora. Te osoby nie są ani przywoływanymi za pomocą zaklęć duchami, ani alegorycznymi symbolami; były postaciami widzialnymi dla ludzi, pojawiały się w sennych marzeniach albo w rzeczywistości, miały realny wpływ na działania innych bohaterów, mogły im pomagać lub szkodzić. I mity, i postaci mające pierwowzór mitologiczny były niejednorodne. Najbardziej wykorzystanym przez Wyspiańskiego źródłem przywoływanych postaci były eposy autorstwa Homera. Ale nie brakuje także osób z greckich wierzeń antycznych: Demeter i Kora czy Nike, które nie są boginiami zwycięstwa, ale śmierci. Zasiedlające Olimp postaci są aktywnymi uczestnikami wydarzeń przedstawionych w "Nocy listopadowej". Ich postępowanie przypomina nieco bezmyślne i pochopne zachowanie ludzi, którzy często są bezlitośni i nie dbają o podległe im osoby - dla bogów ludzie byli ledwie zabawkami w ich rękach. W utworze Pallas jest upersonifikowaną walką powstańczą, która korzysta z podstępu, Ares uosabia nieprzemyślaną walkę - nie jest istotne, po której stronie staje, byle tylko mieć możliwość poczucia zapachu krwi. Doskonale widać to w scenie przemarszu wojsk generała Żymirskiego przez Krakowskie Przedmieście w stronę Belwederu - towarzyszy im Ares. Jedynie porucznik Czechowski świadomie i rozważnie opuszcza kompanów i skręca w stronę Arsenału, aby zgodnie z przemyślanym planem zająć skład amunicji. To o nim Atena mówi: "On jeden usłyszał mój głos potajemny…" - bogini, która uosabia rozumne działania wojenne, a jednocześnie jest przeciwnością Ares, którego reprezentują chwiejny Chłopicki, subordynowany Krasiński i Potocki. Pallas towarzyszy akcji rozpoczętej w Szkole Podchorążych od początku - wtedy przyzywa Nike. Także między boginiami brak porozumienia - "Nike Napoleonidów" jest zwolenniczką otwartej walki, zaś Pallas głosi konieczność różnych sposobów starcia z wrogiem. Ujawnia się tu konflikt między starym pokoleniem Napoleonidów i młodym pokoleniem, które chce walczyć o demokrację i wolność. Nike nie jest w stanie obalić argumentów Pallas - akcja obejmuje drugi dzień powstania, gdy rząd i część społeczeństwa zaczęli wpływać na losy powstania. Atena jako natchnienie Piotra Wysockiego bierze udział w rozbrajaniu oddziałów rosyjskich. Wszelkie sukcesy powstańcze są jej dziełem, ale bogini nie może wpłynąć na sposób myślenia całego społeczeństwa. Atenie nie chce także przyklasnąć Ares oraz władze powstańcze nie zwracające uwagi na rewolucyjne głosy. Bogini decyduje się na użycie podstępu i uśpienie Aresa miłością. Śpiący bóg wojny symbolizuje sen narodu, który nie wykorzystał w całości swoich możliwości: "Ares spał w milionach dusz ludu, powstanie skazane było na akcję samej armii".

Starcie bogów reprezentujących różne stanowiska wobec walk jest ważnym wątkiem dramatu, ale bardziej istotny jest przywołany w "Nocy listopadowej" mit eleuzyjski. Według niego córka bogini urodzajów Demeter - Kora jedynie wiosnę i lato spędzała na ziemi, drugą połowę roku spędzała w podziemnej Krainie Umarłych jako małżonka boga Hadesa. Podczas corocznego pobytu w podziemiu przechowuje nasiona, które wiosną można wysiać. W scenie, w której Kora stoi pod pomnikiem Sobieskiego, następuje pożegnanie córki i matki. Osoba Kory uosabia ducha przebywających na moście powstańców, którzy widzą tę scenę we śnie. Buntownicy mają świadomość możliwości śmierci, ale jednocześnie wiedzą, że ich trud i dokonania nie zmarnują się - ich patriotyzm jest ziarnem, które przechowane odrodzi się, "gdy przyjdzie czas". Zryw narodowy, którego głównym prowodyrem była Atena, nie okaże się błędem, ponieważ "…gdy już odejdą łodzią Charona wszyscy polegli, gdzieś w podziemiu tlić się będzie ogień przyszłego życia narodu, bo nie ma przyszłości bez poświęceń i ofiar. Nawet klęska staje się zaczynem przyszłych czynów heroicznych, przyszłych zmagań i zwycięstw." Także słowa wypowiedziane przez Korę pokazują poglądy Wyspiańskiego:

"Wieki i lata, co przyjdą,

żyć będą ziaren tych treścią.

[...]

Pokoleniom ostawię czyny,

po ojcach wielkich - wielkie wskrzeszę syny -

kiedyś - będziecie wolni."

Dramat Wyspiańskiego przede wszystkim miał poruszać ważki temat powstania listopadowego, pokazywać jego tok oraz próbować odpowiedzieć na pytania o przyczyny upadku zrywu. Motywy mitologiczne ściśle powiązane z akcją dramatu stanowią swoiste komentarze. Te wątki nie są jedynie artystycznym chwytem, ale ich zadaniem jest pogłębienie tematu i poszerzenie wymowy utworu. Dzięki niemu powstanie listopadowe jest w istocie jednym z przykładów odwiecznych problemów ludzkości dotyczących sensu walki i śmierci, wartości patriotyzmu, bohaterstwa i politycznej mądrości.