Dramat ten jest symbolicznym i można go interpretować z różnych punktów widzenia. Do jednego z najistotniejszych należy ocena polskiego społeczeństwa , utwór bowiem przedstawia całą galerią postaci tamtejszego narodu polskiego. Dramat ukazuje mieszkańców wsi ale także inteligencję, która chłopami jest zafascynowana na zasadzie ludomanii. Pisarz ukazał dwie różne od siebie warstwy społeczne i ich współżycie, co stwarza specyficzny nastrój dzieła. A nastrój ten i atmosfera mu towarzysząca jest tak tajemnicza i niesamowita, że trudno oddać ją słowami. Chłopi, zawsze wykorzystywani, słabi, niewykształceni ,zestawieni są bezpośrednio z inteligencją, a więc tą klasą , która jest dziedzicami tradycji szlacheckiej. Jeden tylko fakt ich łączy, a mianowicie polskość. Ich obustronna niechęć została podbudowana ciekawością. Zawsze żyli osobno a w bronowickiej chacie pojawili się na wspólnej zabawie i tam stali się równorzędnymi rozmówcami. Niestety wciąż żywe jest przeświadczenie wynikające z sarmackich poglądów, o pochodzeniu szlachty i chłopstwa. Konflikt już nie istnieje, pojawia się za to wzajemna niechęć. Nastrojom tym towarzyszy dodatkowo sytuacja polityczna, powiązana z istnieniem Polski, tzn. brak państwa, długa niewola i zabór, które są czynnikami mającymi wpływa na świadomość narodową. Galicja na przełomie wieków, była miejscem , gdzie działalność zaborcza była słabsza a to rodziło szanse na odzyskanie wolności, która żyła w ludziach zamieszkujących te tereny. To właśnie przyczyniło się to tak diametralnych zmian jeśli chodziło o relacje wśród tych ludzi i zjawiła się nadzieja na zjednoczenie w imię walki o suwerenność państwa i to niekoniecznie walki siłowej lecz polegającej na szacunku do tradycji i języka ojczystego. Pomimo faktu, że sam Wyspiański był jednym z inteligentów, jego sąd nad polskim społeczeństwem jest wyjątkowo obiektywny. Pokazuje jednak nierzadko obawy chłopów , ich dylematy oraz dumę z własnego pochodzenia, a takie uczucia w polskiej literaturze nie były wcześniej eksponowane.
Dumę ze swojego pochodzenia pokazują także jego bohaterowie ze wsi. Na ten temat wypowiada się ksiądz , mówiąc: "Są tacy co mną gardzą, żem jest ze wsi, bom jest z chłopa." Lud ten nie jest już tym samym co średniowieczne czy nawet przedrozbiorowe chłopstwo. Są świadomi swej wartości i uznają porządek społeczny. Rozmowa Czepca z Dziennikarzem świadczy o ich przywiązaniu do polskiej tradycji i kultury a jednocześnie otwartości na świat. Ich zwyczaje i specyficzny kodeks zachowań są aprobowane przez lud, odrzucają natomiast te ,które się nimi kłócą. Charakteryzują się także brakiem zaufania wobec ludzi , nie należących do ich kręgu kulturowego, nie znającego ich sposobu życia. Stąd też wynikała niemożność inteligencji w dopasowywaniu się do świata chłopów a w konsekwencji ich społeczne ośmieszenie. Wyspiański osądza także patriotyzm chłopów, którzy zachowali wiele moralnych wartości. Na wezwanie do walki odpowiadają pozytywnie, są zainteresowani życiem politycznym, kochają ojczyznę. Ale cechuje ich także gwałtowność i zapalczywość dlatego musi się znaleźć ktoś kto zapanuje nad nimi i wytyczy im drogę do odzyskania wolności. Bardziej krytycznie ukazana jest inteligencja. Dramatopisarz przedstawia typowe cechy ludzi tego pokroju społecznego a także zmiany w percepcji ludzi ze wsi , które zaszły w ich świadomości. Wyspiański pokazuje różne ich punkty widzenia, bowiem poszczególni bohaterowie tego stanu reprezentują w utworze inne poglądy polityczne i kierują się różnymi odczuciami. Gospodarz , jest patriotą, zna wieś i obyczaje chłopów, których zarazem szanuje. Pan Młody z kolei jest typowym ludomanem. Chwali sobie idylliczny charakter wsi, fascynuje go życie , które sobie tam wyobraża a i które jest niestety złudnym , a o chłopach nie wie nic.
Poeta to typowy reprezentant swoich czasów. Pragnie wzniosłych działań jednak okazuje się za słaby na ich realizację. Jego dekadenckie nastroje, zmienność ,całkowicie nie przystają do realiów życia wiejskiego .Radczyni, pełna mani wielkości i przeświadczenia o
swojej roli przewodnika narodu, postrzega lud bardzo szablonowo. Podobne wywyższanie się charakteryzuje także Dziennikarza, któremu ukazuje się widmo Stańczyka, który neguje możliwość zrywu narodowego, co jest kolejną przyczyną niezgody między chłopami.
Dalej także żywa jest pamięć o rabacji galicyjskiej .
Inteligencja, darzy chłopów stosownym respektem gdyż żyje w strachu przed kolejnym podobnym zrywem ludu . Chłopi odbierani są przez nich jako prawdziwi i mocno zakorzenieni we własnej kulturze. Jawią się oni jako podstawa społeczeństwa polskiego , już od wieków :
"Kiedy staje, orze, miele,
taka godność, takie wzięcie;
co czyni, to czyni święcie;
(...)
bardzo wiele, wiele z Piasta;
chłop potęgą jest i basta."
Lud wiec gotowy jest do walki, jednak inteligencja ,która winna spełniać role przywódczą,
nie jest w stanie tego przywództwa zapewnić, bo ogranicza ich własna niemoc oraz słabość i pomimo świadomości tego faktu, nie zamierza robić nic w kierunki zmiany tej postawy .Są oni bierni i ich rozsądek jest uśpiony z powodu ich samozadowolenia, płynącego z mitów o własnej wielkości i sile. Przeświadczenie o tej sile jest przez Wyspiańskiego demaskowane i negowane. Precyzja w przedstawieniu tych dwóch warstw społecznych , pozwala przeanalizować ich postępowanie w ciekawy sposób i wysunąć wnioski osądzające je. Podsumowując więc, możemy powiedzieć , iż społeczeństwo chłopskie charakteryzuje pracowitość i szacunek do ziemi ojczystej. Żyją ze sobą w zgodzie, są szczerzy, otwarci i gościnni. Ich pochodzenie nie jest bynajmniej powodem ich wstydu. Jednak wykazują też negatywne cechy-ich tendencje do alkoholu, awanturniczość , wulgarność , uległość wpływom oraz zbytni materializm.
Inteligencja natomiast stanowi społeczność bardzo zróżnicowaną. Łączy ich obawa przed potęga chłopską, ich zapalczywością i pragnieniem walki. Są przeświadczeni o swojej wyższości względem ludu a jednocześnie nie są w stanie poprowadzić, ich do walki. O czynach mogą tylko pomarzyć, bo zamiast działania jest głoszona przez nich tylko teoria. Poza tym wciąż rozdrapują dawne rany. Przy tym wszystkim ich postrzeganie wsi jest wyidealizowane, nie widzą granicy oddzielającej sztukę od realności i zmian, które zachodzą na wsi.
Końcowy chocholi taniec symbolizuje bierność, słabość i uśpienie narodu i to staje się najistotniejszym zarzutem Wyspiańskiego. Ich światy są oddalone od siebie, pogrążone w mitach, złudzeniach, dzieli ich pamięć o przeszłości i to sprawia , ze nie ma możliwości pojednania.. Z tych ludzi pozostały jedynie: "..lalki, szopka, podle maski, farbowany fałsz, obrazki..."
