Obecność historii i symboli w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego

"Wesele" autorstwa Stanisława Wyspiańskiego to utwór, który zalicza się do gatunku zwanego dramatem symbolicznym. Polega to na fakcie występowania i uzupełniania się w nim dwóch płaszczyzn, jakimi są: realistyczne wydarzenia oraz symbole. Pierwszą z warstw nazywamy realistyczną, natomiast drugą - wizyjno - symboliczną. Obie wzajemnie się przenikają. W związku z tym łatwo stwierdzić, że w "Weselu" znajdziemy elementy symboliczne. Można jednak także odszukać nawiązania do historii. Postaram się to wykazać na odpowiednich przykładach.

Obecność historii w utworze wyrażona została poprzez przywołanie postaci historycznych. Przykład stanowi Zawisza Czarny, uczestnik bitwy pod Grunwaldem, wzorzec polskiego patriotyzmu i poświęcenia. Jego pojawienie się w dramacie ma na celu przypomnienie czasów, kiedy Polska była mocarstwem zdolnym pokonać Krzyżaków. Przeciwieństwem wszystkich cech rycerza, które reprezentował, był hetman Branicki - zdrajca targowicki, który sprzedał Polskę carycy Katarzynie II. Obserwujemy również postać Jakuba Szeli, który wkroczył na wesele cały we krwi. By on przywódcą rabacji chłopskiej w roku 1846. Krew na jego rękach to pamiątka krwawej rzezi dokonanej przez galicyjskich chłopów na polskiej szlachcie. Szlachta stanowiła zalążek polskiej inteligencji.

W "Weselu" mamy do czynienia z trzema rodzajami elementów symbolicznych. Są to wspomniane już postaci, a także przedmioty oraz sceny.

Akt I kończy się zaproszeniem na wesele chochoła. Ta tajemnicza postać pojawia się na uroczystości i stwarza urojenia. Przy pomocy czarów sprawia, że zebrani przypominają sobie tłumione uczucia, będące ujawnieniem ich pragnień, które chcieli ukryć. Pierwszy gość to Widmo, będące symbolem minionego uczucia, które zostało utracone na zawsze. Był to narzeczony Marysi, zmarły na gruźlicę francuski malarz. Duch przybyły na wesele przypomina wspólnie spędzone chwile, kiedy żywe było ich uczucie. Stanowi uosobienie tego, co dzieje się we wnętrzu dziewczyny. Jednocześnie boi się zjawy i jest rada z powodu jej pojawienia się. Musiała przyjąć do wiadomości fakt, że nigdy już nie zobaczy ukochanego.

Następna osoba to Stańczyk. Przybywa, ponieważ Dziennikarz, redaktor "Czasu", jest członkiem stowarzyszenia "Stańczyków". Symbolizuje mądrość, stanowi ucieleśnienie poglądów i myśli Dziennikarza. Próbuje uświadomić mu, że jako człowiek wykształcony powinien wziąć na siebie odpowiedzialność za losy kraju i objąć funkcję przywódczą. Stanowi również symbol patriotyzmu. Jest świadomy, jakie ryzyko dla kraju wiąże się z zaniechaniem walki o wolność. Stawia zarzuty bezczynności, biernego czekania, wyrażania miłości do kraju jedynie przy pomocy słów. Przypomina, że pod rządami Jagiellonów wszystko wyglądało inaczej. Krytykuje postawę Dziennikarza, który sądzi, że do pobudzenia narodu, przerwania jego letargu, potrzebne jest coś, co nim wstrząśnie i dzięki temu przerwie panujący marazm i otępienie. Nie ma nadziei na to, że może istnieć lepsza przyszłość. Dziennikarz uważa, że solidaryzm społeczny nie zda egzaminu, czuje dla ludu pogardę. Stańczyk w ironicznym geście podaje mu błazeńską laskę.

Wspomniany już wcześniej Rycerz jest symbolem postawy patriotycznej, honorowej. Stanowi ucieleśnienie tego, czego pragnie Poeta, który pomimo panującego powszechnie dekadentyzmu, pragnie, by obudziła się w narodzie siła, by odrodziły się dawne cnoty Polaków. Poeta nie wyraża w swojej twórczości własnych poglądów, ale idzie z duchem epoki. Dlatego też Rycerz mówi o nim, iż jest nędzarzem. Choć Poeta posiada moc, zdolną poruszyć naród, poderwać go do walki, nie chce stworzyć dzieła, które by mu w tym pomogło. Nie potrafi przewodzić, stworzyć poezji, która miałaby moc tak oddziaływać na społeczeństwo, by je obudzić z letargu.

Hetman - duch Branickiego, przez którego przemawiała pogarda wobec chłopstwa, to symbol postawy zakłamanej, pełnej fałszu. To człowiek zdolny do zdrady, egoista. Z takimi oskarżeniami spotkał się ze strony Pana Młodego. Uważa, że inteligent, który poślubił chłopkę, jest zdrajcą swojego urodzenia. Mówi, że to z powodu panującej mody, a nie dlatego, żeby naprawdę zjednoczyć się z ludem.

Upiór, pod którego postacią można rozpoznać przywódcę rabacji chłopskiej - Jakuba Szelę, pojawia się z oznaką swej zbrodni - zbroczony krwią. Świadczy to o tym, że dokonał licznych mordów. Pragnie zmyć z siebie symbol winy. Twierdzi, że nie jest możliwe zbratanie się dwóch stanów. Jest on symbolem zemsty, jaką pałali chłopi wobec panów. Dla Szeli najważniejsze były korzyści materialne.

Najistotniejszą rolę spośród wszystkich osób dramatu spełnia Wernyhora. Przybywa z dalekich stron i pragnie podzielić się tym, czego się dowiedział. Przybył do domu Gospodarza twierdząc, że tam może odnaleźć ludzi, którzy mają czyste serca. Zlecił rozesłanie nowin na cztery strony i zgromadzić zbrojne szeregi. Jego podarunkiem dla Gospodarza jest złoty róg. Wernyhora to postać z malowidła Jana Matejki. Wybiega myślami w przyszłość, przepowiadając, że naród stanie się zdolny do czynu i odzyskania wolności. Złoty róg to natomiast znak gotowości do walki, czynu zbrojnego, który ma wzbudzić w społeczeństwie wolę walki. Jasiek jednak, któremu go powierzono, gubi go, kiedy podnosi czapkę. Wernyhora krytykuje taką postawę, przypomina, że niepodległości nie da się odzyskać biernym oczekiwaniem cudu. Ostatnia szansa została zaprzepaszczona, nie ma nadziei na solidaryzm z chłopami.

Czapka Jaśka jest symbolem materializmu, przywiązywania się do rzeczy i spraw nieistotnych, przez co traci się z oczu to, co najważniejsze. Ma być ostrzeżeniem dla pozostałych, żeby nie stawiali prywaty wyżej od dobra państwa.

Chochoł, który przybywa powtórnie, symbolizuje naród. Scena chocholego tańca to symbol niemocy, jaka ogarnęła naród. Chata Gospodarza to miejsce, w którym spotykają się przedstawiciele całego narodu, nakładają się na siebie problemy społeczeństwa.