Secesja, powstała pod koniec XIX wieku jako nowy styl w sztuce, jednak jak nagle się narodził, tak szybko zniknęła. kiedy opadły emocje, popularnosc jej wzorów zmniejszyła się, przerodził się ów styl w kicz, zaś stał się oznaką niedobrego smaku, obiektem pośmiewiska i wzgardy, a słowo ,,secesyjny" symbolizowało coś dziwnego, innego ale "cudacznego". z czasem Zarzucano jej przesadność ozdób i dekoracyjności. to stało się wreszcie przyczyną zburzenia i przebudowania wielu budowli paryskich na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych w XX-tym wieku. na nowo secesję odkryto w latach pięćdziesiątych, kiedy znowu zaczęto doceniać jeej walory i wkład w rozwój sztuki.

Zdobnictwo i architekturakońcem XIX wieku nawiązywały stylem do epok minionych, czyli do klasycznego i do romańskiego. Wszystko zależało od gustu klientów i projektantów. Twórcy secesyjni krytykowali wszechobecny w sztuce przez sto lat historyzm i eklektyzm, chcieli się odciąć od akademizmu oraz skończyć z wszelkimi skostniałymi zasadami i regułami. Chcieli utworzyć zupełnie inny styl, który byłby odpowiedniejszy dla współczesnych czasów oraz inne zasady tworzenia dzieł sztuki. Jeden z architektów z Wiednia, Otto Wagner, napisał w roku 1895, że: ,,Jedynie życie współczesne może być punktem wyjścia naszej twórczości artystycznej. Wszystko inne jest archeologią". U progu wieku dziewiętnastego styl secesyjny stał się nowatorskim kierunkiem i wprowadziła rewolucyjne trendy w sztuce. Nazwa kierunku pochodzi od łacińskiego słowa "secesjo", co oznacza: ,,oddzielenie", ,,odejście". Są także inne nazwy, które także podkreślają nowość i młodość owej sztuki, np.: Jugendstil (Niemcy), Modern Style (Anglia)Art Nouveau (Francja). Secesja rozwinęła się jednocześnie w wielu miejscach w Europie w roku 1890. Ten kierunek inspirowany był przez: malarstwo prerafaelitów, angielski ruch Arts and Crafts (Sztuki i Rzemiosła), oraz drzeworyt japoński (orientalizm był wówczas bardzo popularny), sztukę Dalekiego Wschodu. Zaczerpnął także wiele elementów z tradycji ludowych i rokoka. Szczyt popularności kierunku przypadł na 1900 rok iw czasie Wystawy światowej w Paryżu. Główne ośrodki były w: Anglii, Francji, Belgii, Niemczech i Austrii. Spadek popularności kierunku miał miejsce w 1905 roku, gdy zaczęły wchodzić zupełnie nowe style funkcjonalistyczne i awangardowe.

 ZAŁOŻENIA IDEOWE

To, co charakteryzowało secesję to szczególnie integracja sztuk, czyli łączenie wszystkich rodzajów artystyczności: od architektury, przez rzeźbę i malarstwo, po użytkową sztukę, ludową oraz zdobnictwo. Nazywano to zjawisko Gesamtkunstwerk ("jedność sztuk"). Zmniejszyło to granice pomiędzy konkretnymi dziedzinami sztuki. I tak według secesyjnych zasad budynek na zewnątrz musi tworzyć jedność kompozycyjną i kolorystyczną, która jednocześnie będzie odpowiadała estetyce wystroju wnętrza, a więc meblom, zastawie stołowej, a nawet ubiorom jego domowników. Każdy mebel stanowił odrębną całość, ale musiał harmonijnie wpasować się w całość. Stąd najwybitniejsi artyści (Charles Rennie Macintosh, Hector Guimard, Victor Horta, Henri van de Velde), uprawiający jednocześnie wiele rodzajów sztuki, projektowali dom wraz z wyposażeniem wnętrza, do którego zalicza się kraty, lampy, meble, a nawet popielniczki. Zgodnie z rozpowszechnionym w latach 60- tych XIX-ego wieku w Anglii hasłem ruchu Arts and Crafts, kierunek nie widział konieczności podziału sztuki na użytkowe i czyste. Najwyżej ceniła rzemiosło, które przecież w XIX wieku uznano za podrzędną twórczość. W sztuce secesyjnej każda rzecz użytku codziennego mogła stać się elementem artystycznej całości i współtworzył dzieło sztuki. Dobrze wykonany krzesło czy wazon miały tą samą artystyczną wartość jak znakomity obraz. Dlatego nawet najwięksi artyści podejmowali się tego typu twórczości ich. Taka dekoracyjna przesadność wynikała z pragnienia upiększenia życia codziennego. Doszło do tego, że dzieło sztuki użytkowej lub architektury traktowano jako wartość nadrzędną, czyli doskonały układ kolorów i kształtów, który potrafi wywoływać refleksje, wprowadzać w nastrój, a oprócz tego ma jakaś tam funkcję użytkową. Czasami w celach ekspresyjnych i dekoratorskich, często nieświadomie zastępowano funkcjonalność i wygodę budowli, mebli lub naczyń na rzecz estetyki.

 ŚRODKI WYRAZU ARTYSTYCZNEGO

Sztuka secesyjna charakteryzowała się dużą dekoracyjnością, silną stylizacją oraz skłonnością do estetyzacji. Najpowszechniejszym środkiem wyrazy była linia dynamiczna, falista, długa, powodująca złudzenie niespokojnego ruchu. Tak powstawały asymetryczne formy lekkie, smukłe i wiotkie, wydłużone,. Ważną wartością grafiki i malarstwa secesyjnego była płaskość, czyli rezygnowano z perspektywy i iluzji; z tworzenia głębi przez perspektywę, z używania światłocienia. Popularne stało się natomiast operowanie jednolitymi kształtami, plamami otoczonymi wyraźnym konturem. Stąd też silnie podkreślano pionowe linie w wazonach, meblach, tworzono wąskie i wysokie formaty witraży oraz malowideł, hodowano strzeliste rośliny, malowano smukłe postaci ludzkie. Inaczej było w wiekach poprzednich, gdzie przedmioty wykonywano z oddzielonych elementów. W secesji brak podziały elementów, zlewają się ze sobą, sprawiają wrażenie, jakby przechodziły w siebie nawzajem. Styl ten w architekturze uwidaczniał się w zaokrąglanych rogach, zakrzywianych ścianach, wyginanych gzymsach. Preferowano asymetrię, skomplikowane układy kompozycyjne. Zupełnie zmieniono kolorystykę poprzez wprowadzanie jasnych, pastelowych barw oraz bieli. Upodobano sobie połysk, stosowano powierzchnie opalizujące i migoczące. I na pewno nieprawdziwe jest oskarżenie secesji, ze naużywała orientalizmu, ponieważ używała go oszczędnie, umiejętnie i w wyrafinowany sposób przeciwstawiała jego elementy przestrzeni niewypełnionej. Ornament nie tylko ozdabiał, ale również podkreślał strukturę przedmiotu.

MOTYWY

Jedną ważniejszych obsesji secesji było umiłowanie do przyrody: "Natura, oto księga sztuki ornamentalnej, do której powinniśmy sięgać". Te słowa wypowiedział artysta francuski Eugene Samuel Grasset. Nowy sposób ozdabiania i tworzenia motywów oparty był na bezpośrednim obserwowaniu natury. Stylizowany świata roślinnego i zwierzęcego stosowano wszędzie tam, gdzie stało się to realne, czyli na okładkach książek, biżuterii, fasadach domów, meblach. Najczęściej używano takich kwiatów jak kalia i lilia, oraz ptaków - paw i łabędź. Zazwyczaj uciekano się do specyficznych roślin o smukłych, długich łodygach (mieczyki, irysy) lub falistych pnących powojach. Nie gardzono roślinami pospolitymi: osty i rumianki. Fauna secesyjna to głównie flamingi z giętkimi i długimi szyjami, pawie, smukłe żurawie oraz kolorowe bażanty. Za równie ciekawe uznano owady, takie jak kolorowe motyle i ważki, oraz mityczne, baśniowe stwory (smoki, sfinksy, chimery). Wazony, kielichy a także żarówki miały formy kwiatów i owoców, podobnie jak naczynia przypominające formy ptaków, owadów i muszli. Drzewa zagościły natomiast w filarach domów. Secesja wykorzystał również postacie ludzkie i co ciekawe, były to tylko kobiety o smukłych, wiotkich kształtach z długimi kręconymi włosami, co umożliwiało tworzenie krzywolinijnych, abstrakcyjnych motywów dekoracyjnych. Porównywano kobiety z pędami roślinnymi. Przybierały często omdlewającą pozę, pełną miłosnej tęsknoty, erotycznie nasycone. Właśnie nagie kobiety najczęściej umieszczano na fasadzie budowli tak, że ramionami oplatały wazony lub wypełzały z popielniczek.

Zafascynowanie przyroda uwidaczniało się w gloryfikacji życia, potęgi płodności przyrody. Te właśnie recesy, rozmnażanie i rośniecie najbardziej interesowały artystów secesyjnych, którzy pokazywali pnące się nabrzmiewające nasiona, pędy, a u człowieka dojrzewanie, miłość i poród (kobieta brzemienna). Niemałą rolę odegrała w tej sztuce erotyka. Obok przesadnie dekoracyjnej secesji istniał jeszcze jeden nurt o wiele bardziej surowszy. Narodził się w dwóch ośrodkach: Wiedniu i Glasgow. Charakteryzował się tym, że krzywe linie zastępowano prostszymi, a kształty pofalowane geometrycznymi formami. Brakowało w nim prawie zupełnie elementów roślinnych ornamenty ograniczano do minimum, zastępując je pustą powierzchnią.

 ARCHITEKTURA

Projektanci zmierzali do nowego sposobu, właśnie dekoracyjnego, budowania fasady. Stosowano nieco inne materiały niż dotychczas i to nie tylko pod względem barwy, ale także faktury: beton stal, ceramika i szkło. Oprócz tego oczywiście dalej używano cegły. Okna układano swobodnie i miały one najczęściej kształt łuku spłaszczonego bądź podkowiastego. Gzymsy również miały kształt falisty, zaokrąglano balkony, bramy lokalizowano asymetrycznie a ulubionym motywem były sterczące wykusze, które łączyły piętra. Z tego to powodu secesyjne fasady były malownicze a gra cieni i świateł ożywiała je. Całość ozdobiona była różnymi dekoracjami, często z motywami ornamentalnymi. Gotowe konstrukcje uzupełniano niekształtnymi kratami na balkonie, krzywolinijnymi bramami i balustradami. Architektura secesyjna odznacza się nie tylko konwencjonalnymi budowlami, gdzie zmieniano wygląd fasad, a wstawiano elektryczne ornamenty secesyjne. Tworzenie nowatorskich dekoracji i konstrukcji secesyjnych było wielkim wyzwaniem na najlepszych architektów, którzy nie bali się odsłaniać konstrukcje, szkielety, nadając im funkcje dekoracyjne. Zdobienie znacznie podkreślało strukturę budynku. Do tych twórców należeli: we Francji Hector Guimard (wejścia do stacji metra paryskiego wykonane z lanego żelaza, mające formę roślin z tropikalnej dżungli, 1899-1900; w Belgii Victor Horta (1892-1893 dom Tassela w Brukseli z imponującą klatką schodową; sala koncertowa gmachu Humbert de Romans w Paryżu, widać krzywolinijny szkielet podtrzymujący sklepienie, 1902). Specyficzna formą twórczości secesyjnej były dzieła Hiszpana Antonia Gaudiego, który nienawidził prostych linii. Dlatego tworzył budowle o falowanych murach, bezkształtnych oknach umieszczonych w przypadkowych miejscach, które zamieniały się w rzeźby. Dekorowano były kolorową ceramiką. Największymi dziełami Gaudiego są: kamienica Casa Mila, 1905-1907 oraz kościół Sagrada Familia, 1884-1926. Jeszcze inne oblicze secesji uwidoczniły się w architekturze szkockiej (Szkoła Sztuk Pięknych w Glasgow, 1898-1899Charles Rennie Mackintosh,) oraz wiedeńskiej (Otto Wagner, stacja kolei miejskiej, 1894-1897; Joseph Maria Olbrich, pawilon Secesji, 1898-1899). Odznaczały się niewielką ilością dekoracji i środków, stosowaniem form geometryzujących, prostych linii i brył. Zaraz potem z tego właśnie nurtu narodził się w Austrii i Niemczech kontrastujący z secesją kierunek, który sprzeciwiał się wszelkim przyozdabianiem i dekoracjom.

 SZTUKA

Secesja szczególnie upowszechniła się w użytkowej sztuce. Tutaj odnowiła wszelkie formy zdobienia, a szczególnie szkła, ceramiki, meblarstwa, witrażownictwa, metaloplastyki, jubilerstwa.

Najznakomitszym artystą w dziedzinie szklarstwa był: w Stanach Zjednoczonych Louis Comfort Tiffany we Francji Emile Galle. Stworzyli oni zupełnie nie spotykane dotąd techniki kształtowania, łączenia i nakładania kilku warstw szkła o różnej barwie na siebie i osiągali znakomite efekty zarówno fakturalne jak i kolorystyczne (np.: opalizujące szkło).

Natomiast najwybitniejszym złotnikiem był Francuz Rene Lalique, który bardzo zmodernizował ta dziedzinę pod kątem kształtu i materiałów. Doprowadził do tego, ze cena biżuterii nie zależała od kamienia, ale od pomysłu, sposobu wykonania, a uczynił to zastępując brylanty tańszymi kamieniami i stosował tez masę perłową zamiast pereł prawdziwych. Jeżeli chodzi o motywy dekoracyjne to najczęściej były to zwierzęta i rośliny.

  MALARSTWO I RZEŹBA

Stylizacja secesyjna uwidaczniała się w wielu kierunkach malarstwa pod koniec XIX wieku, m.in. stosowali ja tacy artyści, jak Gauguin i van Gogh. Sposobem na impresjonistyczny zanik konkretności formy było właśnie zastosowanie linii kontur, aby wyrazić emocje, przekazać coś. Raczej nie zdarzali się artyści tworzący malarstwo stricte secesyjne. Zazwyczaj oprócz secesji sięgano jeszcze po elementy z innych kierunków. Najwięcej wspólnego miała secesja z kierunkiem symbolizmu pod koniec XIX wieku. wykorzystywano secesyjną formę i łączono ją z treścią symboliczną, np. Holender Jan Toorop, Szwajcar Ferdinand Hodler Francuz Maurice Denis. Artyści kochali płodność życia, erotyzm, tajemnice płci. Widzieli w tym przejawy wielkiego misterium natury. Zdarzało się, ze to wszystko ich przerażało, cały cykl śmierci i życia i wtedy tworzyli dzieła wyrażające cały pesymizm końca wieku. Kobieta była przedstawiano jako matka lub okrutna, fatalna kobieta, która zwycięsko stoi nad mężczyzną, którego zniszczyła destrukcyjną siłą miłości. Rzeźby i obrazy secesyjne były niejasne, zagadkowe, o subtelnym, ulotnym nastroju. Malarzami secesyjnymi byli z pewnością wiedeńczyk Gustav Klimt, umieszczał postacie w pustej przestrzeni, mozaikowej, złożonej z geometrycznych elementów. Natomiast Norweg Edvard Munch, wykorzystywała ekspresyjną linię i jego twórczość leży na pograniczu symbolizmu i secesji oraz początków ekspresjonizmu (,,Madonna", 1895, ,,Krzyk", 1893;). Jeżeli chodzi o grafikę to najwybitniejszym przedstawicielem jest Aubrey Vincent Beardsley, Anglik, który posłużył się tylko białą i czarną plamą oraz linią (ilustracje do ,,Salome" Wilde'a).

Właśnie w nurcie secesyjnym narodziła się idea tworzenia plakatu z wyrazistym językiem i przesłaniem. Miał on pełnić funkcję informacyjną oraz reklamowa. Jednak z czasem stał się dziełem sztuki a mistrzem jego został Henri de Toulouse-Lautrec, który tworzył plakaty do widowisk muzycznych i kabaretów Montmartre'u, oraz Alfons Mucha, który tworzył głównie na życzenie aktorki Sary Bernhardt. Ilustracje Muchy, wytworzyły specyficzny sposób ukazywania kobiecej postaci i znakomicie uwidaczniały secesyjną dekoracyjność. Rzeźba także korzystała ze zdobyczy nurtu. Zaczerpnęła miękkość modelunku, zwartą bryłę, faliste kształty. Znakomitym rzeźbiarzem secesyjnym był Belg Georges Minne (,,Studnia z klęczącymi chłopcami",1898), a w Niemczech Hermann Obrist (projekt ,,Pomnika-kolumny", przed 1902). Również niektóre dzieła Auguste'a Rodina (,,Danaida",1885,,,Brama piekieł",1880-1917) noszą ślady kierunku.

W Polsce także rozwinęła się secesja. Była głównym kierunkiem w plastyce okresu Młodej Polski. Największym reprezentantem był Stanisław Wyspiański, autor m.in. witraży w kościele Franciszkańskim w Krakowie (1897-1902), tworzył grafikę książkową, projektował wystroje wnętrz. W malarstwie secesję wykorzystywał Józef Mehoffer (witraże w kościele świętego Mikołaja we Fryburgu w Szwajcarii,1894 oraz obraz ,,Dziwny ogród",1902-1903), w rzeźbie zaś Wacław Szymanowski (pomnik Chopina,1904), Bolesław Biegas, Konstanty Laszczka. Jeżeli chodzi o architekturę to secesja przejawiała się tylko w specyficznie wyglądających fasadach i ornamentalnej dekoracji (Stary Teatr w Krakowie,1906). Największe ośrodki były Krakowie, Warszawie i Łodzi.

Secesja była ważnym łącznikiem w procesie powstawania kolejnych nurtów sztuki nowoczesnej. Ponieważ zerwała z akademickością, naśladowaniem minionych stylów i wykazywała chęć poszukiwania nowych rozwiązań stworzyła doskonały grunt dla wielkich zmian artystycznych w XX wieku. Uwielbienie dekoracyjności oraz ekspresyjnych linii krzywych, które czasami zagłuszały nieraz elementy przedstawione, to przejaw ekspresjonizmu i abstrakcjonizmu. Secesyjna architektura stała się źródłem dla racjonalistyczno - funkcjonalistycznego modernizmu

.

 WAŻNIEJSZE DATY

1890 -  narodziny stylu secesyjnego

1897 - w Wiedniu powstaje stowarzyszenie

artystów austriackich po nazwą SEZESSION

1900 -  światowa wystawa w Paryżu ,apogeum secesji

1905 - spadek popularności secesji

SŁOWNICZEK

  • Akademizm - kierunek w sztuce, głównie dziewiętnastowiecznej, który wierny był klasycystycznej estetyce oraz naśladowaniu dzieł, co uznawał za jedynie doskonałe. Bardzo ograniczał swobodę twórczą.
  • Eklektyzm - próba połączenia pojedynczych elementów z innych kierunków w jedną całość.
  • Historyzm - styl w architekturze i sztuce na przełomie XIX i XX w.; naśladował wielkie style dawnych epok.
  • Prerafaelici - reprezentanci stworzonego w Wielkiej Brytanii na początku XIX w. stylu sztuki, który powracał do sztuki z początków epoki renesansu (przed Rafaelem).