Matura ustna

1, Jak rządzić państwem, jak być obywatelem w państwie-na przykładzie "Antygony", "Odprawy posłów greckich" , "Makbeta"

ANTYGONA (Sofokles) - Polinejkes i Eteokles byli synami Edypa. Po jego odejściu zostali władcami Teb. Mieli panować na zmianę - każdy powinien był panować przez rok. Jednak Eteokles nie oddał władzy w ręce brata, gdy wygasła jego kadencja. Polinejkes nie pogodził się z tym faktem. Wezwał na pomoc obce wojska. Wybuchła wojna domowa. Obaj bracia zginęli. Kreon, ich wuj, objął tron po ich śmierci. Jako władca musiał ukarać zdrajcę. Zakazał więc pogrzebania jego zwłok. Antygona sprzeciwiła się temu wyrokowi. Uznała wyższość praw boskich. Wydała tym na siebie wyrok śmierci. Kreon nie mógł bowiem zmienić zdania, gdyż ocaliwszy Antygonę, która była jego siostrzenicą, naraziłby się na posądzenie o faworyzowanie rodziny (nepotyzm), a co za tym idzie, na utratę szacunku obywateli, a nawet zamieszki. Jednak jego decyzja pociągnęła za sobą więcej ofiar - zginęła nie tylko Antygona, ale także jej narzeczony Hajmon i żona Kreona. Uparty król stracił najbliższą rodzinę. Tragicznie skończyło się przeciwstawianie praw ludzkich boskim i nie oglądanie się na dobro wszystkich obywateli.

ODPRAWA POSŁÓW GRECKICH - dramat Jana Kochanowskiego nawiązuje do mitu o wojnie trojańskiej. Pokazuje konsekwencje naruszenia gościnności, czym było porwanie Heleny jej prawowitemu mężowi, Menelaosowi przez Aleksandra, króla Sparty. Początkowo Spartanie domagają się pokojowo zwrotu kobiety, wysyłają posłów - o czym opowiada Odprawa. Trojanie zwlekają z jej oddaniem, gdyż sprzeciwia się temu Aleksander. W końcu, król Troi, Priam decyduje się na zwołanie narady. Okazuje się, że jedynie Antenor nie daje się przekupić Aleksandrowi i domaga się sprawiedliwości. Jednak Aleksander zyskuje przewagę głosów w Radzie Królewskiej i posłom nie pozostaje nic innego, jak odjechać z pustymi rękoma. Prywata władcy zwyciężyła nad dobrem wspólnym - wybucha wojna.

MAKBET (Szekspir) - Makbet jest człowiekiem niezwykle ambitnym, za wszelką cenę pragnie zdobywać kolejne tytuły, awansować w hierarchii. W swojej żądzy władzy posuwa się nawet do zabójstwa króla, czyni to za namową żony. Eliminuje też konkurentów do tronu. Zostaje władcą. Jest okrutnikiem i tyranem. Nie obawia się konsekwencji, gdyż według przepowiedni nie zginie z ręki człowieka zrodzonego z kobiety. Okazuje się jednak, że nie miał racji. Zły władca zostaje obalony.

2. Rodzaje słowników języka polskiego:

• słownik etymologiczny - zajmuje się wyjaśnianiem genezy wyrazów, podaje ich pierwotne znaczenie (w przypadku, gdy uległo zmianie) oraz ich historię
• słownik frazeologiczny - podaje znane związki frazeologiczne, ich prawidłowe formy (np. kolejność wyrazów, odpowiednie formy gramatyczne, zapis)
• słownik języka polskiego - wyjaśnia znaczenie wyrazów, podaje prawidłowe formy gramatyczne
• słownik ortograficzny - podaje prawidłowe zasady pisowni polskiej
• słownik staropolski - zajmuje się wyrazami polskimi sprzed XV wieku, objaśnia ich znaczenie
• słownik wyrazów bliskoznacznych - podaje synonimy wyrazów
• słownik wyrazów obcych - tłumaczy znaczenie wyrazów o obcym pochodzeniu lub zwroty obce włączone do języka polskiego
• słownik poprawnej polszczyzny - pokazuje prawidłowe formy wyrazów i zwrotów językowych

3. Polszczyzna mówiona a pisana - podobieństwa i różnice

	JĘZYK MÓWIONY	JĘZYK PISANY
CECHY	- bardziej swobodny od pisanego - nadużywanie spójników, np. "i", "a" - nadużywanie zaimków, np. ten, jej, coś, ktoś - występowanie zwrotów do rozmówcy, np. słuchaj - powtarzanie wyrazów - wyrażenia opóźniające wypowiedź - no, więc, po prostu	- dbanie o poprawność składni i gramatyki - starania o jasność i dokładność przekazu - dbanie o styl (powinien być odpowiednio dostosowany do tematu wypowiedzi) - stosowanie odpowiedniego słownictwa - z założenia logiczna i komunikatywna - zaplanowana

- wypowiedzi uzupełniane mimiką i gestykulacją - często spontaniczność (wypowiedź "wtórnie pisana") - zapisana może być błędnie zrozumiała przez odbiorcę - brak przekazu pozawerbalnego

- operowanie pełnymi zdaniami, bez skrótów myślowych - unikanie powtórzeń

WYPOWIEDZI USTNE
ODMIANA	OFICJALNA (wystąpienia publiczne)	NIEOFICJALNA
	wykład, przemówienie, kazanie, wywiad telewizyjny lub radiowy, pogadanka telewizyjna lub radiowa itp.	- codzienne kontakty niepubliczne, np. w rodzinie, z przyjaciółmi - wyjątek: forma pisemna w korespondencji do osób bliskich
	- poprawna i staranna forma językowa - przemyślana treść - odpowiednio dobrane słownictwo mówca powinien mieć zrozumiałą i wyraźną wymowę - odpowiedni styl i składnia	- swoboda formy - spontaniczność - czasami błędy językowe wywołane szybkością formułowania przekazu - wymowa nie zawsze zrozumiała

WYPOWIEDŹ USTNA - NIEOFICJALNA WARIANTY
MNIEJ SWOBODNY	BARDZIEJ SWOBODNY
- używa się go w kontaktach z osobami nieznajomymi lub starszymi wiekiem, np. w autobusie, na ulicy, w sklepie	- jest to tzw. język potoczny - posługują się nim wszyscy Polacy w kontaktach codziennych nieoficjalnych, z bliskimi znajomymi, rodziną

4. Cechy dramatu Szekspirowskiego- omów na wybranych przykładach

Szekspir jest twórcą nowożytnego teatru. Dokonał zmian w zasadach dramatycznych, które obowiązywały w nim od czasów starożytnych.

RÓŻNICE
dramat starożytny	dramat szekspirowski
maksymalnie trzech aktorów na scenie	więcej niż trzech aktorów na scenie, np. scena uczty na zamku (Makbet)
zasada trzech jedności: czasu, miejsca i akcji	złamanie zasady trzech jedności, np. w Makbecie akcja rozgrywa się w kilku miejscach: na drodze, w pałacu, na polu bitwy
zasada decorum (odpowiedniości)	odrzucenie zasady decorum - Szekspir wprowadza do swoich utworów humor
stałość charakterów postaci - bohaterowie ulegali typizacji (stąd umowne maski)	zmienność charakterów postaci, np. Makbet - przechodzi od łagodności do okrucieństwa, lady Makbet - z silnej, władczej staje się załamaną psychicznie, obłąkaną kobietą

5. Na czym polega awangardowość utworów XX-lecia międzywojennego (Gombrowicz, Schulz, Witkacy)

Awangarda - w XX wieku byli to ludzie, którzy stworzyli nowe kierunki w sztuce. Sprzeciwiali się oni realizmowi i naturalizmowi, pragnęli nowego sposobu wyrażania.

Gombrowicz w Ferdydurke sprzeciwia się panowaniu "formy" i "upupieniu". Szuka nowych rozwiązań, nowych form. Okazuje się jednak, że wyjście z jednej, zamyka człowieka w następnej. I tak bez końca. Od "formy" nie ma ucieczki.

Schulz w Sklepach cynamonowych odchodzi od realistycznego sposobu opisu świata. Wprowadza poetykę marzenia sennego, mitologizuje postacie, skupia się na rzeczach, którym nadaje odmienne od potocznych znaczenia.

Witkacy w Szewcach deformuje rzeczywistość, wprowadza groteskę.

6. Omów rodzaje stylów

STYL- to sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystycznej dla danego autora, kierunku, gatunku, dzieła, epoki.

W języku polskim zarówno w postaci pisemnej jak i mówionej występuje wiele stylów językowych.

RODZAJE STYLÓW
ARTYSTYCZNY	NAUKOWY	POTOCZNY	PUBLICYSTYCZNY	URZĘDOWY
obrazowanie	zwięzły, jednoznaczny	prostota wyrazu-przewaga zdań pojedynczych, równoważników zdań, skrótów	komunikatywność	ustalone formy
bogate słownictwo	złożone, skomplikowane zdania	stosowanie frazeologizmów	zwięzłość	bezosobowość i kategoryczność
mieszanie stylów	fachowa terminologia	nieregularność, zaburzanie jedności stylu	argumentacja mająca przekonać czytelnika do poglądów nadawcy	podział tekstu na paragrafy, punkty itp.
ozdobniki stylistyczne	brak ozdobników stylistycznych	wyrazy o zabarwieniu emocjonalnym	elementy języka obrazowego	brak ozdobników stylistycznych
		wyrazy gwarowe i regionalne	zróżnicowanie wewnętrzne

7. Omów nurt ziemiański i dworski w literaturze baroku

NURTY W LITERATURZE BAROKOWEJ
	DWORSKI	ZIEMIAŃSKI (SARMACKI)
PRZEDSTAWICIELE	Jan Andrzej Morsztyn Kanikuła albo psia gwiazda Lutnia	Jan Chryzostom Pasek Pamiętniki
	Daniel Naborowski Cnota grunt wszystkiemu Krótkość żywota Marność	Wacław Potocki Nierządem Polska stoi Pospolite ruszenie Zbytki polskie Transakcja wojny chocimskiej
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE	rozwijał się na dworach królewskich, arystokratycznych	rozwijał się w dworkach szlacheckich
	nurt kosmopolityczny	nurt rodzimy
	wiersze charakteryzowały się kunsztownością, konceptem, dowodziły mistrzostwa autora	wiersze przepełnione zainteresowaniem polskością, polską tradycją i obyczajami, często tematyka patriotyczna, religijna

8.Ugrupowania poetyckie XX-lecia międzywojennego ich programy i przedstawiciele (skamandryci, awangarda, futuryści)

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE	PROGRAM
SKAMANDER (nazwa od rzeki Skamander przepływającej obok Troi)	Julian Tuwim Jan Lechoń Kazimierz Wierzyński Antoni Słonimski Jarosław Iwaszkiewicz	brak typowego programu ideał młodości, przyjaźni, miłości, radości i mocy twórczej odrzucenie tematów narodowych i wzniosłości kult talentu

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE		PROGRAM
FUTURYŚCI	WARSZAWA	KRAKÓW	eksperymenty formalne "słowa na wolności" pochwała przyszłości i cywilizacji odrzucenie reguł ortograficznych i składniowych odrzucenie mitów narodowych
	- Anatol Stern - Aleksander Wat	- Tytus Czyżewski - Bruno Jasieński -Stanisław Młodożeniec

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE	PROGRAM
AWANGARDA KRAKOWSKA	Tadeusz Peiper Julian Przyboś Jan Brzękowski, Jalu Kurek	program "trzech M" (Miasto, Masa, Maszyna) sztuka powinna być wyrazicielką cywilizacji najważniejsza metafora hasło "jak najmniej słów"

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE	PROGRAM
DRUGA AWANGARDA (lubelska, później przenosi się do Warszawy)	Józef Czechowicz Zbigniew Bieńkowski, Stanisław Piętak	uznaje tematy tradycyjne (np. sielskie) - w przeciwieństwie do Awangardy Krakowskiej krytyka Skamandra poetyka skrótu i zwięzłości znaczeń

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE	PROGRAM
KWADRYGA (Warszawa)	Stanisław Dobrowolski Władysław Sebyła Lucjan Szenwald Konstanty Ildefons Gałczyński	sztuka uspołeczniona krytyka rzeczywistości krytyka niesprawiedliwości społecznej

GRUPA	PRZEDSTAWICIELE	PROGRAM
ŻAGARY (Wilno)	Czesław Miłosz Teodor Bujnicki Jerzy Putrament Jerzy Zagórski	katastrofizm symboliczno-wizyjne przedstawianie świata

l2. Co sądzisz o ekranizacji wybranych dzieł literatury polskiej. Podaj przykłady.

Polacy, podobnie jak twórcy innych narodów, dokonują ekranizacji wielkich dzieł literatury. Jest to sposób na docieranie do dużej liczby odbiorców. Szczególnie do tych, którzy nie czytają książek z różnych powodów. Na przykład dla młodzieży, która woli spędzać czas przed komputerem lub dla zagorzałych wrogów słowa pisanego, którzy uważają, że czytanie to strata czasu. Ekranizacja staje się z tego powodu jedynym sposobem na zapoznanie ich z literackim dorobkiem polskiej kultury. Poza tym, nawet ci, którzy czytali te dzieła idą z ciekawością do kina. Chcą porównać efekt pracy filmowców z oryginałem lub po prostu pragną się zrelaksować oglądając dobry film.

Nie zawsze ekranizacje oddają wiernie treść książek. Czasami reżyserzy dokonują w nich radykalnych zmian dla potrzeb widza. Wprowadzają więcej akcji, wybierają wydarzenia, które uznają za ciekawsze dla niego, dokonują selekcji bohaterów. W rezultacie okazuje się niejednokrotnie, że film przypomina oryginał literacki tylko tytułem.

W ostatnich latach dokonany adaptacji kilku wielkich i znanych dzieł literatury polskiej. Andrzej Wajda zajął się przyswojeniem dla potrzeb kina kultowej epopei Mickiewicza, czyli Pana Tadeusza. Gavin Hood, na podstawie adaptacji Macieja Dutkiewicza i Roberta Bruttera, wyreżyserował W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, a Jerzy Hoffman zajął się po raz kolejny Trylogią Sienkiewicza i stał się twórcą sfilmowanego Ogniem i mieczem. Są to według mnie udane ekranizacje, a w każdym razie na pewno wiernie odtwarzające treść lektur. Nie ma w nich twórczych przeinaczeń i znaczących zmian.

Pan Tadeusz utrzymany jest w spokojnym klimacie XIX wieku. Akcja dzieje się powoli. Czuć odmienność epoki. Obecnie ludzie żyją o wiele szybciej, mają mniej czasu na kontakty międzyludzkie, na zachowywanie tradycji. Również odpowiednio dobrana muzyka Wojciecha Kilara oraz zachowanie scenerii z epoki (łącznie oczywiście z kostiumami)podkreśla tę atmosferę przesączoną polskością i patriotyzmem. Film jest udaną ekranizacją.

Także Ogniem i mieczem, którego ekranizacji podjął się Hoffman nie zmienia znaczenia dzieła i ściśle oddaje zamysł Sienkiewicza. Należy podkreślić tutaj wyjątkowe piękno zdjęć plenerowych, wzbudzających zachwyt widza. Warto wspomnieć, że Hoffman zajął się już wcześniej Trylogią i zapewne wszyscy dorośli Polacy znają jego Potop i Pana Wołodyjowskiego.

Natomiast sfilmowanie w pustyni i w puszczy zostało dokonane niejako w celach "konkurencyjnych". To dzieło Sienkiewicza zostało już bowiem wiele lat wcześniej zekranizowane. Można więc było porównać sposoby widzenia tego dzieła przez dwóch różnych reżyserów, żyjących w trochę odmiennych czasach i mających do dyspozycji odmienne środki techniczne do realizacji swoich pomysłów. Nie ma co bowiem ukrywać, że sztuka filmowa rozwinęła się znacznie od lat siedemdziesiątych XX wieku.

13. Publicystyka odrodzenia (Skarga,Modrzewski) w służbie narodu.

Renesans był epoką, w której żywotne stały się tematy dotyczące człowieka. Średniowieczne zainteresowanie prawie wyłącznie sprawami religijnymi odeszło w cień. Zaczęto w zamian za to interesować się potrzebami ludzi, jego miejscem na ziemi, sprawami społecznymi i politycznymi. Coraz więcej bowiem uwagi renesansowego człowieka skupiało na sobie państwo i dobro całego społeczeństwa. Dlatego zaczynają rozwijać się gatunki literackie rozwijające tę tematykę. Ważnego znaczenia nabiera publicystyka, poruszająca tematy aktualne, znajdujące się w orbicie zainteresowań ówczesnego społeczeństwa, a raczej jego wykształconych przedstawicieli. Zajmująca się polityką, kulturą, obyczajami itp. tematami. Autorami, którzy zajmowali się tworzeniem publicystycznych dzieł w renesansie są Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga.

Andrzej Frycz Modrzewski (Andreas Fricius Modrevius) - żył w latach 1503 - 1572. Był polskim pisarzem politycznym, znanym również poza granicami Rzeczypospolitej. Umysłem na miarę swojej epoki, światłym i odważnie broniącym swoich przekonań. Pracował jako sekretarz królewski, stąd tak duża znajomość spraw dotyczących kraju. Jego dzieło O poprawie Rzeczypospolitej (De Republica emendanda) ukazało się w Krakowie w 1551 roku. Jednak ze względu na cenzurę ukazały się tylko trzy księgi zamiast pięciu. Były to księgi: O obyczajach,O prawach i O wojnie. Ksiąg O Kościele i O szkole nie dopuszczono do rozpowszechnienia. Autora zaś zmuszono do opuszczenia Krakowa. Wyjechał wówczas do Wolborza. Księgę O Kościele wpisano na indeks ksiąg zakazanych, gdyż władze kościelne uznały ją za herezję. Rozprawa O poprawie... została przetłumaczona na język niemiecki.

Na rozprawę O poprawie Rzeczypospolitej składa się pięć ksiąg:

• O obyczajach
• O prawach
• O wojnie
• O Kościele
• O szkole

W swoim dziele domagał się reform w następujących kwestiach:

• domagał się sprawiedliwego państwa, rządzonego przez króla, któremu powinni pomagać wykształceni obywatele, świadomi swoich obowiązków względem państwa
• pragnął równości wszystkich obywateli względem prawa (prawo istniało właściwie tylko dla szlachty, a i tak dużą rolę w wygrywaniu spraw odgrywały pieniądze)
• był przeciwnikiem wojen, które uważał za zło, postulował powszechny pokój
• chciał, żeby w państwie panowała tolerancja religijna
• wierzył w dobrą naturę człowieka, uważał, że można pokładać w nim ufność
• proponował, żeby zreformowano szkolnictwo, na które powinno się przeznaczać więcej pieniędzy
• według niego każdy obywatel (także chłop) powinien mieć prawo brać udział w elekcji króla

Kolejnym pisarzem, któremu zależało na dobru państwa był Piotr Skarga. Żył on w latach 1536 - 1612. Wsławił się swoimi kazaniami, ale pisał również żywoty świętych i był dobrym polemistą. Należał do ruchu kontrreformacyjnego, który rozwinął się w Polsce w tym okresie. Był nadwornym kaznodzieją króla Zygmunta III Wazy. Jego najbardziej znane dzieło to Kazania sejmowe. Napisane są one bogatym, ozdobnym stylem, stylizowanym na biblijny. Autor stara się przekazać odbiorcy wizję przyszłej Polski, jeżeli nie zostaną dokonane w państwie zmiany, nie będą zachowywane wartości i tradycja narodowa oraz wiara katolicka. W Kazaniach... wprowadził motyw ojczyzny jako tonącego okrętu, a społeczeństwa jako pasażerów, i ojczyzny jako matki.

Kazania sejmowe zawierają przestrogi dla Polaków, nawołują do działań wzmacniających państwo, takich, które uchronią je przed anarchią i rozpadem. Domagał się wzmocnienia władzy króla, krytykował zrywanie sejmów i samowolę szlachty. Przewidywał upadek Rzeczypospolitej, jeżeli jej obywatele nie opamiętają się i nie zaczną się poprawiać. Jego kazania uznane zostały za prorocze.

Skarga w swoim utworze wyliczył sześć chorób, na które zapadła ojczyzna:

1. obojętność wobec spraw państwowych
2. szerzącą się kłótliwość Polaków
3. brak religijności i panującą herezję
4. osłabienie władzy króla
5. złe prawo
6. grzeszność ludzi

14. Obraz stosunków społecznych Krótkiej rozprawie między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja. Reja

Krótka rozprawa między trzema osobami Panem, Wójtem a Plebanem Mikołaja Reja jest napisana w formie dialogu pomiędzy przedstawicielami trzech stanów ówczesnego społeczeństwa polskiego. Pan reprezentuje szlachtę, Wójt - chłopstwo, a Pleban - duchowieństwo. Rozmawiają oni ze sobą, a z ich rozmowy wyłania się obraz ówczesnej rzeczywistości, stosunków społecznych, które wówczas panowały. Możemy dowiedzieć się o konfliktach pomiędzy nimi, cechach, jakie ich charakteryzowały. dowiedzieć się pośrednio, co sądził o nich sam autor. Widać bowiem jasno, że był przeciwnikiem kleru, który ostro krytykował. Nie podobało mu się również postępowanie szlachty. Natomiast staje w obronie wyzyskiwanego chłopa. Rej jest zwolennikiem reform, poprawy sytuacji chłopstwa, ograniczenia przywilejów szlacheckich.

U duchowieństwa nie podoba mu się wiele cech: jego rozleniwienie i spóźnianie się na poranne msze. Lekceważący stosunek do obowiązków. Nieuczciwość i oszukiwanie chłopów, pomnażanie dobytku Kościoła ich kosztem (wykorzystywali ich niewiedzę). Nie podoba mu się u niego także życie w bogactwie i zbytku, jest zwolennikiem kleru żyjącego w ubóstwie i pokorze. Oburza go także to, że księża handlują odpustami. Pragnie, żeby księża zachowywali się jak przystało na następców Chrystusa, żyli z umiarem i szacunkiem dla innych ludzi.

Rej dostrzega i wytyka również wady szlachty. Każda z nich jest bowiem przyczyną osłabiania państwa. Nie podoba mu się, że szlachcice wykorzystują chłopów pańszczyźnianych. Krytykuje ich kłótliwość, ciągłe procesowanie się, szukanie zwady na każdym kroku. Uważa również, że mają zbyt duże przywileje, których nadużywają w stosunkach z innymi stanami. Oburza go również nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu, rozpusta. Jak wiemy z jego Żywota człowieka poczciwego jest przecież zwolennikiem umiarkowania w życiu. Jeszcze jedną przywarą szlachty jest podatność na przekupstwo. Ma to olbrzymie znaczenie w przypadku, gdy oddają swoje głosy w sejmie. Niejednokrotnie nowatorska i dobra dla kraju ustawa nie przeszła z powodu przekupienia posłów. A było to działanie na szkodę Rzeczypospolitej.

Jedynym stanem, którego Rej broni w swojej Krótkiej rozprawie... jest chłopstwo. Uważa, że zarówno kler, jak i szlachta wykorzystują je do swoich własnych celów i bogacą się jego kosztem. Uważa, że taka sytuacja zmieniłaby się, gdyby przyczynić się do zwiększenia wiedzy chłopów. Dopuszczenia ich do edukacji. A następnie do współrządzenia krajem. Taki światły chłop byłby bowiem przeciwwagą dla samowoli szlachty i duchowieństwa. Podsumowaniem utworu są słowa Wójta: "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza".

Rej nie wierzy w to, że jego utwór na kogoś wpłynął. Uważa, że dyskusja na temat, który poruszył, jest pewnie niepotrzebna, gdyż i tak nikogo nie interesuje poprawa Polski i wprowadzenie reform.

15. Bogurodzica jako zabytek językowy i literacki.

Bogurodzica powstała prawdopodobnie w XII wieku. Z tego okresu datują się dwie pierwsze zwrotki. Kolejne dodawano później.

Jest to najstarsza zachowana pieśń polska, zabytek staropolskiego piśmiennictwa, która była hymnem rycerstwa polskiego (odśpiewano ją również w przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku - pisze o tym Jan Długosz w swojej kronice), a co za tym idzie można ją uznać za ówczesny hymn narodowy. Jest arcydziełem literatury polskiej.

Pierwsza zwrotka zaczyna się od apostrofy (bezpośredniego zwrotu) do Matki Boskiej. Zbiorowy podmiot prosi ją o to, żeby wstawiła się do swojego syna, Jezusa Chrystusa za proszącymi.

Druga zwrotka to modlitwa do Syna Bożego, zanoszona również przez zbiorowy podmiot liryczny, żeby za pośrednictwem Jana Chrzciciela wysłuchał jej. Modlący proszą o zbawienie po śmierci i o "zbożny pobyt i szczęśliwe życie na ziemi". Krótko mówiąc, chcą szczęśliwie i spokojnie dożyć starości, ciesząc się przychylnością nieba, a po śmierci uniknąć kary piekielnej, która czeka złych ludzi.

Każda zwrotka kończy się słowami "Kyrie eleison".

Bogurodzica jako zabytek językowy:

• jest przykładem na to, w jaki sposób zmieniał się na przestrzeni wieków język polski pod względem słownictwa, gramatyki itp.
• napisana archaicznym językiem - zawiera archaizmy, np. sławiena, zbawiena
• posiada historyczne formy gramatyczne, które w miarę zmian języka polskiego wyszły z użycia, np. zyszczy! (jest to dawna forma trybu rozkazującego)
• charakteryzuje się rymami wewnętrznymi i zewnętrznymi

Budowa leksykalno-składniowa Bogurodzicy:

• jest to utwór napisany wierszem asylabicznym (poszczególne wersy różnią się między sobą liczbą sylab), intonacyjno - zdaniowym (oznacza to, że wersy mogą być całymi zdaniami lub tylko ich członami)
• ważną rolę pełnią w utworze rymy

16. Konrad i jego literacka biografia w Dziadach Adama Mickiewicza.

Konrad pojawia się w Dziadach części III, ale jego losy są prawdopodobnie kontynuacją losów Gustawa z Dziadów części IV.

Konrad z Dziadów części III to człowiek, który przeszedł duchową przemianę. Zmienia imię z Gustawa, żeby podkreślić, że się zmienił. Nie jest już romantycznym kochankiem, tylko wojownikiem o wolność, samotnikiem, któremu przyświeca jedna idea - wyzwolenie narodu. To taki nowożytny Prometeusz, który sprzeciwia się Bogu i pragnie poprawy doli ludzkości, a szczególnie zniewolonych przez zaborców Polaków. Wyzywa Boga na pojedynek, z którym zmaga się w imię ludzkości. Uważa się za równego Bogu, za przedstawiciela miłości. Dzięki temu, że potrafi tak mocno i tak wielu kochać czuje się potężny. Bóg jednak nie reaguje na jego wyzwanie. Konrad osłabiony nadmiarem emocji mdleje, a dodatkowo o mały włos nie posuwa się do strasznego i niewybaczalnego bluźnierstwa nazwania Boga carem. Przed tym ostatecznym krokiem chronią go modlitwy ludzi, którym na nim zależy. Księdza Piotra i Ewy.

Konrad jest także poetą, uważającym, że poezja może być narzędziem zbrodni przeciwko carowi - śpiewa w celi pieśń zemsty, którą podejmują współwięźniowie. Nawołuje do zemsty na carze z Bogiem lub nawet bez niego.

Gustaw z II części Dziadów, czyli prawdopodobnie Konrad przed przemianą, nie jest żadnym bojownikiem o wspólną sprawę. Interesuje go tylko i wyłącznie jego własna nieodwzajemniona miłość. Jest typowym przedstawicielem całego grona romantycznych kochanków, nawiązujących do Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego. Dlatego ciągle rozpacza i rozdrapuje własne rany. Cierpi, a nie potrafi się odkochać i zapomnieć. Poza tym jego postać ukazana jest w sposób dwuznaczny, nie wiadomo do końca, czy mamy do czynienia z duchem, czy z postacią żyjącą.

17.Losy Cezarego Baryki - jego stosunek do przemian i przyszłości Polski.

Cezary Baryka jest głównym bohaterem powieści Stefana Żeromskiego Przedwiośnie. Urodzony w 1900 roku, mieszka razem z rodzicami w Rosji, dożywa wybuchu I wojny światowej. Jest wówczas młodym chłopcem, wychowanym w luksusie i pod opieką obojga kochających rodziców. Wojna zmienia tę sytuację. Ojciec musi opuścić rodzinny dom i ruszyć na front, Cezary zostaje sam z matką. Wspólnie starają się sprostać sytuacji wojennej i brakowi jedynego żywiciela rodziny, którym był ojciec Baryki. Początkowo wiedzie im się dość dobrze jak na warunki wojenne. Matka pozbywa się kolejnych rzeczy z domu, dzięki czemu mają co jeść. Cezary wpada w dziwne i podejrzane towarzystwo. Zadaje się z komunistami. Kiedy wybucha rewolucja jest nią zafascynowany. Wyznaje komunistyczne ideały równości majątkowej i donosi na własną matkę, która ukryła jeszcze przed rewolucjonistami resztki rodzinnego mienia. Pogarszają się ich warunki materialne. Wkrótce matka umiera. Cezary widzi w jaki sposób komuniści traktują zmarłych, jest to dla niego szokiem. Szybko przekonuje się, że ideały, głoszone przez nich są tylko pustymi hasłami. Dostrzega całe zło i zbrodniczość rewolucji. W końcu odwraca się od swoich dawnych przyjaciół komunistów. W czasie, gdy zmuszony przez komunistów pracuje przy grzebaniu zmarłych, odnajduje go ojciec. Wyruszają we wspólną podróż do kraju. Ojciec opowiada mu swoją wizję przyszłej Polski - marzą mu się szklane domy. Po drodze okradają ich. Cezaremu przydarza się jednak jeszcze większe nieszczęście. Umiera jego ojciec. Teraz już sam musi powrócić do kraju. Dociera tam. Zatrzymuje się u Szymona Gajowca, pracownika ministerstwa, przyjaciela rodziny. Ten pokazuje mu swoją wizję Polski. Kiedy wybucha wojna polsko - bolszewicka, Baryka bierze w niej udział. Wojna się kończy, Polska jest niepodległa, może wreszcie naprawiać szkody, które przez wiele lat wyrządzali zaborcy i które spowodowały działania wojenne. Teraz nadchodzi pora na własne rządy Polaków w wolnym kraju. Baryka po wojnie przyjeżdża do Nawłoci na zaproszenie przyjaciela. Widzi tu nędzę ludu kontrastującą ze zbytkiem domu ziemiańskiego. To go oburza i zniechęca do prawicowych poglądów. Przeżywa tutaj swoją pierwszą miłość do Laury Kościenieckiej. W końcu opuszcza Nawłoć i wraca do Warszawy. Podejmuje przerwane wcześniej studia medyczne. Obraca się w kręgach komunistycznych. Polemizuje z ich poglądami.

Cezary Baryka jest dobrze urodzonym młodym człowiekiem, wychowanym w dobrych warunkach majątkowych, kochany i chroniony przez rodziców. W domu rodzinnym nigdy nie zetknął się z biedą, chorobami, śmiercią. Rodzice dbali, aby wychować go w duchu patriotyzmu. Sytuacja zmienia się, gdy w Rosji wybucha rewolucja, a ojciec Baryki od pewnego czasu walczy na froncie. Chłopcu brakuje autorytetu. Wydaje mu się, że komuniści mają słuszne poglądy, więc popiera rewolucję i cieszy się, gdy wybucha. Bierze udział w demonstracjach ulicznych, wygłasza komunistyczne hasła, bierze udział w agresywnych akcjach przeciwko tzw. burżujom. Wkrótce jednak przekonuje się, że to, co głoszą komuniści odbiega od ich postępowania. Zaczyna dostrzegać ogrom nieszczęścia, które pociąga za sobą krwawa rewolucja, krzywdę wyrządzaną bezbronnym ludziom. Przeraża go okrucieństwo i bezwzględność próbujących zdobyć władzę komunistów. Nie szanowanie przez nich ludzkiego życia ani żadnych dawnych wartości, które przeważnie uważali za przestarzałe. Rozumie, jak bardzo się pomylił, sądząc, że rewolucja przyniesie dobro i poprawę warunków życia biednych. Przyniosła zaś tylko śmierć i wyzysk, grabieże i gwałty. Dojście do władzy bezwzględnych i okrutnych ludzi, nastawionych na władzę absolutną. Kto nie zgadzał się z ich poglądami musiał zostać wyeliminowany. Do tego służyły komunistom różne środki represji - od więzienia począwszy na karze śmierci skończywszy. Cezary odwraca się od komunistycznych ideałów. Staje się zwolennikiem dawnych wartości. Dlatego pragnie, żeby dokonano nowych zmian. Chce, żeby realizowano hasła wolności, równości, braterstwa. Wyrazem jego buntu jest uczestnictwo w wojnie polsko - bolszewickiej przeciwko komunistom. Zawsze zaś przyświeca mu marzenie o szklanych domach, które przekazał mu jego ojciec, wierzący, że Polska niepodległa będzie krajem nowoczesnym i sprawiedliwym. W którym zapanuje dobrobyt i równe dla wszystkich prawa. Cezary mieszka w wyzwolonej Polsce, jednak na każdym kroku spotyka dowody na to, jak nierealne było marzenie jego ojca. Widzi zacofanie, biedę, wyzyskiwanie słabszych, ciemnotę. Nie podoba mu się to, więc szuka ugrupowań politycznych, które znalazłyby sposób na poprawę tego stanu. Chciałby bowiem, żeby Polska rządzona była przez mądrych ludzi, patriotów mających na celu dobro całego społeczeństwa. Dlatego rozmawia z Szymonem Gajowcem i poznaje jego poglądy. Jest on zwolennikiem reform społecznych, ale dokonywanym w sposób powolny, bez nagłych zmian, przemocy i zabijania. Baryka popiera pomysł naprawy kraju, ale tempo, które proponuje Gajowiec uznaje za niewystarczające i zbyt powolne. Nie zgadza się na taką opieszałość.

Baryka, za namową swojego kolegi ze studiów, Antoniego Lulka, trafia nawet do środowiska polskich komunistów. Jak zawsze podobają mu się głoszone przez nich hasła, to, że chcą je wprowadzić w życie szybko i skutecznie, ale nauczony niemiłymi doświadczeniami z Rosji, podchodzi do nich o wiele ostrożniej niż w czasie rewolucji. Obawia się powtórzenia sytuacji i nie wierzy w siłę polskiego proletariatu. Sądzi, że ludzie pracy nie mają wystarczającej wiedzy, żeby zrozumieć, że mogą przejąć władzę i poprawić swój los.

Barykę można uznać za symbol poszukiwań właściwej drogi politycznej młodych Polaków tuż po odzyskaniu przez Polskę wolności. Szukających sposobu na właściwe rządzenie krajem, na poprawę stosunków społecznych.

18. Ocena postawy moralnej głównego bohatera "Granicy" Zofii Nałkowskiej

Głównym bohaterem Granicy Zofii Nałkowskiej jest Zenon Ziembiewicz. Trudno nazwać jego postawę moralną. Zachowuje się nieuczciwie wobec swojej narzeczonej, Elżbiety, którą zdradza z inną kobietą (Justyna). Wydaje mu się, że jest dobrze do czasu, aż kochanka zachodzi w ciążę. Staje wtedy przed koniecznością podjęcia odpowiedzialności za swój czyn. Nie robi tego. Wykręca się od niej, dając Justynie pieniądze na zabieg usunięcia ciąży. Zamiast czuć radość z tego, że zostanie ojcem czuje dyskomfort sytuacji, która może pogmatwać jego własne plany. Ma przecież narzeczoną i to z nią planuje małżeństwo. Justyna była chwilowym kaprysem. Kiedy nie chce ona zabić dziecka i protestuje, Zenon przekonuje ją, żeby to jednak zrobiła. Okazuje się, że dziewczyna była dla niego chwilową zabawką, potrzebną mu do zaspokojenia zwierzęcego pożądania, a nie obiektem jego głębokich uczuć. Traktuje ją jak rzecz, którą można wyrzucić, kiedy się znudzi lub zepsuje.

Zenon przyznaje się do swoich czynów Elżbiecie. Ta go kocha, więc wszystko mu wybacza. Wychodzi za niego za mąż. Zaczynają prowadzić spokojne życie średniozamożnych ludzi. Są ze sobą szczęśliwi.

Justyna jednak nie może sobie wybaczyć tego, że zabiła swoje dziecko. Jest załamana i przygnębiona. W końcu decyduje się zemścić na Zenonie. Idzie w odwiedziny do niego do pracy. Rozmawiają. W pewnym momencie kobieta oblewa mu twarz kwasem. Poparzony Ziembiewicz trafia do szpitala.

Zenon okazuje się niezwykle wyrachowanym egoistą, dbającym tylko o zaspokojenie własnych potrzeb i nie liczącym się z innymi. Swoim zachowaniem narusza wszelkie normy przyzwoitości - niszczy przyjaźń, miłość, zaufanie.

Należy wspomnieć także o Ziembiewiczu jako karierowiczu. Wspina się on po szczeblach kariery skutecznie i konsekwentnie. Robi wszystko, żeby osiągnąć wyżyny. Trzyma się "odpowiednich" ludzi. Jako prezydent miasta wykonuje to, co mu każą robić w zamian za zachowanie stanowiska. Wydaje rozkaz strzelania do protestujących robotników. Staje się w ten sposób współwinnym śmierci niewinnych ludzi, domagających się swoich praw i poprawy warunków życia. Nie obchodzi go to, że mają słuszną rację, liczy się tylko zachowanie "przyjaźni" tych, którzy będą go nadal popierali w drodze na szczyty.

19. Wzorce osobowe upowszechnione w renesansie. Omów na przykładach.

W renesansie występowały następujące wzorce osobowe: wzorcowy ziemianin, patriota, dworzanin i artysta.

WZORCOWY ZIEMIANIN

Opisał go m. in. Mikołaj Rej w Żywocie człowieka poczciwego.

Taki wzorcowy ziemianin powinien żyć w harmonii z naturą i najbliższymi sąsiadami. Ważne jest dla niego zachowanie pokoju i pogody ducha. Przyroda, która go otacza jest mu bliska, żyje on blisko niej, w zgodzie z jej prawami. Dary przyrody za dla niego szczęściem, rozkoszuje się nimi o każdej porze roku. Jest dobrym i zapobiegliwym gospodarzem, potrafiącym zachować umiar we wszystkim, co robi. Prowadzi cnotliwe i spokojne życie. Dba o rodzinę i majątek. Najważniejszym jest dla niego spokój. Nie obawia się śmierci, gdyż stara się do niej przygotować godnym i cnotliwym życiem. Nie musi być zbyt uczony, wystarczy, żeby wiedział, co jest dobre, a co złe i potrafił dobrze rządzić własnym majątkiem. Taki szlachcic, który żyje zgodnie z zasadami podanymi przez Reja, jest szczęśliwy i zadowolony z życia.

WZORCOWY PATRIOTA

Opis wzorowego patrioty można znaleźć m. in. w Kazaniach sejmowych Piotra Skargi.

Patriota to człowiek kochający ojczyznę. Dbający o jej dobro. Uważający, że prywatne interesy powinny odchodzić na plan dalszy, jeżeli wymaga tego interes narodu. Jest to człowiek, który spełnia swoje powinności względem ojczyzny z poczuciem odpowiedzialności i radością. Nie obawiający się oddać za nią życia, gdy przyjdzie taka konieczność.

WZORCOWY DWORZANIN

Wzorzec idealnego dworzanina przedstawił Łukasz Górnicki w Dworzaninie polskim.

Dworzanin powinien być człowiekiem wykształconym, dobrze wychowanym, którego manierom nie można by niczego zarzucić. Obyty w świecie, znający się na sztuce. Nie należy również zapominać o tym, że w tamtych czasach musiał to być szlachcic, chociaż zdarzały się nieliczne wyjątki ludzi z niższych stanów, dochodzących do dworskich zaszczytów. Dodatkowym atutem takiego dworzanina była rycerskość i umiejętność zabawiania dam.

WZORCOWY TWÓRCA RENESANSOWY

Artysta renesansowy musiał być wszechstronny, nie powinien był ograniczać się tylko do jednej dziedziny twórczości. Powinien posiadać duże i ogólne wykształcenie, znać języki obce, a szczególnie łacinę, uniwersalny w tym czasie język ludzi nauki i sztuki. Takiemu renesansowemu artyście nie powinien wystarczyć tylko talent, ale powinien on go wzbogacić szeroką wiedzą.

20. Dokonaj analizy wiersza Ernesta Bryla ,,Wciąż o Ikarach głoszą".

• Autor - Ernest Bryll (ur.1935) - poeta, prozaik, tłumacz, krytyk filmowy; debiutancki tomik wierszy: Wigilie wariata (1958).
• Podmiot liryczny - sam autor.
• Typ liryki - liryka refleksyjna.
• Obrazy poetyckie - wiersz opowiada o tym, że za dużo zwraca się uwagi na Ikara, na to, że jego poczynania nie doszły do skutku, że nie doleciał. Uwydatnia się te tragedię, roztrząsa. Mało kto jednak dostrzega, że z Ikarem leciał Dedal, który doleciał. Jego lot zakończył się sukcesem. Wiedział bowiem o niebezpieczeństwie, które może go spotkać, jeżeli zbyt zbliży się do słońca. Rozumiał, że wosk roztopi się, gdy będzie za gorąco. Posłuchaj więc swojego rozsądku w przeciwieństwie do Ikara, który również znał prawdę. Nie posłuchał jednak własnego ojca i dał się ponieść emocjom. Dlatego tragicznie skończył. Podmiot liryczny nie rozumie, dlaczego postawa lekkomyślności tak bardzo interesuje ludzi. Dlaczego mówią tylko o przegranej, którą był upadek. Zastanawia się, czemu nie dostrzegają i nie doceniają sukcesu, odniesionego przez Dedala. Autor powołuje się także na obraz Breughela, który ukazuje upadek Ikara, ale sposób nietypowy. Na pierwszym planie namalował bowiem oracza, w trudzie uprawiającego swoją ziemię, a daleko w tle widać maleńką nogę, wystającą z morza. W ten sposób malarz pokazał, że naprawdę istotna w życiu jest praca, a nie złudne marzenia. Bryll mówi o nim, że odwracał oczy ludzi "od podniebnych dramatów", gdyż "wiedział, nie gapić/ trzeba nam się w Ikary, nie upadkiem smucić", ale pilnować swoich spraw. Wiersz kończy się pytaniem retorycznym: , "Czy Dedal, by ratować Ikara, powrócił ?"
• Ogólna refleksja - utwór Ernesta Brylla jest protestem zwykłego człowieka, przeciwko zachwycaniu się marzycielami i lekkoduchami. Autor nie zgadza się z takim ciągłym roztrząsaniem niemiłych i tragicznych spraw, których ofiary własną głupotą i bezmyślnością przyczyniły się do własnej klęski. Pragnie, żeby ludzie porzucili pesymistyczny sposób patrzenia na świat i zamiast ciągłego wyszukiwania dramatów, skupili się również na pozytywnych rzeczach. Ikar nie doleciał - fakt, jest to tragedia, ale dlaczego nikt nie wspomina o Dedalu, który dotarł cało i zdrowo do celu? Przecież ten fakt jest pozytywny i optymistyczny. Świadczy o tym, że można osiągnąć sukces.

21.Typy środowisk przedstawianych w "Lalce" Bolesława Prusa i ich powiązania z losami głównych bohaterów.

arystokracja	ziemiaństwo	mieszczaństwo	niziny społeczne	burżuazja	inteligencja
Izabela i Tadeusz Łęccy	baronowa Zasławska	Ignacy Rzecki	Magdalena	fabrykant Deklewski	studenci
książę		Stanisław Wokulski	Węgiełek	ajent handlowy Szprot
Ochocki			mieszkańcy Powiśla	radca Węgrowicz
baron i baronowa Krzeszowscy
Starski

Ignacy Rzecki

Jest jednym z głównych bohaterów Lalki Bolesława Prusa. Obok narratora głównego przejmuje opowiadanie o losach Wokulskiego w swoim pamiętniku, czyli staje się współnarratorem.

Rzecki jest przedstawicielem mieszczaństwa. Pracuje w sklepie Stanisława Wokulskiego jako subiekt (w czasie jego nieobecności zastępuje go przy zarządzaniu sklepem). Całe jego życie skupione jest tak naprawdę na pracy. Wolne chwile, które mu się jednak zdarzają, spędza w zaprzyjaźnionej winiarni. Tu rozmawia o przyjaciołach, polityce. Rzecki jest starym kawalerem. Jako człowiek tolerancyjny i myślący, nie rozumie antysemityzmu warszawiaków do żydów. Zna bowiem kilku, ma wśród nich również przyjaciół. Uważa, że aby wypowiadać się na temat jakiegoś człowieka, należy go poznać i oceniać na podstawie jego działań, a nie tego, jakie ma pochodzenie.

Rzecki jest autorem fragmentu Lalki, zatytułowanego Pamiętnik starego subiekta.

22.Rodzaje związków frazeologicznych omów na przykładach.

Związek frazeologiczny to "połączenie wyrazów stanowiące mniej lub bardziej stałą całość znaczeniową o różnym stopniu spoistości wewnętrznej. Oprócz związków mających tradycyjnie ustaloną i nie naruszalną formę, wyróżnia się takie połączenia, w których dopuszczalna jest wymiana jednego albo kilku składników, jednakże w ograniczonym zakresie w obrębie grupy synonimów, np. (odnieść sukces) lub wyrazów należących do tej samej klasy znaczeniowej, np. (cieszyć się szacunkiem), Związki te nazywane są związkami frazeologicznymi łączliwymi. Wszystkie inne połączenia wyrazów tworzone przez mówiących lub piszących za każdym razem na nowo określa się jako związki frazeologiczne luźne.".

Związki frazeologiczne mają stałą budowę, w której każda zmiana szyku lub wyrazów powoduje zmianę sensu. Są to utarte zwroty, powiedzenia, stosowane często w mowie mówionej, rzadziej w pisanej.

PODZIAŁ FRAZEOLOGIZMÓW

• ZWROT, w którym najważniejszym członem jest czasownik lub imiesłów przysłówkowy, np. ruszyć głową, wciskać kit
• WYRAŻENIE, w którym najważniejszym członem połączenia jest rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, przysłówek, np. końskie zdrowie, krótko i węzłowato
• FRAZA - jest to zdanie lub równoważnik zdania, najczęściej mogą to być przysłowia lub powiedzenia, elementy frazy są ze sobą mocno złączone znaczeniowo, np. człowiek człowiekowi wilkiem

PRZYKŁADY FRAZEOLOGIZMÓW:

• Dostać kosza - czyli dostać odmowę na swoją prośbę odnośnie randki, małżeństwa itp.
• Przemawiać do ręki - czyli brać łapówkę
• Stracić twarz - utracić swój honor, splamić go
• Zbijać bąki - nic nie robić, leniuchować

Związki frazeologiczne można dzielić ze względu na stopień ich łączliwości:

• • związki stałe
  • związki łączliwe
  • związki luźne

Związki można również dzielić ze względu na ich budowę gramatyczną:

• wyrażenia
• zwroty
• frazy

ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE - PODZIAŁ ZE WZGLĘDU NA BUDOWĘ GRAMATYCZNĄ
WYRAŻENIA	ZWROTY	FRAZY
najczęściej najważniejszy w wyrażeniu jest rzeczownik członem podrzędnym są jego określenia rzeczownikowe lub przymiotnikowe ośrodkiem wyrażenia może być również (obok rzeczownika) przymiotnik, przysłówek lub imiesłów, np. połączenie przysłówka z przysłówkiem i przymiotnika z przysłówkiem	ośrodkiem takiego związku frazeologicznego jest czasownik podrzędnymi członami określającymi go mogą być rzeczownik, wyrażenie przyimkowe, przysłówek	są to związki frazeologiczne posiadające podmiot i orzeczenie lub posiadające formę równoważnika zdania części frazy muszą być ze sobą silnie zespolone pod względem znaczeń i powtarzane nie mogą ulegać zmianom (ich forma musi pozostać niezmieniona) niektóre frazy są przysłowiami
przykłady: prawo pięści wilczy apetyt pole działania nad wyraz ciekawy wybitnie mądry	przykłady: krzyczeć w niebogłosy bić się z myślami zbijać bąki	przykłady: Słońce zachodzi. Nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka. Deszcz leje. Z dużej chmury mały deszcz. Bez pracy nie ma kołaczy

Zwroty i frazy mogą być zarówno związkami stałymi i łączliwymi.

Żeby związek frazeologiczny był poprawny konieczne jest, aby przestrzegano następujących kryteriów:

1. harmonijnego współdziałania jego poszczególnych składników składających się na jego treść

2. ważna jest dbałość o zgodność związku frazeologicznego z całością wypowiedzi, w której występuje

23. Problemy moralne w wybranych utworach literatury powszechnej (Antoni Czechow, Józef Konrad Korzeniowski).

PROBLEMY MORALNE W OPOWIADANIACH CZECHOWA:

Czechow jest twórcą, który żył w Rosji XIX-wiecznej. Jego opowiadania odnoszą się do czasów, w których żył, do lat osiemdziesiątych XIX wieku. Nie były to czasy łatwe i wesołe. Trudno było wówczas żyć wszystkim, z wyjątkiem arystokracji i aparatowi władzy, który carat niezwykle rozbudował. Utwory Czechowa są napisane językiem, który czyta się z przyjemnością. Zaprawione są humorem, jednak spod niego przebija nutka goryczy i rozczarowania ówczesną rzeczywistością. Można powiedzieć, że czasami jest to śmiech przez łzy. Czechow potrafił obserwować z wnikliwą uwagą świat, który go otaczał. Wykorzystywał potem swoje obserwacje we własnej twórczości. Przekazywał w niej bowiem całą prawdę o ówczesnej, niezbyt wesołej rzeczywistości i człowieku tamtych lat. Jednak wszędzie tam, gdzie żyją ludzie obok smutku musi pojawić się w końcu śmiech. Nawet, gdy jest ciężko ludzie potrafią się śmiać ze swojej sytuacji. Czechow również. Ukazywał on w swoich opowiadaniach ludzkie wady, ułomności ludzkiej psychiki. Wytykał śmieszności.

Czechow opisuje rosyjską prowincję, oddaloną od ośrodków kultury, od centrum nowinek. Zacofaną i wierną tradycji. Powoli przystosowującą się do zmian. Jego bohaterami są przeciętni ludzie. Opisuje najczęściej urzędników, którzy poświadczali swoim zachowaniem absurdalność systemu. Czasami na postacie swoich utworów wybierał chłopów. Zastraszonych przez długoletnie wykorzystywanie ich przez panów, osadzonych pamięcią w stosunkach pańszczyźnianych. Pozbawionych mocy i poczucia własnych praw.

Jednak to, co opisał Czechow przed ponad stu laty nie straciło na aktualności. Ponieważ prawdy o człowieku, jego naturze nigdy się nie zmienią. Zawsze będą na czasie. Może zmienić się epoka, odkrycia cywilizacyjne mogą zmienić naszą rzeczywistość, ale uczucia człowieka, jego podstawowe wartości pozostaną niezmienione.

PROBLEMATYKA MORALNA W TWÓRCZOŚCI KORZENIOWSKIEGO -"LORD JIM"

Tytułowy bohater Lorda Jima jest człowiek, na którego życiu zaważyła jedna jego decyzja. Zmieniła ona je w koszmar pełny wyrzutów sumienia i poczucia winy. Zrujnowała jego karierę zawodową. Była to tchórzowska decyzja ucieczki ze statku "Patna", pełnego pielgrzymów, którego był pierwszym oficerem. Nie stanął na wysokości zadania i nie starał się zadbać o ocalenie pasażerów. Podobnie nie przydatni okazali się inni członkowie załogi. Jednak tylko Jim staje przed sądem. Współodpowiedzialny z nim kapitan ucieka, unikając w ten sposób odpowiedzialności, a mechanik, który jest pijakiem, zostaje umieszczony w szpitalu psychiatrycznym. Nakłaniany do ponownej ucieczki, tym razem przed odpowiedzialnością za własny haniebny czyn, Jim odmawia. Wie, że być może przyczyni się do wielkiego skandalu, okaże się niesolidarny wobec innych żeglarzy, gdyż nagłośnienie sprawy na pewno przyczyni się do zmniejszenia zaufania społecznego do marynarzy, ale nie może znowu uciec. Wystarczająco poniżającym dla niego czynem było opuszczenie statku w chwili niebezpieczeństwa, gdy był odpowiedzialny za pasażerów. Jim, syn pastora, wychowany w oparciu o najwyższe wartości, nie może sobie wybaczyć tej słabości. I chce za nią odpokutować. Tak nakazuje mu resztka honoru, którą zachował. Jim dostaje drugą szansę. Wyjeżdża. Pracuje na placówce handlowej na Patusanie. Tu zdobywa szacunek miejscowych ludzi. Nadają mu oni przydomek Tuan Jim - Lord Jim. Mężczyzna odzyskuje wiarę w siebie i powoli zapomina o swoim błędzie. Niestety, kompleks "Patny" tkwi w nim podświadomie i w sprzyjających okolicznościach powraca. Nie potrafi całkowicie go usunąć ze swojego życia.

W Lordzie Jimie pojawia się problem winy i kary. Ludzie muszą bowiem ponosić odpowiedzialność za swoje czyny. Uciekanie przed nią jest tylko pozorna. Jeżeli człowiek jest przyzwoity i wyznaje wyższe wartości, to nawet wówczas, gdy może ukryć się przed sądowym wymiarem sprawiedliwości, nie może uciec od własnego wnętrza, od wyrzutów sumienia. Bo najważniejsze jest, żeby wybaczyć samemu sobie. Dlatego tak potrzebna jest pokuta i naprawienie krzywd, dla osiągnięcia spokoju ducha. Jim nie potrafi sobie wybaczyć, najmniejsza aluzja do wydarzeń z tamtych lat wzbudza w nim negatywne wspomnienia i odświeża poczucie winy. Widmo jednego błędu zawisło nad całym jego życiem.

24. Judym jako inteligent - społecznik

Ludzie bezdomni Stefan Żeromski

Tomasz Judym pochodził z warszawskich nizin społecznych. Jego ojciec, szewc, był alkoholikiem. Syn nie chciał skończyć tak jak on. Wytrwale dba o to, żeby osiągnąć coś w życiu. Skończył studia medyczne, został chirurgiem. Cechą charakteru, która wyraźnie dominuje jest wytrwałość i samozaparcie w dążeniu do celu. Nic nie jest w stanie stanąć mu na przeszkodzie. Własnymi siłami zdobywa dyplom lekarza, sam wdaje się w konflikt z całym środowiskiem lekarskim Warszawy. Ma swoje ideały, do realizacji których dąży. Jest wrażliwy na cierpienie człowieka, lituje się nad krzywdą ludzką. Chce zaradzić nędzy i chorobom, wywoływanym przez niewiedze i brak higieny. Do swoich poglądów stara się przekonać innych lekarzy, niestety nieskutecznie. O Judymie można powiedzieć, że jest buntownikiem, bojownikiem o sprawiedliwość społeczną. Walczy o nią sam, chociaż chciałby, żeby się do niego przyłączono. Nierozumiany nie poddaje się i wbrew wszystkim realizuje swoje cele. Działa samotnie, ale w słusznej sprawie. Dla walki o społeczne cele rezygnuje z własnego szczęścia osobistego. Odrzuca miłość Joasi, sądząc, że życie rodzinne będzie stało na przeszkodzie jego działaniom, że osłabi jego walkę. Judym odtrąca kobietę, której na nim zależało, mogącej dać mu wsparcie w trudnych chwilach. Decyduje za nią. Postępuje w tym względzie samolubnie i nieodpowiedzialnie.

Tomasz Judym jako spadkobierca tradycji romantycznej i pozytywistycznej.

Judym jako bohater romantyczny

Judym jako bohater pozytywistyczny

bunt przeciwko zastałej rzeczywistości aktywne działanie w celu poprawienia sytuacji indywidualizm samotne poszukiwanie drogi życiowej tragiczny wybór między szczęściem rodzinnym a dobrem ojczyzny porzucenie ukochanej kobiety dla społecznych (uznanych przez niego za wyższe) celów ojczyzna, dobro społeczne ważniejsze od spokoju i szczęścia rodzinnego jego życie jest przesiąknięte tragizmem, ciągle napotyka na przeszkody i spotykają go kolejne klęski

pochodzenie z proletariatu - jego ojciec był szewcem (człowiek pracy) poczucie obowiązku związane z niesieniem oświaty (chce nauczać zasad higieny) i pomocy lekarskiej dla najbardziej potrzebujących pragnienie walki z niesprawiedliwością społeczną i biedą uważa, że odpowiednia edukacja pomoże w zwalczenia wielu przyczyn zła (m. in. chorób) chce działać dla nizin społecznych, dla klasy robotniczej

25. Wyjaśnij funkcję motta w utworze literackim. Odwołaj się do wybranego przykładu.

Motto jest to myśl przewodnia utworu. Zwykle występuje w postaci krótkiego cytatu, umieszczonego przed tekstem właściwym. Cytowana może być czyjaś cała myśl lub tylko fragment większego utworu (powieści, noweli, wiersza). Motto służy podsunięciu sposobu interpretacji danego dzieła, dopełnia swoją wymową utwór, który poprzedza. Czasami objaśnia sens, daje wskazówki. Jest rodzajem klucza pomagającego w interpretowaniu utworu. Poprzez motto autor wykazuje także swoją więź z tradycją, z dorobkiem literackim, kulturowym czy intelektualnym innych. Czasami jest osią, wokół której autor rozwija swoje myśli.

Przykłady:

• Motto z Konrada Walenroda Adama Mickiewicza brzmi: "musicie bowiem wiedzieć, że są dwa rodzaje walki - Trzeba być lisem i lwem".
• Motto z Medalionów Zofii Nałkowskiej to: "ludzie ludziom zgotowali ten los"

26. Jak oceniasz kulturotwórczą rolę telewizji.

Telewizja stała się nieodłączną częścią naszego życia, Ludzie niejednokrotnie spędzają przed telewizorami długie godziny. Dlatego rola telewizji w tworzeniu kultury jest ogromna. Niestety, aby przyczyniała się ona do rozwoju, konieczne jest świadome wybieranie odpowiednich programów, bowiem większość z tych, które nadają stacje telewizyjne przedstawia niezbyt wygórowany poziom i przyczynia się jedynie do zapchania czasu widza bezmyślnymi przekazami. Nie przeczę, że konieczna człowiekowi jest rozrywka. Służa temu programy muzyczne czy kabaretowe, ale widz czasami potrzebuje się też czegoś dowiedzieć, nad czymś zastanowić, a niestety nieczęsto spełniają się jego marzenia o ambitniejszych programach. Okazuje się bowiem, że nadawane są one o godzinach tzw. małej oglądalności. Czyli albo wcześnie rano lub w godzinach przedpołudniowych, kiedy wielu ludzi jest w szkole lub w pracy, albo w późnych godzinach nocnych, kiedy zmęczenie utrudnia koncentrację. Do programów edukacyjnych należą programy przyrodnicze, naukowe, sportowe, historyczne. Ciekawymi programami są np. "Zwierzęta świata" czy "Cudowna planeta". Pogłębiają one wiedzę o świecie, który nas otacza. Pokazują rzeczy i zdarzenia, z którymi nie moglibyśmy zetknąć się osobiście, np. polowanie lwów czy wybuchy wulkanów. Realizatorzy tych programów docierają w miejsca niejednokrotnie niebezpieczne, a jednocześnie ciekawe. Wspinają się na wysokie góry, zaglądają do jaskiń, godzinami czekają z kamerą na interesujące wydarzenia, takie jak np. wyklucie się piskląt.

"Sensacje XX wieku" prowadzone przez Bogusława Wołoszańskiego należały do programów historycznych. Prowadzący wprowadzał w nich widza w świat tajemnic historii, odkrywał z nim wspólnie tajemnice, dzielił się swoimi odkryciami w tej dziedzinie. Interesującym programem naukowym są "Cuda techniki".

Warto wspomnieć o różnego typu teleturniejach, w których uczestnicy mogą sprawdzić swoją wiedzę, a przy okazji zdobyć atrakcyjne nagrody. Wspomnę tu o teleturnieju "Jeden z dziesięciu", "Miliard w rozumie" czy nie schodzącej od wielu lat z anteny, kultowej "Wielkiej grze".

Telewizji ułatwia naukę języków obcych, stwarza nam takie możliwości telewizja satelitarna, dzięki której możemy oglądać programy z różnych zakątków świata.

Jeżeli posiadamy telewizję kablową czy satelitarną, możemy również skorzystać z szerokiej gamy programów kulturalnych, szczególnie muzycznych. Mam tutaj na myśli telewizję nadające np. muzykę klasyczną, dawne filmy czy wznawiające teatry telewizji. Czasami również w telewizji publicznej można obejrzeć spektakl, operę lub operetkę. Funkcję kulturotwórczą spełniają także ekranizacje wielkich dzieł światowej literatury, które pojawiają się na ekranach telewizorów.

Również programy sportowe można zaliczyć do programów poszerzających w jakiś sposób wiedzę o świecie. Dzięki nim możemy zapoznać się ze sportami, uprawianymi na innych kontynentach, zobaczyć nieznane nam dyscypliny sportu.

Istnieją także programy, zajmujące się prezentowaniem nowości kulturalnych. Należą do nich np. "Pegaz". Dzięki telewizji możemy obejrzeć dzieła sztuki, na co dzień niedostępne dla odwiedzających muzea czy galerie, gdyż są one schowane w magazynach. Telewizja ułatwia nam podróżowanie bez biletu. Udostępnia oczom milionów widzów wnętrza muzeów, pokazuje im zabytki, czasami sławne galerie.

PLUSY

MINUSY

programy naukowe programy kulturalne programy publicystyczne programy przyrodnicze programy historyczne sztuki teatralne filmy o wysokim poziomie artystycznym docieranie do dużej liczby odbiorców

duża ilość seriali telewizyjnych, tzw. tasiemców duża dawka przemocy w filmach, głównie sensacyjnych czasochłonność - telewizja "wciąga", ludzie tracą przed telewizorem wiele godzin bezmyślnie przełączając kanały, na których są programy zupełnie ich nie interesujące uzależnienia od telewizji (telemania) programy i filmy z "wyższej półki" są nadawane w nieodpowiednim czasie (np. zbyt późno) zbyt długie przebywanie przed telewizorem sprawia, że niektórzy zatracają poczucie rzeczywistości

27. Fantastyka w literaturze i filmie.

Fantastyka jest dziedziną m.in. literatury, filmu. Autorzy pisząc utwory fantastyczne mogą pozwolić sobie na swobodę wyobraźni. Mogą stwarzać światy, które rządzą się zupełnie odmiennymi prawami od otaczającego nas, wprowadzać nietypowych bohaterów. Pozwalają sobie na rezygnowanie z logiki, chociaż nie rezygnują z niej całkowicie.

Gatunki fantastyki to:

• science fiction
• fantasy
• horror

Fantasy - to gatunek literacki należący do fantastyki. Akcja dzieje się w przeszłości, ale nie historycznej, lecz wymyślonej. W utworach fantasy pojawiają się często postacie z mitologii i folkloru.

Horror - w horrorze najważniejsze jest zagrożenie, którym jest jakaś nietypowa istota lub zdarzenie. Ważne, żeby było ono z punktu widzenia logiki rzeczywistości nierealne.

Fantastyka naukowa (science fiction) jest gatunkiem literackim lub filmowym. Twórcy fantastyki wykorzystują do swoich dzieł wiedzę naukową, wprowadzają do fabuły różnego rodzaju rozwiązania techniczne, które jeszcze nie powstały, ale według naukowców powstaną, przewidywane odkrycia naukowe. Snują domysły, jaki wpływ będą mieć one na psychikę człowieka przyszłości i na istniejące wtedy społeczeństwa.

Science fiction to " realistyczne spekulacje o możliwych przyszłych wydarzeniach mocno oparte na gruntowej znajomości świata dzisiejszego minionego i pełnym zrozumieniu istoty i znaczenia metody naukowej" - tak definiuje ją Robert Heilein.

Fantastykę można podzielić również na podgatunki:

• fantastykę realistyczną
• fantastykę filozoficzną
• fantastykę krytyczną

Fantastyka realistyczna	Fantastyka filozoficzna	Fantastyka krytyczna
inaczej nazywana science fiction lub fantastyką naukową gatunek ten pochodzi w prostej linii od anonimowych egipskich utworów przedstawia wizję przeważnie dość odległej przyszłości - do stworzenia jej wykorzystuje wiedzę naukową, podsuwającą potencjalne rozwiązania techniczne i naukowe przyszłości	porusza problemy najbardziej zasadnicze - aby je ukazać tworzy fikcyjny świat występuje w Biblii i w działach Platona	polega na dodawaniu do istniejącej rzeczywistości szeregu elementów, wyostrzających sposób widzenia, zmuszających do krytycznego spojrzenia na tę rzeczywistość faktem jest, że wygląda tylko na fantastykę, a tak naprawdę jest tylko wzmocnieniem i wysunięciem na pierwszy plan niektórych aspektów współczesności

28. Dokonaj analizy i interpretacji wiersza Tadeusza Różewicza "Ocalony".

• Autor - Tadeusz Różewicz - ur. 9 października 1921 roku w Radomsku - poeta, prozaik, dramaturg. Pisał już przed wojną, publikował wówczas swoje juwenilia w czasopismach. W czasie wojny aktywnie walczył o jej wyzwolenie w partyzantce, działał również w AK. W 1942 roku ukończył tajny kurs Szkoły Podchorążych. W 1944 wydał i ogłosił Echa leśne (pod pseudonimem Satyr). Jednak za właściwy debiut jest uznawany tomik z 1947 roku, zatytułowany Niepokój. W 2000 roku dostał nagrodę Nike za tomik Matka odchodzi. Różewicz pisze liryki o charakterze refleksyjnym . Po wojnie skupił się na tworzeniu utworów o charakterze nie tylko refleksyjnym, ale również moralizatorskim, poruszające tematykę wojenną.
• Typ liryki - refleksyjna.
• Podmiot liryczny - młody mężczyzna, który przeżył koszmar wojny.
• Obrazy poetyckie - Podmiot liryczny jest człowiekiem, który ocalał: "Mam dwadzieścia cztery lata/ ocalałem/ prowadzony na rzeź". Przeżył on wojnę, która była dla niego tragicznym przeżyciem, takim, które przeobraziło cały jego świat. Kiedy bowiem powinien był przeżywać pierwszą miłość i inne radości młodości, przyszła wojna ze swoim okrucieństwem i śmiercią. Podmiot liryczny należy do pokolenia Kolumbów. Wielu z tego pokolenia zginęło, jednak on przeżył. Widocznie takie było przeznaczenie, nie miał bowiem żadnego wpływu na wydarzenia, które się wokół niego rozgrywały. Mógł się jedynie dostosować, żeby zachować życie. Wojna jest koszmarem. Wpływa na przemianę psychiki każdego, kto miał z nią do czynienia. Nikt nie może zapomnieć o tamtych czasach, przeżyciach, które go wówczas dotknęły. Zniszczyła ona cały stary system wartości, nie dając niczego w zamian.

"To są nazwy puste i jednoznaczne:

człowiek i zwierzę

miłość i nienawiść

wróg i przyjaciel

ciemność i światło."

Wszystko straciło sens. Wiara człowieka znikła. Podmiot liryczny dowiedział się gorzkiej prawdy:

"Człowieka tak się zabija jak zwierzę

widziałem:

furgony porąbanych ludzi

którzy nie zostaną zbawieni."

A teraz nie ma starcy wartości. Trzeba szukać nowych, Dlatego mężczyzna szuka nauczyciela i mistrza, który pomoże mu odbudować ład, nadać od nowa sens światu, który "przywróci mu słuch i mowę", "oddzieli światło od ciemności" i ponownie "nazwie rzeczy i pojęcia".

• Środki stylistyczne -
• porównania: człowieka tak się zabija jak zwierzę
• epitety: człowiek cnotliwy, nazwy puste
• Ogólna refleksja - Wojna jest złem i nie ma co do tego żadnych wątpliwości. Powoduje nie tylko wyniszczenie fizyczne, ale także wpływa na wnętrza ludzi, burzy ich system wartości, zmienia ich charaktery, wprowadza chaos emocjonalny. Niszczy w człowieku uczucia wyższe, wywołuje u niego zobojętnienie na cierpienie. Powoduje kryzys etyki i moralności. Utrudnia odróżnianie dobra od zła, wrogów od przyjaciół, a nawet ludzi od zwierząt.

29. Marzenia i rzeczywistość w "Przedwiośniu" Stefana Żeromskiego.

Cezary Baryka od najmłodszych lat wychowuje się w Rosji. Mieszka tam z rodzicami aż do czasu wybuchu I wojny światowej, kiedy ojciec musi pójść na wojnę i opuszcza wówczas rodzinę. Cezary zostaje tylko z matką. Wkrótce wybucha rewolucja. Trwają krwawe zamieszki. Matka Baryki umiera. Zostaje sam. W czasie, gdy pracuje przy grzebaniu zmarłych, spotyka ojca. Razem wyjeżdżają do ojczyzny. Ojciec opowiada Cezaremu o szklanych domach, budzi w nim marzenia o nowej, lepszej Polsce. Młody Baryka marzy, żeby jak najszybciej wrócić do tego kraju, który zaczyna uważać niemalże za raj. Wyobraża sobie, że po powrocie zobaczy ojczyznę piękną i bogatą. Kiedy styka się z rzeczywistością, czar pryska. Następują kolejne rozczarowania. Nie ma żadnych szklanych domów, istnieją nadal problemy społeczne i bieda. Kraj jest niezadbany i po prostu brzydki: "Cezary patrzył posępnymi oczami na grząskie uliczki, pełne niezgruntowanego bajora, na domy różnych wysokości, formy, maści i stopnia zapaprania zewnętrznego.". Trudno się jednak dziwić takiemu stanowi rzeczy, jeżeli weźmie się pod uwagę lata niewoli i późniejszy okres wojenny. Wojna i panowanie obcych przyczynia się do upadku państwa, do wzrostu nędzy, a nie do jego rozkwitu. Ważne jednak było to, że Polska odzyskała niepodległość. Teraz Polacy, wolni obywatele, mogli odbudowywać zniszczenia. Wolność stała się początkiem przemian.

Cezary po powrocie z Rosji kontaktuje się z Szymonem Gajowcem, który przygarnia go pod swój dach. Opowiada mu o swojej wizji odnawiania Polski, o potrzebach powolnych reform. Niestety, minusem jego koncepcji jest długotrwałość tych zmian. Nie podoba się to Cezaremu, który chciałby jak najszybciej widzieć efekty pozytywnych działań. Młody Baryka styka się również z innymi poglądami politycznymi, reprezentowanymi przez Antoniego Lulka, komunistę. Nauczony doświadczeniami rosyjskimi Baryka, podchodzi sceptycznie do ich poglądów. Poza tym, nie uważa, że polscy robotnicy są wystarczającą siłą, żeby przejąć władzę. Cezaremu nie podoba się ani plan powolnej, ewolucyjnej drogi reform, reprezentowany przez Gajowca, ani zamiary rewolucyjne Lulka. Obie wydają mu się zbyt skrajne, chciałby czegoś pośredniego.

Cezary styka się w Polsce również z dworem ziemiańskim. Kiedy odwiedza przyjaciela w Nawłoci. Obserwuje konserwatywne stosunki tam panujące. Widzi, że nic się nie zmieniło. Szlachta nadal pasożytuje na pracy innych, bawi się, używa życia, podczas gdy inni ciężko pracują i nie są godziwie wynagradzani za swoją pracę. Rażący jest kontrast między bogactwem dwory a nędzą warstw niższych. Baryka nie uważa także chłopów za tych, którzy mogliby przyczynić się do zmian na lepsze. Ma bowiem szansę zaobserwować, jakimi w rzeczywistości są ludźmi. Widzi ich bezwzględność wobec słabszych, chorych i starszych, których starają się pozbyć ze społeczności za wszelką cenę. Np. wystawiają starców na mróz, żeby zachorowali i szybciej umarli.

30. Dawniejsze i współczesne wzorce rodziny. Omów na podstawie filmu, literatury lub własnej obserwacji.

Wzorce rodziny pojawiają się w wielu dziełach. Jednym z nich jest ten, który przedstawiła Eliza Orzeszkowa w Nad Niemnem. Ukazuje w nich np. związek Jana i Cecylii Bohatyrowiczów. O ich miłości opowiada legenda. Stali się oni wzorem dla pozytywistów, gdyż byli świadectwem obalania konwenansów. Cecylia pochodziła z bogatego rodu, a Jan z gminu. Pobierając się popełniają mezalians. Uciekają do puszczy. Tutaj ciężko pracują. W nagrodę otrzymują od króla nazwisko rodowe Bohatyrowicze.