FUTURYŚCI - nazwa formacji powstałej we Włoszech, gdzie w 1909 roku Filip Marinetti wydał swój "manifest futuryzmu". Zanegowali oni pojęcie tradycji, chcieli zburzyć pomniki przeszłości, w imię rozwoju cywilizacji współczesności. Głosili pochwałę techniki, a także kult siły aż do agresywności. Również w kwestiach języka poetyckiego byli antytradycjonalistami, dążyli do wyzwolenia słowa od krępujących go zasad wypowiedzenia. Stąd ich postulat: "słów na wolności".
W Polsce do grona futurystów zaliczamy: Jerzego Jankowskiego, Brunona Jasieńskiego, Stanisława Młodożeńca, Anatola Sterna, Aleksandera Wata, a także współpracującego z nimi Tytusa Czyżewskiego. Postulaty zostały sformułowane w tekście Brunona Jasieńskiego w "Manifeście w sprawie poezji futurystycznej".
1. Antytradycjonalizm, zanegowanie potrzeby pielęgnowania dziedzictwa kulturowego. Odrzucenie wszelkich nurtów, prądów w dotychczasowej sztuce i literaturze.
2. Imperatyw nowatorstwa.
3. Zamiast logiki zasada podświadomego łączenia obrazów, faktów, słów(np. na podst. ich brzmienia).
4. Nowatorstwo w sferze języka: neologizmy, prozaizmy, formy zapisu telegraficznego, odrzucenie zasad gramatycznych i ortograficznych, ekstrawagancje w zapisie graficznym.
Futuryzm był ruchem skrajnie antytradycjonalistycznym, odrzucili oni wszelki kult dla przeszłości i dziedzictwa kulturowego. Zwrócili się w stronę nowoczesności, fascynowała ich cywilizacja, technika, wszelka nowa myśl. Chcieli w związku z tym stworzyć nowy ideał estetyczny - dynamiczny, czasem wulgarny czy agresywny. Cenili najwyżej nowatorstwo i oryginalność oraz swobodę twórczą. Zdanie chcieli wyzwolić spod norm gramatycznych i ortograficznych, mówili o poezji jako o "słowach na wolności". Stawiali na prowokację, zabawę i anarchiczną wolność.
Wiersze reprezentatywne:
STANISŁAW MŁODOŻENIEC "Wiek XX"- wiersz manifest fascynacji współczesnością, nowoczesnością, osiągnięciami cywilizacyjnymi. Wariacje i eksperymentatorstwo w warstwie językowej. Wiersz łamiący zasady ortograficzne, przedstawia sytuacje wejścia w wiek XX - wiek osiągnięć cywilizacyjnych, technicznych. Kinematograf porusza się jak niegdyś cykle przyrody.
STANISŁAW MŁODOŻENIEC - "Moskwa" - wiersz stosuje kompozycję schodkową (charakterystyczną dla Majakowskiego). Wiersz o wyborze miejsca zamieszkania. Futuryści był w większości komunistami, Moskwa z odbywającą się tam rewolucją byłą im bliska, podmiot jednak decyduje się na pozostanie w Polsce.
TYTUS CZYŻEWSKI - "Mediumiczno- magnetyczna fotografia poety Brunona Jasińskiego"- wyraz fascynacji współczesną techniką- zawiera poetycki opis procesu wywoływania zdjęć.
BRUNO JASIEŃSKI "But w butonierce" megalomański żart artystyczny, poeta drwi ze swoich poprzedników, których przewyższa i ma za nic, on jest poeta przyszłości, do której krytycy, czytelnicy jeszcze nie dojrzeli, uśmierca wszystkich klasyków, uznane autorytety poezji (np. Staffa).
"Rzygające posągi"- stanowi najlepszy obrazowy przykład stosunku futurystów do przeszłości. Poeta dąży do uwolnienia słowa z szablonu, wiersz jest prowokacją, kpiną.
ALEKSANDER WAT - "Ja z jednej i ja z drugiej strony mego mopsożelaznego piecyka"- poemat autotematyczny. Podmiot opisuje swój rytm życia - nocne wyleganie na ulice, włóczęgi, dzienne lenistwo. Miasto, staje się jego tłem, choć odczuwa też jego niszczycielską siłę.
Futuryzm jako ruch awangardowy opanował wszystkie dziedziny sztuki, nie tylko literaturę - również w malarstwie czy rzeźbie widoczne były jego duże wpływy.
W malarstwie futuryści dążyli do uchwycenia wrażenia czasowości, pragnęli zawrzeć na płótnie wszystkie zmiany, które w danym okresie czasu i w pewnej przestrzeni mogły zajść. W efekcie futuryści zaczęli posługiwać się chwytem jednoczesności - tj. nakładając na siebie "kadry" przedstawiające daną rzecz.
W rzeźbie i architekturze wpływ futuryzmu był znaczący. Teoretykiem był Umberto Bocioni, zaś architektem miejskim Antonio Sant Elli, którego ascetyczne, proste projekty wieżowców z betonu i szkła stały się wkrótce znane na cały świat.
Futuryzm wpłynął też na rozwój kina i filmu.
W Polsce oddziaływał najsilniej na grupę formistów.
