Język jest uznawany za podstawową formą komunikowania się ludzi. Posługiwanie się językiem to sposób nakierowywania uwagi odbiorcy komunikatu językowego na elementy świata. Językiem nazywamy uporządkowany system (zespół) znaków. Znaki natomiast to elementy języka odnoszące się do określonych rzeczy, zjawisk, przedmiotów. Ludzie mają możliwość komunikowania się nie tylko poprzez słowne środki językowe. Wyróżniamy więc:
- znaki naturalnie, czyli symptomy nazywane oznakami - pojawiają się niezależnie od woli ludzkiej, nadawane nieświadomie, są obiektywne, o charakterze przyrodniczym, należy je zinterpretować, wywnioskować treść, dochodzić przyczyny albo następstwa
np. zaczerwieniony nos i policzki, rozgrzane czoło - oznaki przeziębienia, choroby; przebiśniegi - oznaki nadchodzącej wiosny; zaróżowiona twarz, opuszczony wzrok - oznaki zawstydzenia
- znaki umowne, konwencjonalne, inaczej sygnały - tworzone są w sposób celowy, zamierzony na przekazanie ściśle określonej informacji poprzez konkretny znak, ta funkcja zbliża je do środków językowych wypowiedzi
np. dzwonek telefonu - sygnał do rozpoczęcia rozmowy telefonicznej; zielone światło - przyzwala, można jechać, przejść przez ulicę; gong - sygnał rozpoczęcia przedstawienia albo też rundy w rywalizacji sportowej
Do znaków umownych zaliczamy
- obrazy - są podobne do tego, co mają oznaczać, przypominają wyglądem to, do czego mają się odnosić w rzeczywistości, może to być rysunek, plakat, szyld, naklejka informacyjna na drzwiach
np. rysunek gaśnicy na ścianie, przy której stoi sprzęt gaśniczy; postać kobiety na naklejce na drzwiach oznacza wstęp tylko dla pań
- symbole - ich postać, wygląd nie jest w naturalny sposób powiązany z treścią informacyjną przekazywaną przez znak, to konwencja określa połączenie formy i funkcji symboli, odczytujemy je zgodnie z przyjętym w danej społeczności zwyczajem, konwencję można zmodyfikować, informując o wprowadzonych zmianach każdego użytkownika poszczególnych sygnałów, które mogą być odbierane wzrokowo, przez dotyk lub zapach
np. czerwony krzyż na białym tle - w naszym kręgu kulturowym oznacza organizację humanitarną, niosącą pomoc, ratującą życie, w krajach arabskich takie treści komunikuje biała flaga z czerwonym półksiężycem.
Znaki współistnieją razem z językiem, służą do porozumiewania się. Takie środki komunikowania to kody, które mogą uzupełniać przekaz językowy - jak mimika lub gestykulacja - albo go zastępować - jak sygnalizowanie używane na morzu poprzez różnokolorowe chorągiewki lub boje na wodzie.
Elementy różnych kodów można łączyć - na przykład matematyka korzysta z kodu słownego, cyfrowego i słownego.
Do cech wspólnych dla wszystkich systemów komunikacyjnych zaliczamy:
- materialny charakter znaku,
- odsyłanie do ściśle określonego zjawiska rzeczywistości, innego niż sam znak,
- przypisanie przez nadawcę roli sygnału i świadome kierowanie sygnału do odbiorcy,
- trwałe powiązanie formy z funkcją znaku.
