SARMATYZM jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie. Szlachta polska żyjąca na przełomie XVII i XVIII wieku była przekonana , że pochodzi ona od starożytnego rodu Sarmatów.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach. . Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. Cechowało ją poczucie narodowej potęgi, świadomość tradycji . Nieodłączną cechą mentalności barokowej była duma. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa".

Czas wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Niestety zbiegiem czasu pojęcie sarmatyzmu zaczęło nabierać zabarwienia negatywnego. Całość zachowanie , obyczaje i kultura szlachty zaczęła się kojarzyć z zacofaniem, nietolerancją, zabobonnością, dewocja. Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów. Mieszkali oni nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

ZESTAWIENIE CECH SARMATÓW:

  • zalety: męstwo, odwaga, wierność, patriotyzm, honorowość, waleczność

- wady : uwielbia się bawić, biesiadować, prowadzić tylko swoje gospodarstwo, wygłasza długie przemówienia i mowy , przepych i bogactwo , dba wyłącznie o własny interes, jest typowym awanturnikiem, pobożny na pokaz, nie wykształcony, wierzy w cuda zabobony i czary

Szlachta Polska bardzo chętnie przyjmowała tą nazwę jako swoje określenie. Kultywowała tradycję. Za swoich przodków uważał za tym starożytnych Sarmatów znad Wołgi. Ponad to dzięki takiemu rodowodowi szlachta tłumaczyła swoje liczne przywileje jakie posiadała. Lekceważyła ona zatem mieszczan wywyższając się ponad stan.

CECHY CHARAKTERYZUJĄCE SZLACHCICA SARMATĘ:

    • zacięta i wytrwała walka o własne przywileje
    • stoi na straży tradycji
    • zachowywanie obyczajów i zwyczajów
    • niechętny do obcokrajowców
    • nie lubiący się uczyć
    • miłowanie przesady i przepychu
    • aktywny działacz sejmików, sejmów, rokoszy
    • zatwardziały konserwatysta
    • przeciwnik wszelkich reform
    • wykształcony w kolegium jezuickim
    • prawdziwy wyznawca wiary chrześcijańskiej
    • dewota
    • nietolerancyjny wobec innych religii
    • dobry gospodarz

Podsumowanie :

Szlachcic Sarmata był wielkim tradycjonalistą i konserwatystą. Wszelkie reformy uważał za szkodliwe i zbyteczne . Najbardziej cenił swoją tzw. "Złotą wolność". Nie chciał umocnienia władzy króla, poprzez wprowadzenie dziedziczności tronu. Był bardzo nietolerancyjny potępiał wyśmiewał wyznawców innych religii.

Uważał że Bóg wybrał szlachtę i obdarz ją niezwykłą miłością. Często zatem uczęszcza na msze święte.

Uznaje się za obrońcę wiary i jej stróża.

W polskim baroku możemy wyróżnić dwa nurty . Są to nurt dworski i ziemiański. Przedstawicielem nurtu ziemiańskiego byli Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek. Cechy baroku szlacheckiego czyli sarmatyzmu przedstawiłam powyżej. Analizując postawę ziemiańską należy stwierdzić że stanowi ona opozycje i przeciwieństwo do stylu i zachowania ziemiaństwa. Szlachcic ziemianin uważa swoje życie za związek człowieka z naturą. Zachowuje w ten sposób harmonię egzystencjalną. Jest człowiekiem spokojnym zrównoważonym. Nie wie co to wojna. Prowadzi spokojne rodzinne życie na wsi. Ufa i zawierza swoje życie naturze i rozumowi. Choć nie należy do osób wykształconych.

POSTAĆ JANA CHRYZOSTOMA PASKA:

Jan Chryzostom Pasek jest XVII wiecznym przykładem typowego Sarmaty. Niestety nie świecił on dobrym przykładem. Jego zachowanie jest negatywne. Jego osoba pełna jest typowych sarmackich wad. Do tych wad zaliczamy przede wszystkim zacofanie, awanturniczy i kłótliwy sposób rozmawiania i rozwiązywania problemów. Także pijaństwo, samochwalstwo. Był osobą bardzo zadufaną i pewną siebie.

W swoich pamiętnikach opisuje swoje życie, które przedstawia w sposób idealny. Przekonany jest o tym że tylko szlachta ma prawa, jej należą się wszystkie przywileje. Dlatego uważa, że jak najdłużej powinna panować w państwie złota wolność szlachecka. Jest wyjątkowo mocno przywiązany do swoich przywilejów, nie dostrzega że wyrządzają one krzywdę państwu. Nie tylko bowiem Pasek ale i reszta sarmackiej szlachty była przeciwna reformom państwa.

Ucisk chłopów i ich złą sytuację uważają za jak najbardziej słuszną. Nawet zdarzają się przypadki nieludzkiego i okrutnego traktowania chłopów przez szlachtę.

Źle odnoszą się także do mieszczan jest to ich typowa wada wywyższania się ponad inne stany.

Negatywny stosunek i brak tolerancji wobec innych narodów i religii.

Przekonanie że Polacy i ich zwyczaje są jedyne i najlepsze. Pogardliwie nazywają inne narodowości np. Szwedzi to naród świński, Moskale to naród jaszczurczy , obyczaje duńskie są dla nich śmieszne.

Bardzo niechętni są do wszelkich nowości i do tego co płynie z innych państw.

Niestety wyżej wymienione cechy odzwierciedlają rozkład naszego XVII wiecznego społeczeństwa.

Szlachta jest nie tolerancyjna, zapatrzona w siebie, awanturnicza jednym słowem możemy ją określić jako zacofaną. Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego. Jeśli chodzi o literaturę a zwłaszcza pamiętniki i diariusze są były one bardzo chętnie poczytywane w Polsce w wieku XVII. Literatura ta stanowi także kopalnię informacji o dawnych i odległych czasach. Poznajemy dzięki nim ludzi ich zwyczaje, a także ich mentalność. To wszystko jest możliwe gdyż autor ma bezpośredni stosunek do ukazywanych , opisywanych przez siebie faktów i wydarzeń.

"Pamiętniki" które napisane były koło roku 1690, podzielone są na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje paska jako pędzącego spokojny żywot na roli - gospodarza.

W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi a także czyny wojenne opisuje walkę ze

Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego, i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.

Według opisów Paska szlachcic Sarmata jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.

W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmazawszy krwi ze swoich rąk.

Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której

Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osoba chytra przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.

Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.

POSTAĆ WACŁAWA POTOCKIEGO:

Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. Wacław Potocki był typowym szlachcicem i wiódł żywot ziemianina. Mieszkał na wsi o nazwie Łużyna która położona była na Podkarpaciu. Z wyznania był Arianinem i należał do nurtu Braci Polskich. Gdy zaczęły się w Polce szykanowania innych religii za sprawą wydanego edyktu przeciw Arianom Potocki wrócił do katolicyzmu.

W głębi duszy jednak pozostał Arianinem.

W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki był Arianinem. Napisał następujące utwory:

- Wiersz pt. "Nierządem Polska stoi". W utworze tym ukazuje wewnętrzny obraz państwa polskiego. Jest to obraz państwa, które chyli się ku upadkowi. Obywatele łamią i nie przestrzegają obowiązującego prawa. Potocki żartuje, że praw jest tak dużo, że w zasadzie mogły by służyć dzieciom do zabawy. Szlachta dba jedynie o własne dobro, sprawy ogółu i państwa w ogóle nie zaprzątają jej głowy.

  • Drugi wiersz tego autora to "Zbytki polskie". W tym dziele wytyka i wylicza Potocki wady społeczeństwa. Główne wady to:
    • myślenie o życiu w kategorii zabawy, balu i jak największej wygody
    • przejmowanie do kultury obcych wzorów
    • nie szanowanie polskiej kultury i tradycji

Potocki wytyka szlachcie że żyje dla samej siebie, nie dostrzega chylącej się ku upadkowi Polski. Ostrzega ją , że wraz z upadkiem Ojczyzny upadnie i ona sama.

  • Trzeci wiersz pt. "Kto mocniejszy ten lepszy" porusza ważny problem jakim jest dla niego nietolerancja religijna. Lew- takie określenie nadaje Katolikom. Arian zaś określa mianem malutkiego bezbronnego Lisa. Wypędzenie Arian z Polski było dal Potockiego bolesnym doświadczeniem, a także zachowaniem wbrew prawu.
  • Czwarty wiersz pt. "Pospolite ruszenie" to utwór o wojsku. Akcja toczy się w obozie wojskowym, na który nagle z rana napadają Kozacy. Nikt nie chce walczyć w obronie ani swojej ani obozu, gdyż zdaniem szlachty po prostu jest za wcześnie i należy dalej spać.
  • Piąty utwór to poemat pt. "Transakcja wojny chocimskiej". Jest to relacja z bitwy pod Chocimiem, która miała miejsce w roku 1621. Potocki opisuje samą bitwę a także rokowania. Wyraża w tym poemacie swój gorący patriotyzm. Wierzy, że dzięki bożej pomocy odniesie Polska zwycięstwo nad poganami. Najpełniejszy wyraz patriotyzmu ukazany został w przemówieniu wygłoszonym do żołnierzy przez Chodkiewicza. Dowódca prosi o wstawiennictwo i gotowość, przytacza w swojej mowie historię, wspomina Chrobrego.

Podsumowując Wacław Potocki w wyżej wymienionych utworach dokonuje syntezy obrazu państwa polskiego w wieku XVII. W obrazie tym znajdujemy gorzką i bolesną krytykę, która ma wywołać zadumę i pesymizm. Wszystko po to by zaczęły się zmiany na lepsze, zanim będzie za późno.