1. Poeta przełomu epok Mikołaj Sęp Szarzyński.

Mikołaj Sęp - Szarzyński urodził się około 1550 zmarł natomiast w roku 1581. Był jednym z najwybitniejszych poetów drugiej połowy XVI wieku jest Mikołaj Sęp Szarzyński. Zmarł bardzo młoda w wieku 31 lat. Okres jego twórczości mieści się pomiędzy renesansem a barokiem. Trudno jednoznacznie określić czy jest twórcą renesansowym czy barokowym. Z renesansu czerpie zainteresowanie człowiekiem z baroku natomiast wyciąga problemy egzystencjalne , a także filozoficzno- refleksyjne.

Ponad to w jego sonetach odnajdujemy niepokoje typowo barokowe. Problemy jakie dręczą człowieka to obsesja śmierci, zwątpienie a także rozważania nad dwoistością swojej natury.

W sonetach Sęp Szarzyński staję się prekursorem epoki baroku. Poezja jego ma charakter rozważań filozoficznych. Utwory te pełne są pytań dotyczących człowieka. Pyta się poeta o to kim tak naprawdę jest człowiek , jakie jest jego miejsce w świecie.

Podmiot liryczny sonetów barokowych Sępa Szarzyńskiego to samotnik walczący z rozterkami, próbuje on samodzielnie zrozumieć sens swojego życia. Czuje się on samotny i zagubiony. Nie potrafi pojąć układu świta ani zrozumieć znaków Boga które się w tym wyrażają. Najczęstszy motyw to " rozdwojenie pomiędzy wartościami duchowymi a tym co żąda i pragnie ciało".

Świat jawi się jako nieustanna walka. Walka toczy się pomiędzy dobrem a złem. Taki obraz świata napawa samotną jednostkę jaką jest człowiek wielkim niepokojem. Czuje się on samotny i obawia się niebezpieczeństw które czyhają na niego z różnych stron.

Sęp Szarzyński w swoich utworach uważa, że na nieharmonijny i niespokojny świat jedynym ratunkiem jest powierzenie się Bogu.

Najbardziej znane sonety:

  • " O nietrwałej miłości rzeczy świata tego" w utworze tym przedstawione mamy dwa rodzaje miłości. Pierwsza z nich to miłość nietrwała. Charakteryzuje się ona miłością do rzeczy ziemskich. Człowiek miłuje się w ziemskich dobrach i wartościach zalicza do nich pieniądze, władze sławę. A także miłość i urodę. Natomiast miłość trwała to miłość do Boga.
  • " O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem" w utworze tym ukazane są zmagania człowieka z szatanem. Przedstawiony mamy tu dualizm człowieka. Jest on zmuszony do ciągłej walki i wyborów. Nie wie co wybrać czy życie w grzechu czy świętość. Nie potrafi wyrzec się chciwości i uroków życia. Sęp Szarzyński opisuje go słowami - " Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie". Jedynym oparciem człowieka jest Bóg.

Mikołaj Sęp Szarzyński w swoich utworach ukazuje rozterki przed jakimi staje człowiek. Jest on świadomy swojej dwoistości i tego że ciągle toczy walkę o to co wybrać. Nie wie czy mają to być potrzeby duchowe czy cielesne. Ponad to Sęp Szarzyński czuje się wyobcowany i samotny. W tej walce i osamotnieniu jedyną pomocą jest opieka i łaska płynąca od Boga.

2. Zjawisko sarmatyzmu ukazane w twórczości Jana Chryzostoma Paska i Wacława Potockiego.

Definicja Sarmatyzmu:

Sarmatyzm jako pojęcie ma dwa znaczenia. Pierwsze z nich dotyczy stylu życia szlachty w wieku XV i XVI . Drugie określa rozbudowaną ideologię szlachecką.

Szlachtę z okresu wieku XV- XVI cechuje przekonanie że pochodzi ona od starożytnego rodu Sarmatów. Sarmatom przypisywano pozytywne cechy należały do nich między innymi świadomość narodowa, życie w zgodzie z tradycją i swoimi przekonaniami. Jej inne pozytywne cechy to także- męstwo i dzielność. Niestety okres tej świetności nie trwał zbyt długo. Pojęcie sarmatyzmu nabrał wydźwięku i zabarwienia dalekiego od początkowej fazy - wręcz negatywnego. Sarmatyzm stanowi podstawę polskiej obyczajowości, religijności, polityki. Zaczyna się w XV wieku. Szlachta polska w dobie swej świetności poszukiwała swych korzeni - znalazła je w starożytnym ludzie Sarmatów (w rzeczywistości był to koczowniczy lud irański zamieszkujący dorzecze Wołgi). To szczególne pochodzenie miało tłumaczyć szczególną rolę jaką szlachta odgrywała w Polsce.

Miała ona także poczucie, że jest przedmurzem chrześcijaństwa. Do jej celów należy zatem stawianie czoła poganom. W polskim baroku możemy wyróżnić dwa nurty . Są to nurt dworski i ziemiański. Przedstawicielem nurtu ziemiańskiego byli Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.

Zajmiemy się teraz nurtem ziemiańskim . Był to model życia na wsi , życia w zgodzie z natura. Ponad to byli oni niezwykle gościnni. W ich ubiorze odnaleźć można było elementy i wzory orientalne.

Pojmowanie i postrzeganie sarmatyzmu ciągle się zmieniało i przechodziło swoistą ewolucję. Z początkowego symbolu męstwa nie wiele zostało.

Czas bowiem wpłynął niekorzystnie, sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Sarmatyzm zaczęto oceniać negatywnie i uważano za jedną z przyczyn upadku państwa. Przyczyna takiej opinii było na przykład nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Sarmacka szlachta ceniła oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Jan Chryzostom Pasek :

Jan Chryzostom Pasek żył w latach 1636 - 1701. Był on żołnierzem i gospodarzem. Służył pod komendą Stefana Czarneckiego. Walczył ze Szwedami , na Węgrzech był także w Danii. Po zakończeniu służby wojennej osiada w pod krakowskiej wsi.

Był autorem słynnych Pamiętników, w których przedstawia trudy życia w wojskowym obozie. Szlachcic ukazany jest tutaj jako zawadiaka, który dba wyłącznie o własne interesy. Gorący temperament jest przyczyną częstych bójek i pijatyk Co gorsza nie ma za to żadnej kary

W drugiej części w swoich "Pamiętników" mamy przedstawienie typowego ziemianina. Cechy typowego ziemianina autor przedstawia na własnym przykładzie. Mamy tu opis zwyczajów, przesądów jakie panują wśród szlachty. Ponad to przedstawia Pasek zamiłowanie do zabaw, uroczystych przemówień a także do biesiad i przepychu. Przedstawia w opozycji do tych zamiłowań brak ochoty i zamiłowania do wiedzy i jej zdobywania.

Pamiętniki mimo wszystko są doskonałym materiałem historycznym i literackim , z których czerpał nawet Henryk Sienkiewicz.

Jan Chryzostom Pasek posługuje się w nich mową potoczną, są w niej także makaronizmy czyli połączenia języka polskiego z łacina.

Drugim wybitnym obok Paska poeta był Wacław Potocki. Urodził się on w roku 1621 a zmarł w roku 1696. Z pochodzenia był szlachcicem ziemianinem. Z wyznania Arianinem.

Jego najważniejsze dzieła to przede wszystkim poemat rycerski zatytułowany "Wojna chocimska". Utwór ten napisany został w oparciu o pamiętniki Jakuba Sobieskiego. Inne najbardziej znane dzieła to dwa ogromne zbiory wierszy : "Moralia" z roku 1688- 1696 a z roku 1695 "Ogród fraszek".

Drugim obok Paska poeta jest Wacław Potocki (1621 - 1696).

Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki był Arianinem. Napisał następujące utwory:

"Wojna chocimska" , "Moralia", "Ogród fraszek".

"Nierządem Polska stoi"

Wiersz ten krytykuje przepisy i prawo w naszym państwie. Przyczyną krytyki jest to , że te prawa są nagminnie łamane i nie przestrzegane. Nie ma także osoby , która by pilnowała w Polsce porządku.

"Pospolite ruszenie"

Szlachta pozbawiona ducha rycerskiego i waleczności . Jej stosunek do pospolitego ruszenia jest negatywny i lekceważący.

"Kto mocniejszy ten lepszy"

Analiza przyczyn i powodów panujących nietolerancji religijnych. Potocki nie rozumie dlaczego racja ma leżeć po stronie silniejszego.

"Zbytki polskie"

Jest tu nakreślona krytyka obyczajowości i wystawnego stylu życia jakie wiedzie szlachta. Uważa że w kraju gdzie większość ludzi uznaje siebie za chrześcijanina powinna być skromna i pokorna. Tu w Polsce jest wręcz przeciwnie. Budzi to niepokój ze strony Potockiego.

"Wojna chocimska"

Data powstania tego eposu rycerskiego to rok !670. Oparty jest na pamiętnikach Jakuba Sobieskiego. Tematem tego utworu jest obronna i zwycięska bitwa z Turkami pod Chocimiem, która miała miejsce w roku 1621.

Potocki czerpie w pisaniu tego utworu z mowy potocznej , nie trzyma się także kurczowo wymogów gatunku.

Twórczość Potockiego określana jest mianem regresu literatury barokowej.

3. Charakterystyka nurtów epoki baroku.

Barok- jest to nazwa określająca epokę. Barok określano zepsuciem, brakiem dobrego smaku, a także brakiem gustu. Zarzuty inne wobec baroku to także porzucenie stylu klasycystycznego, i tworzenie i powstawanie nowych i innych form. Ponad to barok uchodził za coś nowego i niezwykle rzadkiego. Stad też wywodzi się jego nazwa.

Nazwa ta zaczerpnięta została z języka portugalskiego oznaczała bardzo cenną i rzadką perłę, która charakteryzowała się nieregularnymi kształtami.

W twórczości okresu baroku wyróżniamy dwa główne nurty: dworki i ziemiański.

Pierwszy czerpał z sarmatyzmu, tj. typu szlacheckiej kultury, która miała swoje początki w latach osiemdziesiątych XVI wieku, a ukształtowała się właśnie w baroku. Podstawę sarmatyzmu stanowiła teza, iż Słowianie wywodzą swe pochodzenie od rodu mężnych i starożytnych Sarmatów, którzy przybyli z dalekiego Orientu. Ten typ kultury był nierozerwalnie związany z określonym stylem życia oraz z wartościami, które z upływem lat traciły na wartości i zyskiwały negatywny wydźwięk, taki jak: zaściankowości i nacjonalizm. Nurt dworkowy występował w dwu odmianach:

A. Nawiązującej do renesansowego sarmatyzmu, którego przedstawicielem był Wacław Potocki. Podkreślał on w swoich utworach rangę patriotyzmu, do którego odwoływał się także pierwotny sarmatyzm.

B. Modelowej, typowej dla mentalności przeciętnego szlachcica; przykład to przedstawiające skontrastowanie negatywnych i pozytywnych cech sarmatyzmu.

Jednym z najbardziej znanych twórców nurtu dworskiego jest Jan Andrzej Morsztyn.

Jan Andrzej Morsztyn urodził się w roku 1613 zmarł w 1693. Uznany za twórcę poezji dworskiej. Był mistrzem konceptu. A także określany mianem polskiego marinisty. Często o jego utworach zwykło się mówić błaha treść wyszukana forma.

W swoich utworach opisywał:

  • dworski flirt
  • dworską miłość
  • gry miłosne

Oparte są one na następujących zabiegach, dzięki którym stają się one niezwykle ciekawymi i niepowtarzalnymi utworami:

  • Paradoks jest to pomysł polegający na zestawieniu różnych przeciwstawnych cech wartości. Np. sonet pt. "Do trupa" Zestawia tu podobieństw i różnice pomiędzy osobą zakochaną a trupem. Zaskakuje to odbiorcę budzi w nim zachwyt zdziwienie albo nawet niesmak.
  • Epatowanie brzydotą np. "Niestatek". Zamiast opisu urody ukochanej mamy jej makabryczny portret.
  • Anafora - w wierszu o tym samym tytule "Niestatek" te powtórzenia służą oddaniu prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk nierealnych: "prędzej..., prędzej..., prędzej (kto wiatr w wór zamknie) - niźli będzie stateczna która białogłowa".
  • Hiperbola czyli przesada w opisywaniu postaci, wyolbrzymianie ich cech.

Charakterystyka najważniejszych utworów:

Najbardziej znane utwory to :

  • "O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia jakie go przepełniają.
  • "CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
  • "NIESTATEK I" - tematem przewodni jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
  • "NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
  • "DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości zazdrości mu nawet że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jak nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.

Daniel Naborowski poeta urodzony w roku 1573 zmarł 1640.

Daniel Naborowski należy do grona tych poetów , którzy zafascynowani był przemijaniem. W swoich utworach bardzo często podejmuje motyw marności. Uważa że najszybciej przemijają wartości i dobra ziemskie. Zalicza do nich urodę, mądrość i władze. W wierszu pt. "Cnota grunt wszystkiemu" opowiada o rzeczach jakie są dla nas ludzi. Naborowski uważa że wszystko jest dla nas zarówno miłość, radość, a także bogactwa, władza, uroda. Naborowski nakłania czytelnika by jak najbardziej korzystać z tych dó.br ale przestrzega że w tym wszystkim trzeba zachować umiar.

Kolejny wiersz pt. "Błąd ludzki" ukazuje nam nasze życie , które składa się z różnych błędów przez nas popełnianych. W tym także odnajduje porządek i dzieło Boga poeta.

"Tak chce Bóg mieć; przeklęctwo przeciwić się Jemu. Przeto też nic nie przydaj, nic nie ujmuj temu".

. Przykładowym wierszem może tu być wiersz pod tytułem "Marność" . Nawiązuje w nim do Księgi Koheleta: i jednego z jej motywów vanitas vanitatum. Pokazuje że jeśli będziemy zachowywać w życiu cnotę i umiar to nasza marność i przemijanie będzie po prostu fraszką. - "fraszką śmierć i trwoga". "Krótkość żywota" to kolejny utwór Daniela Naborowskiego . Życie ukazane w tym wierszu jest niczym innym jak dźwiękiem , wiatrem, cieniem i błyskiem.. Mówi o życiu że jest tak krótkie że może być nawet "czwartą część mgnienia".

Problem egzystencjalny poruszany przez Naborowskiego to ulotność i marność naszego życia.

W utworach Naborowskiego obok idealnej formy mamy także doskonały dobór treści. Poruszane w wierszach problemy mają charakter filozoficznych rozważań. Poruszane tematy:

  • życie aspekty kruchości i przemijania
  • kim jest człowiek
  • czym jest czas

Najbardziej ciekawym wierszem Naborowksiego jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Mamy tu sedno filozoficznego problemu przemijania. Charakterystyka stylu wierszy Naborowskiego:

  • zdania krótkie
  • uderzają w sedno sprawy

Definicja ludzkiego bytu " Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Oto skrót naszego indywidualnego życia: "dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt" .

Utwór " Cnota grunt wszystkiemu" - skonstruowany jest na anaforach- słowa to nic W zakończeniu mamy pointę. Ukazuje poeta w tym utworze opis słodyczy życia .Utwór kończy się przemyśleniem że jedyna wartą rzeczą w świecie jest cnota , wierność zasadom i wierze w Boga.

należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • Śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdążali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

  • "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?

Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

  • "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.

Wacław Potocki urodził się w roku 1621 zmarł w 1696. Jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego( ziemiańskiego). Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki był Arianinem. Jego najbardziej znane utwory:

  • "NIERZĄDEM POLSKA STOI" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.
  • "ZBYTKI POLSKIE" - wystawne i bogate życie jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.
  • "POSPOLITE RUSZENIE" - utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.
  • "WOJNA CHOCIMSKA" to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.

Był on typowym przedstawicielem Sarmatów. Był on gorącym patriotą. Napisał dwa wielki zbiory wierszy pt. "Moralia" i "Ogród Fraszek".

W wierszach z tych zbiorów podejmuje tematykę obyczajów szlacheckich, które poddaje krytyce, analizuje także sprawy dotyczące państwa. Zajmuje znaczne miejsce w jego twórczości także kwestia tolerancji religijnej która boleśnie odczuł na własnej skórze. Inne znane utwory to :

- "Transakcja wojny chocimskiej" - jest to barokowy utwór o charakterze eposu. Tematem przewodnim jest walka z Turkami z roku 1621. A w szczególności zwycięska potyczka pod Chocimiem. W rzeczywistości utwór ten jest przekładem i to dość swobodnym wojennego dziennika prowadzonego przez Jakuba Sobieskiego.

Kompozycja jest taka jak w klasycznym eposie:

  • inwokacja
  • sceny batalistyczne
  • przemowa wodza
  • dbanie by ukazać realizm

Głównym bohaterem tego utworu jest idealny patriota Jan Karol Chodkiewicz. Potocki pragnie jego przemową obudzić chęć walki i stawanie w obronie kraju, przywrócić miłość do ojczyzny, którą dawno już zapomniała szlachta.

Stosuje w swoim utworze następujące zabiegi:

  • Stylizacja barokowa
  • Epatowanie brzydotą
  • Ostry i przerażający opis pola bitwy
  • Naturalistyczne opisy pojedynków i lejącej się krwi.

Wprowadza Potocki w swoich utworach liczne dygresje i refleksje. Porusza w nich tematy zarówno społeczne jak i stanowe, są także utwory o tematyce obyczajowej. Czytając jego utwory odnosimy wrażenie że są prawdziwą i konstruktywną krytyką szlachty. Szlachta jawi się nam jako zaniedbująca swoje obowiązki ale za to bardzo dbająca o swoje przywileje. Potocki wyraża w nich oprócz krytyk i uwag po prosty żal z tego stanu jaki prowadzi Polskę do upadku. W tym celu stosuje zestawienie cech obecnej szlachty z dawną i pełną zasług Sarmacją. Zestawienie to jest w celu by jeszcze bardziej i dobitniej podkreślić upadek moralny szlachty, jej brak poświęcenia się dla dobra kraju.

4. Sytuacja w Polsce w wieku XVII.

Tłem epoki baroku są przede wszystkim są konflikty i wojny które prowadziły do niszczenia kraju. Wojny , które prowadziła Rzeczpospolita to trwająca trzydzieści lat wojna. Toczyła się ona w latach 1618 - 1648. Za jej sprawą nastąpił powolny rozpad naszego państwa. Osłabła także nasza pozycja na arenie międzynarodowej.

Początek zapowiadającej się klęski i upadku sygnalizowane były przez częste wystąpienia opozycji . Na opozycję składały się magnaci i szlachta. Stawiali się oni przeciw wprowadzeniu w Polsce jakichkolwiek reform.

Przeciwstawili się między innymi wzmocnienia władzy królewskiej, reformy skarbu państwa, a także reform wojskowych i państwowych. Oto wojenne następstwa i skutki jakie wywołały te opozycje: to rokosz Lubomirskiego, który skierowany był przeciw panującemu królowi. Rokosz ten miał miejsce w roku 1665. Następstwem czego była abdykacja Jana Kazimierza w 1668.

Udana próba odzyskania świetności i potęgi na arenie międzynarodowej udała się dopiero królowi Janowi III Sobieskiemu. Odniósł zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku.

Przyczyną zmian jakie zachodziły w Europie zwłaszcza w państwach katolickich był ruch kontrreformacki.

W krajach protestanckich to instytucji Kościoła i nowy typ religii. W naszym kraju do głosu dochodzi nurt zwany ideologią sarmacką wyznawaną przez szlachtę.

Sarmatyzm jest to ideologia i koncepcja kulturowa, z którą utożsamiała się szlachta polska. Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów, który mieszkał nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Sarmatyzm panował w Polsce mniej więcej od końca XVI wieku , aż do połowy wieku XVIII. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

Kontrreformacja i nurt sarmacki nie były niestety jedynymi przyczynami kryzysu w naszym państwie.

Rzeczpospolita w okresie baroku była drugim co do wielkości państwem w Europie. Co przyczyniło się to ciągłych nieustannych wewnętrznych konfliktów. Warto tu zaznaczyć iż ludność zamieszkująca tereny Rzeczpospolitej to tylko w 40% była ludność Polska. Liczba ludności obcej stale rosła związane to było z ciągłym włączaniem do naszego państw podbitych ziem wschodnich. Przyczyniło się to do powstawania ciągłych i nowych sporów o podłożu narodowościowym i społecznym .

Także zaczęły do głosu dochodzić różnice społeczne i majątkowe. Zwłaszcza pomiędzy stanem szlacheckim a niemiłosiernie wykorzystywanymi chłopami.

Wstępowanie różnic majątkowych było także zauważalne wewnątrz samego stanu szlacheckiego. Na dwóch skrajnych i przeciwległych biegunach znajdowała się magnateria i bezrolna szlachta. Konflikty i rozłamy te miały miejsce starano się za wszelką cenę utrzymać jednolitość tej warstwy społecznej jaka była bez wątpienia szlachta.

Spory te najczęściej j dotyczyły majątku lub polityki.

Narastające konflikty ciągle podsycała magnateria. Z tych wielu powodów Rzeczpospolita epoki baroku upadła.

5. Czy Barok jest epoką upadku i zepsucia. Twoja ocena.

BAROK jest to kierunek w kulturze europejskiej. Epoka ta rozpoczęła się około XVII. Koniec przypada na pierwszą połowę XVIII wieku.

Kolebka baroku były Włoszechy . Swoim zasięgiem objął także niektóre kraje Ameryki Łacińskiej.

Samo słowo barok pierwotnie oznaczało nieregularności i dziwactwa w sztuce.

W estetyce pojawił się w połowie XIX wieku. Użyli go J. Burckhardt i W. Lübke na określenie zwyrodniałego stylu renesansowego.

Rehabilitacja baroku dokonała się w pracy pt. "Renaissance und Barock 1888, wyd. 5 1961" autorstwa C. Gurlitta i H. Wölfflina.

Porębowicz w monografii o J.A. Morsztynie użył nazwy barok do określenia stylu literackiego.

Po raz pierwszy o baroku jako epoce napisał B. Croce. Uważał cechy barokowe za sprzeczne z artyzmem.

Badania i analizy tak szerokiego pojęcia jakim jest bez wątpienia barok udowadniają i wskazują na różnorakie związki. Są to zarówno związki sztuki , literatury z innych dziedzinach sztuki, ale także z myślą społeczną. Te wszystkie związki są wynikiem odmiennego charakteru epoki w różnych narodach i kulturach.

Problematyką baroku w krajach słowiańskich zajmowali się E. Angyal i D. Čiževsky .

Badacz A. Hauser wyróżnił następujące rodzaje baroku:

  • barok dworsko-katolicki
  • mieszczańsko-protestancki
  • pierwszy sensualistyczny inna nazwa monumentalno-dekoratorski
  • drugi klasycystyczny ten rozwijał się głównie we Francji

Kultura baroku ukształtowana została w okresie sporów religijnych. Zaliczyć możemy do nich dwa najważniejsze reformację i kontrreformację. Ponad to poruszano inne kwestie między innymi teologiczne. (problem stosunku Biblii do nauki, jansenizm, gallikanizm). Ważne były też kwestie filozoficzne (krytyka filozofii klasycznej i scholastyki w imię subiektywizmu i sceptycyzmu).

W epoce tej miały także miejsce próby tworzenia syntezy wiedzy , duża zasługa należy się tu rozwojowi nauk przyrodniczych. W naukach tych najistotniejsze stawały się pojęcia nieskończoności i skończoności.(Kartezjusz)

W dziedzinie teologii w dalszym ciągu zajmowano się zagadnieniem łaski, wolnej woli i predestynacji.

Religijnym wyrazem baroku stała się tak zwana "pobożność barokowa". Jej cechy to uczuciowość tryumfalizm, moralizatorstwo i przewaga obrzędu liturgicznego nad refleksją wokół głównych prawd wiary.

6. Motywy barokowe odnajdź w literaturze epok następnych.

Kontynuacje w epokach późniejszych:

  • "Cierpienia młodego Wertera" - Johan Wolfgang Goethe.
  • "Kordian" - Juliusz Słowacki
  • "Dzidy cz.3" - Adam Mickiewicz

Sonety Jana Andrzeja Morsztyna zwłaszcza sonety "Do trupa" jest tu ukazany opis nieszczęśliwej miłości.

  • "Konrad Wallenrod"- Adam Mickiewicz
  • "Giaur"
  • "Cyd" (
  • "Dophinis w drzewo bobkowe przemieniła się" wiersz Jarosława Marka Rymkiewicza

- "Kobiety Rubensa" wiersz Wisława Szymborskiej

- "Lekcja anatomii" (Rembranta) wiersz Stanisława Grochowiaka

7. Pamiętnik, listy i inne gatunki charakterystyczne dla epoki baroku.

Gatunki literackie popularne w baroku:

Najbardziej znani i cenieni pisarze epoki baroku to:

  • Jan Andrzej Morsztyn - utwory najbardziej znane tego poety to przede wszystkim : " Cuda miłości", "Niestatek", "Do trupa", "Na Tomka". Morsztyn jest najwybitniejszym przedstawicielem polskiego baroku. Jego twórczość określa się mianem marinizmu. Nazwa ta wywodzi się od włoskiego poety Marina. Jeśli chodzi o formę tego typu utworów charakteryzuje się ona przerostem formy nad treścią a także odpowiednim doborem tematyki. Tematyka nie jest raczej błaha. Kontrastuje z taką błahą treścią wyszukana i niezwykle doskonała forma. Epitet określający poezję Morsztyna to także poezja rozkoszy albo poezja zmysłowa.
  • Daniel Naborowski- najbardziej znanym utworem tego poety jest "Marność". Według poezji Naborowskiego życie człowieka jest niezwykle ulotne i przemijające. Jedynym sensem i celem życia człowieka winno być życie w zgodzie z dekalogiem chrześcijańskim. Takie życie daje jedynie pocieszenie w związku z ulotnością i marnością naszego ziemskiego bytu. Innym także znanym utworem jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Tematem tego utworu jest tytułowa krótkość żywota, a także chęci i poszukiwania sensu życia. Charakter tego utworu jest niezwykle pesymistyczny i smutny. Naborowski ponad to w swoich utworach sięga do Starego Testamentu. Motywem przewodnim staję tutaj Księga Kohleta- i pochodzące z niej motywy vanitas. Słynne słowa pochodzące z tej księgi które bez wątpienia określają nasze ludzkie i ziemskie życie brzmią następująco: "vanitas vanitatum et omnia vanitas". Są to motywy obecne także w twórczości innych poetów epoki baroku. Ale problemami egzystencjalnymi zajmował się także człowiek nie tylko poeta. Szukał on odpowiedzi na nurtujące go pytania. W twórczości Naborowski wykorzystywał oprócz religii także dzieła znanego filozofa tej epoki Błażeja Pascla.
  • Jan Chryzostom Pasek - napisał on tylko jeden utwór. Utworem tym są napisane około 1690 roku dwuczęściowe "Pamiętniki". W pierwszej części poznajemy przygody wojenne Paska. Lata w które opisane mamy w tej części to od 1656-1666 roku. Natomiast część druga przedstawia wydarzenia z lat 1667-1688. W tej części autor jawi nam się jako gospodarz, a także jako wzorowy obywatel. Jeśli chodzi o znaczenie tego utworu w literaturze to jest ono ogromnym i niewyczerpalnym źródłem wiedzy o dawnych czasach obyczajach i kulturze.
  • Wacław Potocki - napisał utwór pt. "Wojna chocimska". Tematem tego utworu są przygotowania do bitwy pod Chocimiem. Celem tego utwory jest podbudowanie zrozpaczonych Polaków. Utwór ten rozpoczyna apostrofa do Boga. Kolejna część stanowi opis przygotowań do tytułowej bitwy.

W wierszu tym mamy przedstawioną gorącą i porywającą do walki mowę wielkiego polskiego wodza Karola Chodkiewicza. W przemówieniu tym wódz zachęca rodaków by wzięli udział w walce przypomina im dawną świetność naszej ojczyzny.

Innym utworem tego samego poety jest wiersz pt. "Pospolite ruszenie". Problemem poruszanym przez Potockiego jest postawa szlachty, którą trzeba zmienić. Szlachta ta ma wybitnie egoistyczne podejście. Dba jedynie własne interesy. Ukazuje poeta śpiącą w obozie szlachtę, której dobosz nie może dobudzić by stanęła do walki. Jest to wyrazem barku patriotyzmu i zaangażowania szlachty w sprawy własnej ojczyzny. "Zbytki polskie" to utwór który przedstawia typowe życie szlachty. Potępia i krytykuje w tym wierszu zachowanie polskiej szlachty Potocki. Nie podoba mu się to co oni robią. Nie interesuję ich los kraju jedynie własne przywileje i dobra materialne. Próbuje im przemówić do rozumu tłumacząc że w raz z upadkiem kraju stracą oni własne skarby i przywileje. Oni pozostają jednak niewzruszeni na wszystkie argumenty. Powiedzenie barokowe odzwierciedlające zachowanie szlachty: "Za króla Sasa, jedz, pij i popuszczaj pasa".

Ostatnim utworem jest wiersz pt. "Nierządem Polska stoi". Ukazany w nim został totalny upadek kraju. Nie ma ani jednej osoby, która przejęła by się losem ojczyzny. Polska jest krajem bezprawia w którym rządzi szlachta zwłaszcza ta silna i najbogatsza.

Podsumowując należy zaznaczyć, że utwory Potockiego są sumieniem narodowym, prezentują także panoramiczny przekrój całego życia szlachty.

8. Główne zasady i idee w epoce renesansu i w epoce baroku.

Barok

Jest to epoka , która charakteryzuje się duża dekoracyjnością

Występuje dynamizm postaci.

W malarstwie występuje alegoryzm, liczne ornamentyki , przewaga tematyki religijnej.

Człowiek winien korzystać z życia jednak wymiar życia ma charakter pesymistyczny. -

Renesans:

Jest to epoka którą charakteryzuje prostotę, umiar, spokój, proporcje. Ściany budowli zdobią fryzy i freski.

W architekturze przeważają zamki, pałace, ratusze i dwory.

Celem było ukazanie piękna świata i życie człowieka, bowiem w renesansie to człowiek był w centrum zainteresowania.

Powrót i sięganie do tradycji antycznej. Odrodzenie się człowieka.

9. Biografia i twórczość Moliera . "Skąpiec" komedia Moliera w której ukazany został dramat rodzinny.

Molier to pseudonim sceniczny Jana Baptysty Poquelina . Jest on jednym z największych francuskich XVII-wiecznych pisarzy. Urodził się 15 stycznia 1622 r w pobliżu Hal. Skończył studia w Paryżu. Stworzył w 1644 roku wspólnie z Magdaleną Bejart własny teatr noszący nazwę "Znakomity Teatr" ("Illustre Teatre").

W roku 1653 r. Molier osiąga triumf autorski. Wystawia swoją pierwszą komedią pt. "Wartogłów".

Utwór ten poprzez werwę , humor objawia niepospolite zalety molierowskiego pióra.

Następny utwór wystawiony w roku 1659 "Pocieszne wykwintnisie" zyskuje ogromne powodzenie i przynosi Molierowi sympatię Ludwika XVI. Sympatia płynąca ze strony króla pozwala mu na swobodne wypowiadanie się w swych sztukach. Życie Moliera wypełniała walka i ciężka praca. Molier był nie tylko dyrektorem swojej trupy, ale także aktorem i autorem wielu komedii.

Niestety z biegiem lat zdrowie komediopisarza zaczęło się pogarszać. Molier zmarł w wieku 51 lat , dnia 17 lutego 1673 r. Grób jego znajduje się na cmentarzu św. Józefa w Paryżu.

Moliera uważa się za wspaniałego twórcę komedii, mimo że zakończenia niektórych sztuk często uznawane były za sztuczne. Interesowały go przede wszystkim charaktery ludzkie.

Bohaterowie jego sztuk to głownie przedstawicie XVII wieku. Posiadają one także rysy powszechne.

Molier w swych komediach przedstawia prawdziwe życie, ale także bawi. Wyolbrzymia nawet najdrobniejsze elementy komiczne, które kryją się w rzeczywistości. Język Moliera to prawdziwy język teatru. Jest to język żywy, bogaty, zindywidualizowany. Osobowość autora staje się bowiem niedostrzegalna.

Molier był twórcą komedii. Oto przykłady najważniejszych z nich :

- "Wartogłów"(1653)

- "Zwady miłosne" (1656)

- "Pocieszne wykwintnisie" (1659)

- "Rogacz z urojenia" (1660)

- "Natręty" (1661)

- "Szkoła mężów" (1661)

- "Szkoła żon" (1662)

- "Improwizacja w Wersalu" (1663)

- "Świętoszek" (1664)

- "Don Juan" (1665)

- "Lekarz mimo woli" (1666)

- "Mizantrop" (1666)

- "Grzegorz Dyndała" (1668)

- "Skąpiec" (1669)

- "Mieszczanin szlachcicem" (1670)

- "Uczone białogłowy" (1672)

- "Chory z urojenia" (1673)

Molier był francuskim komediopisarzem napisał między innymi sztukę pt. "Skąpiec". W sztuce tej główną ideą i zadaniem jest krytyka i potępienie skąpstwa.

"Skąpca" Moliera określa się mianem doskonałej komedii charakterów. Głównym bohaterem tego utworu jest Harpagon. Jest to osoba niesamowicie skąpa. Stąd właśnie bierze się jej określenie. Wszystko co robi jest dokładnie przemyślane by przynosiło jak największe zyski przy jednocześnie najmniejszym nakładzie finansowym.

Harpagon jest osoba , która w ogóle nie liczy się z innymi osobami. Jedynie co liczy to swoje stale powiększające się dochody. Wszystkich traktuje tak samo - jako kłopot. O swojej córce mówi, że jest " gębą do wyżywienia". Planuje wbrew jej woli wydać ją za starca .

Harpagon to 60 letni mężczyzna. Jest on panem domu i ojcem. Taka rolę ma pełnić niestety nie wykonuje jej w sposób sumienny. Postępuje raczej źle i nagannie.

Jedyną rzeczą o której myśli i na której mu zależy to szkatułka z pieniędzmi. Zakopana została przez niego w ogrodzie. Powodem tego czynu była obsesja Harpagona na temat złodziei, którzy czyhają na jego skarb.

Harpagon na cały świat z perspektywy pieniędzy. Zarzuca własnemu synowi- Kleantowi , że nie odkłada wygranych w karty pieniędzy na procent. Ponad to swoje dzieci traktuje jako zdrajców i wrogów. Nikomu zatem nie ufa i jest we wszystkich poczynaniach niezwykle ostrożny.

Jeśli chodzi o wydatki domowe to także na tym polu jest on niezwykle skąpy, a także podejrzewa swoja służbę dlatego często przeszukuje ich kieszenie. Przykładem jego skąpstwa może być przyjęcie wydawane podczas którego wino kazał rozcieńczać wodą a nie zjedzone produkty każe zwrócić do sklepu.

Jego sposobem powiększania swoich dochodów jest lichwa czyli pożyczanie pieniędzy na procent.

Ma jednak plany ożenku. Wybiera Mariannę ale nie dlatego, że ją kocha ale dlatego , że jest ona osoba skromna i niebogata dlatego zdaniem Skąpca nie będzie wydawała jego pieniędzy. Jest naiwny bo myśli, że Marianie - młodej dziewczynie podobają się tylko starcy.

Podsumowując w utworze tym Molier chciał pokazać do czego prowadzi złe postępowanie człowieka. Potępił osoby które podobnie jak Harpagon za jedyną najważniejszą rzecz uważają pieniądze. Ta zabójcza żądza i skąpstwo doprowadziło tytułowego bohatera do zguby.