Wypracowania

Życiorys Henryka Sienkiewicza

Henryk Sienkiewicz przyszedł na świat dnia 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej (Podlasie). Jego rodzina należała do mocno zubożałej szlachty, aczkolwiek jej rodowód sięgał aż XV i XVI, kiedy to na Litwie zostało osiedlonych wielu Tatarów. Jeżeli chodzi o edukacje, to Sienkiewicz ukończył jedno z gimnazjów warszawskich, po czym został studentem fakultetu filologicznego w Szkole Głównej. Właściwie od zawsze marzył o tym, aby pisać. Jego pierwszy artykuł ukazał się w 1869 roku w "Przeglądzie Tygodniowym", gdy był on jeszcze studentem. Od roku 1873 roku dysponował Sienkiewicz w "Gazecie Polskiej" stałą rubryką - Bez tytułu, w której publikował swoje felietony. W 1875 ruszył w tejże gazecie inny jego stały cykl publicystyczny - Chwila obecna. Rok wcześniej objął on dział literacki w periodyku zatytułowanym "Niwa". W tymże roku rozpoczął pianie kilku nowel, które miały tworzyć jeden cykl, mianowicie: Stary sługa, Hania i Selim Mirza. W roku 1881 złożył przysięgę małżeńską Marii z domu Szetkiewiczowa. Było to udane małżeństwo (dwoje dzieci), jednakże w roku 1885 Maria zmarła na suchoty. Osiem lat później Sienkiewicz stanął powtórnie na ślubnym kobiercu. Tym razem wybranka jego serca była Maria Wołodkowiczówna z Odessy. Po dwóch latach małżonka wystąpiła o rozwód. Ostatnią żona autora Trylogii była Maria Babska (ślub w 1888).

Sienkiewicz przez całe niemal swe życie sporo podróżował. Pierwszy znaczący wojaż zagraniczny odbył na koszt "Gazety Polskiej", która wysłała go jako swego korespondenta do Stanów Zjednoczonych. W Ameryce autor Trylogii przebywał niemal trzy lata (1876 - 1878) - głównie Kalifornia. Pokłosiem literackim twego wyjazdu był cykl reportaży zatytułowany Listy z Ameryki oraz kilka nowel. Po powrocie do Europy przebywał jeszcze jakiś czas we Francji (Paryż), następnie zaś udał się do Lwowa (początek 1879 roku). Stąd wyruszył na Huculszczyzne i do Tarnopola, gdzie nie zabawił zbyt długo, gdyż już go ciągnęło do Szczawnicy i Krynicy. Pod koniec zaś tego roku (1879) wyruszył do Włochy. Był zatem Sienkiewicz niespokojny duchem, który nie potrafił usiedzieć zbyt długo w jednym miejscu. Inne jego podróże to choćby ta, którą odbył tuż po postawieniu ostatniej kropki w rękopisie Potopu w 1887. Otóż, będąc na początku tego roku w Krakowie, wyjechał stąd do Warszawy, gdzie przebywał do lutego, gdy to udał się na Litwę, skąd znowu jego niespokojna natura rzuciła go w marcu z powrotem do Krakowa. Oczywiście, to nie koniec. Z grodu Kraka wyruszył do Wiednia, a stamtąd do Abbacji nad Adriatykiem, gdzie powstały pierwsze rozdziały Pana Wołodyjowskiego. Po tych wczasach nad morzem w połowie roku odwiedził znane uzdrowisko w Kaltenleutgeben niedaleko Wiednia. Stąd wyruszył do Brukseli i Ostendy, następnie zaś do Anglii, by w listopadzie ponownie zawitać we Warszawie, gdzie nie zabawił zresztą zbyt długo, gdyż ciągnęło go do Zakopanego, do Tatr. W pewny sensie był Sienkiewicz obywatelem Europy - w Szwajcarii, we Włoszech i w Francji czuł się niemal jak w domu. Bywał także w jej mniej odwiedzanych zakątkach, jak choćby w Rumunii, Bułgarii i Grecji. Odwiedził również Turcje oraz Afrykę. Jego nomadyczny sposób życia nie zmienił się nawet wtedy, gdy został uhonorowany przez naród majątkiem w Oblęgorku niedaleko Kielc. Był Sienkiewicz również często zapraszany na różnego rodzaju rauty i spotkania towarzyskie, szczególnie w kręgach konserwatywnych. Chętnie go również widziano jako członka różnych stowarzyszeń oraz fundacji. Po otrzymaniu Literackiej Nagrody Nobla w 1905 był wręcz rozchwytywany przez różne koterie towarzyski i salonowe.

Podczas Pierwszej Wojny Światowej przebywał Sienkiewicz w Vevey w Szwajcarii. Tu współpracując z A. Osuchowskim, a także I.J. Paderewskim, stworzył Szwajcarski Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Był również autor Trylogii z projektodawców koncepcji postawienia pomnika A. Mickiewicza w Warszawie oraz powstania Kasy im. Mianowskiego. Szefował także Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy w latach 1899-1900. Jego poglądy polityczne oscylowały wokół tych, które widniały na sztandarach Narodowej Demokracji.

Henryk Sienkiewicz zmarł 15 XI 1916 w Vevey. Jego prochy powróciły do już niepodległej ojczyzny w roku 1924.

W swych opowiadaniach i nowelach zajmował się problematyką społeczną charakterystyczną dla epoki pozytywizmu, np. Humoreski z teki Worszyły (1872), Hania (1880), Szkice węglem (1880), Za chlebem (1880), Janko muzykant (1880), Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Jamioł (1882). Także nowele amerykańskie, m.in.: Orso (1880), Latarnik (1882), Sachem (1889), Wspomnienie z Maripozy (1889).

Największą jednak popularność przyniosły mu jednak powieści historyczne z dziejów dawnej Polski. W skład Trylogii wchodzą: Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886) i Pan Wołodyjowski (1888).

W tych dziełach Sienkiewicz sięgnął po tradycję powieści Walterscottowskej i Dumasowskiej, która to pozwoliła mu ująć w karby niełatwą materię historyczną i stworzyć dzieło, które miało "krzepić serca" Polaków w czasach niewoli. Analogicznie można scharakteryzować powieść powstałą nieco później, mianowicie Krzyżaków (1900).

Jednakże na arenie międzynarodowej największym jego sukcesem okazała się powieść historyczna, która akcja działa się w starożytnym Rzymie podczas panowania Nerona. Opisywała ona dzieje pierwszych chrześcijan i ich męczeńskiej śmierci. Chodzi oczywiście o Quo vadis? (1896). Pozostałe jego powieści historyczne - Na polu chwały (1906) i nie dokończone Legiony (1913) - nie powtórzyły sukcesów swych poprzedniczek.

Nie można powiedzieć o Sienkiewiczu, że należał do grona tych twórców, których dzieło było wielkie, ale ich sytuacja finansowa opłakana. Popularność, jaką sobie zyskał w szerokich kołach społeczeństwa polskiego, przełożyła się na wysokość gaż, jakie otrzymywał od wydawców za swe dzieła. Tak na przykład za możliwość wznawiania przez dwadzieścia lat Trylogii jeden z domów wydawniczych zapłacił siedemdziesiąt tysięcy rubli. Otrzymywał również Sienkiewicz spore sumy od wielbicieli swego talentu.

Jeśli chodzi o oceny wartości jego piśmiennictwa to tu zdania wśród krytyków są mocno podzielone. Stanisław Tarnowski oraz Julian Krzyżanowski stali na stanowisku, że należy przede wszystkim zwraca uwagę na mistrzostwo językowe autora Trylogii oraz kontekst społeczny i polityczny, w którym powstały te dzieła. Z kolei, Bolesław Prus, Aleksander Świętochowski, Stanisław Brzozowski, Witold Gombrowicz, Czesław Miłosz, widzieli w tej twórczości obskurantyzm, rozgrzeszanie stanu szlacheckiego z jego ewidentnej odpowiedzialności za upadek Rzeczpospolitej, prymitywizm budowy psychologicznej postaci, a właściwie jej brak, płytkość filozoficzną i stereotypowość rozwiązań literackich. Gombrowicz powiedział o Sienkiewiczu: "pierwszorzędny pisarz drugorzędny".

Sienkiewicz był pozytywistą. Świadczą o tym jego felietony, Listy z Ameryki, nowele i opowiadania taki, jak: Humoreski z teki Worszyłły (1872), a potem Szkice węglem (1877), Janko Muzykant i Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1879), Za chlebem (1880) i Bartek Zwycięzca (1882). To w nich odnajdujemy pozytywistyczne przekonanie, że należy prowadzić pracę u podstaw, a także krytyczny stosunek wobec szlachetczyzny, szczególnie zaś stosunku jej przedstawicieli do chłopstwa. Tym, co go odróżniało od innych literatów - pozytywistów, był brak sielankowego, idealizującego spojrzenia, na lud. Uniknął także Sienkiewicz meandrów tendencyjności, która wymagała od pisarza tworzenia dzieł z takim czy innym "pozytywnym", przesłaniem. Tworząc swe nowele skupiał się raczej na tematyce rodzajowej, natomiast w takich utworach, jak: Latarnik (1881), Wspomnienie z Maripozy (1882) czy Sachem (1883), wyraźnie gloryfikuje postawę patriotyczną.

Od 2 V 1883 do 1 II 1884 w prasie ukazywały się kolejne odcinki Ogniem i mieczem. Można rzec, że z numeru na numeru sława i popularność Sienkiewicza wśród czytelników rosła, przybierając wręcz kolosalne rozmiary (w każdym z trzech zaborów). Ta książka świadczy o wyraźnym zwrocie w twórczości przyszłego noblisty. Odwrócił się on bowiem od tematyki zajmującej się teraźniejszością, aczkolwiek nie do końca, o czym świadczy powieści współczesne Bez dogmatu (1889-90) oraz Rodzina Połanieckich (1893-4) - ta druga zresztą niezbyt udana. Zainteresowania Sienkiewicza ześrodkowały się teraz na dziejach siedemnastowiecznej Rzeczpospolitej, jej konfliktów z Kozakami ( Ogniem i mieczem), Szwedami (Potop) oraz Turkami (Pan Wołodyjowski). Gloryfikował on Polskę, w której dominującą siłą była szlachta. To ona bowiem w opinii autora Trylogii stanowiła rdzeń i siłę żywotna narodu. Natomiast Quo vadis? i Krzyżacy przenosili nas odpowiednio do starożytnego Rzymu, w czasy prześladowań chrześcijan, oraz do średniowiecznej Polski, w okres, w którym połączone siły polskie i litewskie odniosły wielkie zwycięstwo nad wojskami krzyżackimi na polach Grunwaldu. Do niezbyt udanych powieści historycznych Sienkiewicz należą: Na polu chwały (1903-5) i Legiony (1914). Pierwsza z nich traktowała o wiktorii wiedeńskiej Jana III Sobieskiego, druga z nich, zresztą niedokończona, o formowani się legionów polskich na obczyźnie po trzecim rozbiorze.

Sienkiewicz przy konstruowaniu swych powieści korzystał z kilku tradycji literackich, o czym zresztą była już mowa. Od Woltera Scotta zapożyczył ideę, aby fikcyjną fabułę romansowo - awanturniczą umieszczać na prawdziwym planie historycznym i społecznym, dlatego też na kartach jego powieści bez trudu odnajdziemy postacie zgoła fikcyjne, np. Zagłoba, jak i rzeczywiście istniejące, np. król Jan Kazimierz. Nie trudno także dostrzec, że autor Trylogii był pilnym czytelnikiem wielkich eposów poczynając od Homerowych, a kończąc na Panu Tadeuszu. Z tej tradycji przejął koncepcję przedstawiania wielkich i przełomowych wydarzeń historycznych z życia danej nacji. Jeśli zaś chodzi o wydźwięk ideowy jego dzieł, to Sienkiewicz był prowidencjonalistą przekonanym, że boża opatrzność czuwa nad przebiegiem dziejów. Ta idea wywodząca się od św. Augustyna była bardzo popularna wśród staropolskich pisarzy politycznych. Styl narracji natomiast jego powieści historycznych, jej wielosłowność, rozwlekłość składniowa, dygresyjność, wiele zawdzięczał barokowej polszczyźnie oraz romantycznej gawędzie szlacheckiej. Duży wpływ na Sienkiewicza miały powieści Aleksandra Dumas. To tu polski powieściopisarz uczył się jak tworzyć pasjonującą fabułę pełną barwnych postaci, przygód, nagłych i niespodziewanych zwrotów akcji, wielkich namiętności, walk, pogoni ucieczek, itp. Istotnym spoiwem ideowym całego cyklu (Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski) była koncepcja, że powieści te są pisane ku "pokrzepieniu serc", co skutkowało tym, że prawda historyczna została w nich złożona na ołtarzu doraźnego celu pragmatycznego. Był to jeden z najpoważniejszych i najcelniejszych zarzutów wysuwanych przeciw pisarstwu historycznemu Sienkiewicza.

1872 - Humoreski z teki Worszyłly, Na marne (pierwsza powieść)

1876 - 78 - Listy z podróży do Ameryki

1880 - Nowele: Niewola tatarska, Hania, Szkice węglem, Za chlebem, Janko Muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Orso, Przez stepy

1882 - Bartek Zwycięzca, Jamioł, Latarnik

1883 - 84 - Ogniem i mieczem (powieść drukowana w odcinkach w "Słowie")

1886 - Potop

1888 - Pan Wołodyjowski

1889 - Sachem (nowela), Wspomnienie z Maripozy (nowela), Ta trzecia (nowela), Sabałowa bajka

1891 - 92 - Listy z Afryki, Bez dogmatu

1893 - Pójdźmy za Nim (nowela)

1895 - Rodzina Połanieckich

1896 - Quo vadis?