Barok :

Prawdopodobnego źródła pochodzenia terminu "barok" należy szukać w języku portugalskim lub hiszpańskim. W języku tamtejszych jubilerów słowo baruecco oznaczało rzadko spotykaną perłę o nieregularnym kształcie

czy też ogólnie jakiś kapryśne, nieprawidłowe dzieło sztuki. Istnieją też inne hipotezy odnośnie do pochodzenia tego pojęcia. Niezależnie jaki ustalimy źródłosłów, należy przyjąć, iż terminem barok w kulturze europejskiej jest określany okres od końca XVI wieku do polowy wieku XVIII.

Barok był w sztuce epoką - w porównaniu do harmonijnych i niejako klasycznych okresów jak renesans i oświecenie - można rzec dość dziwną i ponurą. Prawdopodobnie dlatego dziewiętnastowieczni badacze, którzy zarzucali barokowi nie tylko barbarzyństwo, ale i nieprzestrzeganie idealnych kanonów w sztuce, uznawali go za epokę "zepsucia i upadku wszelkiego smaku". Sąd ten był wynikiem po pierwsze - niewielkiej w XIX wieku wiedzy o literaturze epoki baroku, a także po drugie - stosunku badaczy do ideału klasycznej formy w twórczości. Zwłaszcza ten drugi element decydował o tym, iż każda inność, każde odstępstwo od reguł klasycznych, były odbierane negatywnie.

Na szczęście z końcem ubiegłego wieku zmienił się stosunek badaczy literatury do okresu baroku i wówczas zaczęto widzieć w nim również piękno oraz wartości pozytywne.

Jako okres historyczno-literacki barok, chociaż korzenie jego sięgają wieku szesnastego, zasadniczo dotyczy wieku siedemnastego, a nawet w niektórych regionach trwał jeszcze w 1. połowie wieku osiemnastego. W nieco opóźnionej w porównaniu do innych państw Europy Polsce barok pojawia się w końcu lat osiemdziesiątych wieku szesnastego. Wstępna faza trwała do lat 20. wieku siedemnastego, zaś rozkwit epoki przypada na wiek siedemnasty - wiek najbardziej chyba niespokojny i burzliwy w historii Rzeczpospolitej. Koniec epoki to lata pomiędzy rokiem 1700 a 1730. To przecież właśnie czas wojny z Turcją, potop szwedzki, wojna z Moskwą, powstanie Chmielnickiego i odsiecz Wiednia. I o ile okres panowania Jana Kazimierz był ogromnie niespokojny, to czasy saskie czyli okres Augustów II Mocnego i III był już epoką kryzysu Rzeczpospolitej.

W poezji epoki baroku wyróżnia się dwa typowe wzory kultury, tj. widoczny w twórczości Wacława Potockiego i Jana Chryzostoma Paska nurt ziemiański oraz spotykany u Jana Andrzeja Morsztyna i Daniela Naborowskiego nurt tzw. Dworski. Tematykę utworów J. A. Morsztyna stanowią przede wszystkim miłość i dobra kompania. Wiersze tego poety charakteryzują zarówno bogate i zróżnicowane środki wyrazu, jak i humor i znakomite pomysły. Po mistrzowsku wykorzystywane są takie środki wyrazu jak: wymyślne epitety, antytezy, hiperbole, porównania czy też metafory.

Jednym z najbardziej znanych twórców nurtu dworskiego jest Jan Andrzej Morsztyn.

Jan Andrzej Morsztyn urodził się w roku 1613 zmarł w 1693. Uznany za twórcę poezji dworskiej. Był mistrzem konceptu. A także określany mianem polskiego marinisty. Często o jego utworach zwykło się mówić błaha treść wyszukana forma.

W swoich utworach opisywał:

  • dworski flirt
  • dworską miłość
  • gry miłosne

Oparte są one na następujących zabiegach, dzięki którym stają się one niezwykle ciekawymi i niepowtarzalnymi utworami:

  • Paradoks jest to pomysł polegający na zestawieniu różnych przeciwstawnych cech wartości. Np. sonet pt. "Do trupa" Zestawia tu podobieństw i różnice pomiędzy osobą zakochaną a trupem. Zaskakuje to odbiorcę budzi w nim zachwyt zdziwienie albo nawet niesmak.
  • Epatowanie brzydotą np. "Niestatek". Zamiast opisu urody ukochanej mamy jej makabryczny portret.
  • Anafora - w wierszu o tym samym tytule "Niestatek" te powtórzenia służą oddaniu prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk nierealnych: "prędzej..., prędzej..., prędzej (kto wiatr w wór zamknie) - niźli będzie stateczna która białogłowa".
  • Hiperbola czyli przesada w opisywaniu postaci, wyolbrzymianie ich cech.

Charakterystyka najważniejszych utworów:

Najbardziej znane utwory to :

  • "O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia jakie go przepełniają.
  • "CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
  • "NIESTATEK I" - tematem przewodni jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
  • "NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
  • "DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości zazdrości mu nawet że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jak nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.

Drugim twórcą nurtu dworskiego był Daniel Naborowski:

Daniel Naborowski należy do grona tych poetów , którzy zafascynowani był przemijaniem. W swoich utworach bardzo często podejmuje motyw marności. Uważa że najszybciej przemijają wartości i dobra ziemskie. Zalicza do nich urodę, mądrość i władze. W wierszu pt. "Cnota grunt wszystkiemu" opowiada o rzeczach jakie są dla nas ludzi. Naborowski uważa że wszystko jest dla nas zarówno miłość, radość, a także bogactwa, władza, uroda. Naborowski nakłania czytelnika by jak najbardziej korzystać z tych dó.br ale przestrzega że w tym wszystkim trzeba zachować umiar.

Kolejny wiersz pt. "Błąd ludzki" ukazuje nam nasze życie , które składa się z różnych błędów przez nas popełnianych. W tym także odnajduje porządek i dzieło Boga poeta.

"Tak chce Bóg mieć; przeklęctwo przeciwić się Jemu. Przeto też nic nie przydaj, nic nie ujmuj temu".

. Przykładowym wierszem może tu być wiersz pod tytułem "Marność" . Nawiązuje w nim do Księgi Koheleta: i jednego z jej motywów vanitas vanitatum. Pokazuje że jeśli będziemy zachowywać w życiu cnotę i umiar to nasza marność i przemijanie będzie po prostu fraszką. - "fraszką śmierć i trwoga". "Krótkość żywota" to kolejny utwór Daniela Naborowskiego . Życie ukazane w tym wierszu jest niczym innym jak dźwiękiem , wiatrem, cieniem i błyskiem.. Mówi o życiu że jest tak krótkie że może być nawet "czwartą część mgnienia".

Problem egzystencjalny poruszany przez Naborowskiego to ulotność i marność naszego życia.

W utworach Naborowskiego obok idealnej formy mamy także doskonały dobór treści. Poruszane w wierszach problemy mają charakter filozoficznych rozważań. Poruszane tematy:

  • życie aspekty kruchości i przemijania
  • kim jest człowiek
  • czym jest czas

Najbardziej ciekawym wierszem Naborowksiego jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Mamy tu sedno filozoficznego problemu przemijania. Charakterystyka stylu wierszy Naborowskiego:

  • zdania krótkie
  • uderzają w sedno sprawy

Definicja ludzkiego bytu " Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Oto skrót naszego indywidualnego życia: "dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt" .

Utwór " Cnota grunt wszystkiemu" - skonstruowany jest na anaforach- słowa to nic W zakończeniu mamy pointę. Ukazuje poeta w tym utworze opis słodyczy życia .Utwór kończy się przemyśleniem że jedyna wartą rzeczą w świecie jest cnota , wierność zasadom i wierze w Boga.

należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • Śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdążali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

  • "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?

Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

  • "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.

Podsumowanie:

Głównym nurtem epoki baroku jest nurt dworski. Nurt ten rozwijał się przeważnie na dworkach magnackich a przede wszystkim na dworze królewskim. Jej najbardziej wybitnymi twórcami są Jan Andrzej Morsztyn i Daniel Naborowski. Ich poezja nawiązywała bardzo często i chętnie do twórczości włoskiego poety Giambattisty Marina. Celem i nadrzędną zasadą poezji dworskiej jest zaskakiwanie i szokowanie czytelnika. Była pisana dla zabawy i pokazania swojego talenty i mistrzostwa pióra.