Zanim przejdę do omawiania nauki w tej epoce niezwykle ważne jest scharakteryzowanie samej epoki Baroku.

Barok - charakterystyka epoki:

Barok - jest to nazwa określająca epokę. Barok określano zepsuciem, brakiem dobrego smaku, a także brakiem gustu. Zarzuty inne wobec baroku to także porzucenie stylu klasycystycznego, i tworzenie i powstawanie nowych i innych form. Ponad to barok uchodził za coś nowego i niezwykle rzadkiego. Stad też wywodzi się jego nazwa.

Nazwa ta zaczerpnięta została z języka portugalskiego oznaczała bardzo cenną i rzadką perłę, która charakteryzowała się nieregularnymi kształtami.

1.Wizja świata i człowieka w literaturze tego okresu:

Nadrzędnym hasłem, które przedstawiało wizję świata była marność, przemijalność. Najpełniej oddaje to sentencja łacińska : "VANITAS VANITATUM ET OMINA VANITAS"- w dosłownym tłumaczeniu "Marność nad marnościami i wszystko marność"

Światopogląd człowieka wyrażony był poprzez teocentryzm. Człowiek epoki baroku był pełen niepokoju religijnego, a także i filozoficznego. Negował świat doczesny. Patrzył na świat kategoriami religijnymi.

Kontrreformacja był to prąd powstały w Kościele katolickim. Była to odpowiedź na zagrożenie reformacją.

  1. Cechy stylu barokowego :
    • otwartość formy
    • niejasność
    • dynamiczność w ujęciu przestrzeni
    • kontrastowość
    • bogactwo efektów świetlnych i gestów
    • trójwymiarowość

Artyści :

    • Rubens
    • Rembrandt
    • Bernini
    • Boromini
  1. Style w literaturze:

Marinizm- innymi słowy "kwiecisty barok". Nazwa marinizm pochodzi od poety Jana Marina. Nowość tego stylu polegała na odrzuceniu renesansowej harmonii jaka panowała między treścią, a kształtem słownym. Główny nacisk kład na formę. Charakteryzował się ogromnym bogactwem środków stylistycznych.

Twórcy piszący tym stylem najczęściej nie stosowali się do gramatycznych ani przepisów poetyckich.

Ich utwory łączyły tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem. Odnaleźć w nich można było nawet wulgaryzmy, stosowane w celu szokowania czytelnika. "Powinnością jest nauczać, chlubą podobać się, a koniecznością wzruszać"

Stosowane środki stylistyczne:

  • alegoria
  • anafora
  • gradacja ( inaczej stopniowanie)
  • hiperbola ( inaczej wyolbrzymienie)
  • antyteza ( inaczej przeciwstawienie)
  • koncept ( nietypowy pomysł zamysł dotyczący kompozycji , słowa lub obrazu)
  • oksymoron ( epitet sprzeczny przeciwstawne dwie cechy np. żywy trup, ognisty lód)
  1. Najwybitniejsi polscy twórcy:

a) JAN ANDRZEJ MORSZTYN był jednym z najbardziej znanych przedstawicieli nurtu baroku dworskiego, był także marinistą. Tematy przeważające w jego utworach to miłość, śmierć i cierpienie.

Najbardziej znane utwory to :

  • "O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia jakie go przepełniają.
  • "CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
  • "NIESTATEK I" - tematem przewodni jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
  • "NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
  • "DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości zazdrości mu nawet że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jak nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.

b) DANIEL NABOROWSKI- należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • Śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdarzali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

  • "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?

Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

  • "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.
  1. WACŁAW POTOCKI jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego. Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Jego najbardziej znane utwory:
  • "NIERZĄDEM POLSKA STOI" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.
  • "ZBYTKI POLSKIE" - wystawne i bogate życie jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.
  • "POSPOLITE RUSZENIE" - utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.
  • "WOJNA CHOCIMSKA" to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.

d) JAN CHRYZOSTOM PASEK był typowym przedstawicielem sarmatyzmu. Jego najbardziej znanym dziełem są "Pamiętniki". Dzielą się one na 2 części:

Pierwsza część jest opisem przygód wojennych autora. Druga jest ukazaniem ziemiańskiego życia jakie wiódł autor. Mówią o życiu, o obyczajach szlacheckich, są dokumentem dzięki którym możemy poznać życie szlachty.

SARMATYZM- to kult rycerski. Sarmaci był to ludy zasiedlające ziemie nad Wołgą.

Szlachta polska żyła w przekonanie o świetności polskiego ustroju. Sarmaci żyli zachowując tradycję rodową, byli także gorącymi katolikami. Niestety w wieku XVIII pojęcie sarmatyzmu zaczęto kojarzyć. Najczęściej było to samowola i zacofanie samowolą i zacofaniem.

SZLACHCIC SARMATA - stał na czele kultury polskiej. Pamiętał o tradycji i obyczajach rodzinnych . Walczył w obronie swoje ojczyzny. Brał udział w sejmach, sejmikach i rokoszach, tylko w celu niedopuszczenia do reform państwa. Był przeciwny wszystkiemu co mogło by osłabić tzw. "złotą wolność szlachecką". Szlachcic Sarmata chciał uchodzić za doskonałego mówcę. W swoich wypowiedziach wtrącał zatem zwroty i wyrażenia obcojęzyczne.

Dwa wzory kultury barokowej w Polsce:

  • pierwsza z nich to kultura ziemiański
  • drugi nurt to kultura dworska

Tłem epoki baroku są przede wszystkim są konflikty i wojny które prowadziły do niszczenia kraju. Wojny, które prowadziła Rzeczpospolita, to wojna trzydziestoletnia (naprawdę trwała trzydzieści lat). Toczyła się ona w latach 1618 - 1648. Za jej sprawą nastąpił powolny rozpad naszego państwa. Osłabła także nasza pozycja na arenie międzynarodowej.

Początek zapowiadającej się klęski i upadku sygnalizowane były przez częste wystąpienia opozycji . Na opozycję składały się magnaci i szlachta. Stawiali się oni przeciw wprowadzeniu w Polsce jakichkolwiek reform.

Przeciwstawili się między innymi wzmocnienia władzy królewskiej, reformy skarbu państwa, a także reform wojskowych i państwowych. Oto wojenne następstwa i skutki jakie wywołały te opozycje: to rokosz Lubomirskiego, który skierowany był przeciw panującemu królowi. Rokosz ten miał miejsce w roku 1665. Następstwem czego była abdykacja Jana Kazimierza w 1668.

Udana próba odzyskania świetności i potęgi na arenie międzynarodowej udała się dopiero królowi Janowi III Sobieskiemu. Odniósł zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku.

Przyczyną zmian jakie zachodziły w Europie zwłaszcza w państwach katolickich był ruch kontrreformacji.

W krajach protestanckich to instytucji Kościoła i nowy typ religii. W naszym kraju do głosu dochodzi nurt zwany ideologią sarmacką wyznawaną przez szlachtę.

Sarmatyzm jest to ideologia i koncepcja kulturowa, z którą utożsamiała się szlachta polska. Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów, który mieszkał nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Sarmatyzm panował w Polsce mniej więcej od końca XVI wieku , aż do połowy wieku XVIII. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim, czyli między innymi Polakom.

Kontrreformacja i nurt sarmacki nie były, niestety, jedynymi przyczynami kryzysu w naszym państwie.

Rzeczpospolita w okresie baroku była drugim co do wielkości państwem w Europie. Co przyczyniło się to ciągłych nieustannych wewnętrznych konfliktów. Warto tu zaznaczyć iż ludność zamieszkująca tereny Rzeczpospolitej to tylko w 40% była ludność Polska. Liczba ludności obcej stale rosła związane to było z ciągłym włączaniem do naszego państw podbitych ziem wschodnich. Przyczyniło się to do powstawania ciągłych i nowych sporów o podłożu narodowościowym i społecznym .

Także zaczęły do głosu dochodzić różnice społeczne i majątkowe. Zwłaszcza pomiędzy stanem szlacheckim a niemiłosiernie wykorzystywanymi chłopami.

Wstępowanie różnic majątkowych było także zauważalne wewnątrz samego stanu szlacheckiego. Na dwóch skrajnych i przeciwległych biegunach znajdowała się magnateria i bezrolna szlachta. Konflikty i rozłamy te miały miejsce starano się za wszelką cenę utrzymać jednolitość tej warstwy społecznej jaka była bez wątpienia szlachta.

Spory te najczęściej j dotyczyły majątku lub polityki.

Narastające konflikty ciągle podsycała magnateria. Z tych wielu powodów Rzeczpospolita epoki baroku

W tej części pracy zajmę się analizą polskiej nauki w epoce baroku.

W wieku XVII a dokładnie w roku 1661 w Krakowie powstaje i ukazuje się pierwsze polskie czasopismo.

Jest nim "Merkuriusz Polski Ordynaryjny".

Charakterystyka nauk przyrodniczych i nauk ścisłych:

Matematyka, fizyka, technika to dziedziny w których powstało wiele wybitnych twórców a także z tych dziedzin narodziło się wiele ważnych i doskonałych naukowców.

Jedynym przykrym incydentem był fakt , że wiele z tych dzieł utracono lub zaginęło.

Matematyka:

Do takich utraconych dzieł należy zaliczyć naukowy dorobek Stanisława Pudłowskiego

Kolejny zmarnowany talent to matematyk jezuita Adam Adamandy Kochański , nie doceniono jego prac w zakonie.

Zaginęły także prace leksykograficzne autorstwa Grzegorza Knapskiego.

Kontynuatorem tradycji kopernikańskich był na początku Jan Brożek.

Jan Brożek był doktorem filozofii i teologii na Uniwersytecie Krakowskim , a także medycyny w Padwie.

Był wielkim miłośnikiem książek a także był pierwszym historykiem nauki polskiej.

Jego dzieła to "O starożytności nauk w Polsce". Ponadto był autorem ponad 30 prac matematycznych.

Rozwiązał matematycznie zagadkę dlaczego pszczoły budują plaster miodu o kształcie sześciokątnym.

Inne jego dzieło to "Arytmetyka liczb całkowitych" , w której przedstawił dostępną wtedy naukę rachunków, a także z logarytmami.

W wieku XVII powstaje ogromna ilość podręczników do matematyki. Podręczniki te wydawane są zarówno w kraju jak i zagranicą.

Pisano je w językach międzynarodowych i w łacinie.

Przykłady:

  • trygonometrii płaskiej i sferycznej, autor to Jan Toński.

Fizyka

Ośrodkiem, w którym nastąpił rozwój fizyki był Gdańsk.

Najbardziej znane prace napisał Keckermann i Izrael Conradt

Piśmiennictwo:

Badania nad nazewnictwem i teoretyka zajął się tym jezuita Stanisław Solski , który pochodził z Kalisza.

Technika wojenna:

Tutaj należy wymienić takie nazwiska jak

  • Adam Freytag z Torunia, był on lekarzem napisał on prace pod tytułem "Budownictwo wojenne nowe i rozszerzone". Przedstawia w niej jako pierwszy na świecie teoretyczne i praktyczne zasady holenderskiego systemu fortyfikacji.
  • Fryderyk Getkant
  • Stanisław Barycz.

Architektura:

W Polsce w wieku XVII powstają liczne i piękne dzieła architektoniczne.

Jednym z najwybitniejszych działających w Polsce architektów z epoki baroku był Tylman Gamerski

Natomiast przedstawicielem naukowej myśli technicznej w Polsce był Kazimierz Siemienowicz,

Był on teoretykiem artylerii, a także prekursorem wielu pomysłów których realizacja przypada dopiero na lata późniejsze czyli około roku 1650.

Napisał on a następnie wydał swoje słynne dzieło zatytułowane "Wielka sztuka artylerii część pierwsza",

W naszym kraju zrodziła się także nauka zwana

Gdański uczony Jan Heweliusz stworzył mapy nieba i księżyca. Jego dzieło to opis ponad 550 plam na księżycu. Jest ono pod tytułem "Selenographia" (1647), Kolejne dzieło to "Cometographia" (1668) jest to opis i historia znanych aż do roku 1665 komet. Warto zaznaczyć że aż 6 komet odkrytych zostało przez Heweliusza.

Inni naukowcy z tej dziedziny to :

  • Jan Mikołaj Smogulecki.

Chemia:

Pierwsza książka chemiczna to wydana w 1624 roku książka autorstwa Kaspra Schwertnera. Inni chemicy tego okresu to na przykład Jakuba Barnera z Elbląga, odkrył on że przy stosowaniu kwasów tworzą się solę.

Niestety na przełomie drugiej połowy wieku XVII a także pierwszej połowy wieku XVIII nastąpił upadek takich kierunków i nauk jak :

  1. nauki przyrodniczych:

Jedynym chlubnym wyjątkiem był Gdańsk gdzie był wysoki poziom tych nauk i stale je rozwijano, ale to dzięki działającej w tym kraju Izby Lekarskiej oraz Gimnazjum Akademickiego.

Ważne nazwiska:

- Joachim Oelhaf dokonał w 1613 r. sekcji zwłok nienormalnego noworodka

- Jan Adam Kulma napisał i wydał podręcznik anatomii

- Janusz Abraham Gehema.

Niestety, równie mało można napisać o naukach botanicznych i zoologicznych tamtego czasu.

Botanika:

Botanikiem uniwersytetu w Krakowie był Gabriel Joannicy. Był on zarówno matematykiem jak i lekarzem. W "Katalogu roślin" i "Zielniku " Szymona Syreńskiego opisał i skatalogował rośliny z okolic Krakowa.

Lekarz Marcin Bernhardi-Bernitz był w Warszawie jednym z głównych twórców gabinetów przyrodniczych. Opisał także katalog roślin ogrodów królewskich oraz flory okolic podwarszawskich

Zoologia:

Znaczący dorobek w zakresie zoologii stanowiły badania anatomii zwierząt miały one miejsce w Gimnazjach w miastach takich jak Toruń i Gdańsk prowadzone były one przez Jerzego Segera.

Wśród charakterystycznych dla owej epoki twórców dzieł encyklopedycznych, wyróżniał się pracowitością

Jednak największym przyrodnikiem polskiego Baroku był Jan Jonston z Szamotuł.

Głównym jego dziełem jest "Historia naturalna", jest to ogromna i wielka encyklopedia przyrodnicza renesansu i baroku.

Geografia:

W tym kierunku nawiązywano do twórczości i tradycji takich naukowców i badaczy jak Miechowita i Wapowski.

Twórca który podjął się spisania wielkiego kompendium wiedzy o naszym kraju był Szymon Starowolski

Napisał on wielkie dzieło noszące tytuł "Poloniae sive status Rei Publicae descriptio".

Jest to zbiór wszystkich informacji dotyczących naszego kraju. Zarówno informacje o :

  • państwie polskim
  • rządzie,
  • kulturze,
  • religii,
  • obyczajach,
  • geografii,
  • ludziach
  • gospodarce

Był także autorem sylwetek pisarzy i twórców polskiej literatury. Dzieło to nosi tytuł "Setnica pisarzy polskich

Inni ważni twórcy to :

- Andrzej Rutkowski,

- Andrzej Święcicki

- Michał Hrosieński .

Wiek XVII spowodował, że powstało wiele opisów różnych krajów.

Opisy te to opisy geograficzne , opisy ustroju i obyczajów politycznych, opisy o mieszkańców i ich życiu,

Historia gospodarki , religii i historii danego kraju.

Kartografia:

Powstają mapy różnych terenów i rejonów Polski.

Tworzą je na przykład Fryderyk Getkant był on pierwszym wykonawcą jedynej wtedy w kraju mapy morskiej.

W wieku XVII bardzo ciekawe i popularne były wszelkiego rodzaju poradniki na przykład o hodowli koni, pszczelarstwie i innych tematach hodowlanych, gospodarczych bądź też rolnych.

Humanistyka:

Zaczęto tu poruszać inne jakże ważne dziedziny powiązane na swój sposób z historią. A zatem była to historia nauki, historia kultury, historia poszczególnych regionów w państwie , dzieje instytucji.

Tu najbardziej znanym uczonym był historyk pracujący na dworze Jana Kazimierza - Joachim Pastorius. Pochodził on z Głogowa.

Jego dzieło to kompendium historii Polski noszące nazwę "Kwiat Polski"

Pełniło ono przez długi czas rolę i miano podręcznika. Inne jego prace to :

  • "Historię wojny kozackiej"
  • "O godności historii".

Drugim znanym i cenionym uczonym był historyk Jan Firlej.

Sformułował on następująca teorię : " historia winna pełnić w kształceniu i nauczaniu rolę pierwszoplanową, przed filozofią i poezją, bowiem jest nauka najświetniejszą i najpewniejszą i zapewnia podstawę wiedzy ludzkiej".

Polska historiozofia:

Doskonały europejski historyk kościoła s to Abraham Bzowski, napisał on cała historię kościoła . Opis ten zwarty w 21 tomach.

Są w nim :

  • monografie klasztorów,
  • żywoty biskupów
  • dzieje niektórych diecezji.

Także w wieku XVII rozwinęła się działalność przekładowa bibliograficzna, a także edytorska.

Grzegorz Knapski był twórcą najwybitniejszego dzieła leksykograficznego.

Napisał on "Słownik polsko-łacińsko-grecki".

Cechą charakterystyczną było to że miał ten słownik doskonałe nowoczesne ujęcie.

Aż do wieku XIX uznawany był za dzieło leksykograficzne.

Trzeci tom tego słownika dotyczy i traktuje o nauce zwanej paramiologiią czyli nauce o przysłowiach.

Podsumowanie:

Stulecie XVII było okresem rozkwitu nauk. Z biegiem czasu ta szeroka działalność naukowa przeradzała się w specjalizację.