Do najstarszych zabytków języka polskiego zaliczamy:

1) "Bullę gnieźnieńską" z 1136 roku. Wydał ją papież Innocenty IV. Pisana w języku łacińskim, zawiera około 400 polskich nazw miejscowych i osobowych.

2) "Księgę henrykowską" z XIII wieku. W niej znajduje się pierwsze polskie zdanie: "Daj, ać ja pobruszę, w ty poczywaj" ("Daj, teraz ja pomielę ziarno, a ty odpoczywaj").

3) "Kazania świętokrzyskie". Cykl ośmiu kazań na doroczne święta. Pisane w języku łacińskim i polskim bardzo wyszukanym stylem, dzięki czemu uznaje się je za arcydzieła sztuki oratorskiej.

4) "Psałterz floriański" pochodzący z przełomu XIV i XV wieku. Był to przygotowany specjalnie dla królowej Jadwigi przekład psalmów.

5) "Kazania gnieźnieńskie" z początku XV wieku. Zbiór kazań na święta w języku polskim i łacińskim.

6) "Biblię Królowej Zofii" - przekład Pisma Świętego na język polski.

7) "Bogurodzicę"

Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,

U twego syna Gospodzina matko zwolena, Maryja!

Zyszczy nam, spuści nam.

Kyrieleison

Twego dziela Krzciciela, bożycze,

Usłysz głosy, napełń myśli człowiecze.

Słysz modlitwę, jąż nosimy,

A dać raczy, jegoż prosimy:

A na świecie zbożny pobyt,

Po żywocie rajski przebyt.

Kyrieleison

"Bogurodzicę" uznaje się za najstarszą polską pieśń religijną. Najstarszy przekaz pochodzi z 1407 roku i zawiera dwie pierwsze zwrotki wraz z zapisem nutowym. Historyczne źródła ("Roczniki" Jana Długosza) podają, że pieśń tę śpiewano w czasie wojny z Krzyżakami w 1410 roku. W wersji drukowanej "Bogurodzica" po raz pierwszy występuje we wstępie do "Statutu" Łaskiego z 1506 roku. Z czasem do najdawniejszych zwrotek zaczęto dodawać kolejne, aż w sumie ich liczba urosła do ponad dwudziestu. Pierwsza strofa jest modlitwą skierowaną do Matki Bożej z prośbą o wstawiennictwo u jej syna, Jezusa Chrystusa. Z kolei w drugiej strofie zbiorowy podmiot liryczny zwraca się do Syna Bożego, by ten wysłuchał ich modlitw i zasłał im łaskę w doczesnym życiu i spokój po śmierci. Każda część kończy się zwrotem "Kyrie elejson", czyli: "Panie, zmiłuj się nad nami".

W tekście "Bogurodzicy" można odnaleźć liczne archaizmy językowe, np.: Gospodzin, sławiena, zwolena, zyszczy, bożycze, zbożny, przebyt. Rymy występują zarówno na końcu wersów, jak i wewnątrz (rymy wewnętrzne). Są to rymy żeńskie dokładne.

Jest to przykład wiersza średniowiecznego, tzw. zdaniowo-rymowego.