"Odyseja" Homera jest pierwszym literackim opracowaniem mitu o Odyseuszu, bohaterze walczącym pod Troją, który wracał do swej rodzinnej ziemi przez dziesięć lat. Wędrówka ta stała się symbolem ludzkiego życia i dążenia do celu. Motyw wędrówki i postać Odyseusza na stałe wpisały się kulturę europejska. Nawiązań do tego archetypu jest bardzo wiele. Słynna jest powieść Jamesa Joyce`a nosząca tytuł "Ulisses", nie poddająca się łatwej interpretacji, eksperymentalna powieść stanowi polemikę z mitologicznym dążeniem Odyseusza. Bohaterowie Joyce`a błądzą, krążą, nie mogą dotrzeć do nikąd.

Inną forma nawiązania do owego mitu jest na przykład wiersz Leopolda Staffa pt. "Odys". Utwór ren również stanowi refleksje nad ludzkim życiem, podmiot liryczny, czyli tytułowy Odyseusz zwraca się do odbiorcy bezpośrednio (odnajdujemy tu formy: "cię", "twoje"). Przedstawia on swój pogląd na świat, wynikający z pewnego doświadczenia, otóż jak wskazuje wędrówka Odysa, życie jest bardzo złożone i różne pojawiają się w nim sytuacje, niektóre są proste inne skomplikowane. Los bytowa łaskawy, ale i okrutny. Dziej wędrówki syna Laetresa składają się z przygód pomyślnych jak na przykład wizyta u Eola czy Feaków, ale spotyka on na swej drodze także nieprzychylnie nastawionych Polifrema czy Lajstrygonów. Wszystko to jest metaforą życia, które różne gotuje człowiekowi zdarzenia i różnych na jego drodze stawia ludzi. Jest też uniwersalną prawdą, ze każdy popełnia błędy, nikt nie może ich w swoim życiu ominąć, nawet tak sprytny bohatera jak Odyseusz, słynący przecież ze swej przebiegłości i pomysłowości. Z wiersza Staffa można wyczytać przesłanie podobne jak z mitu o Odyseuszu, potrzebę walki mimo wszystko. Człowiek winien powstawać wciąż na nowo i dążyć do swej Itaki mimo wszelkich przeszkód. Taka buła właśnie postawa Odyseusza, stracił on wszystko, wszystkich towarzyszy i wszystkie okręty, przepadły bogate łupy, jakie wiózł z Troi, lata mijały, nie wiedział, co zaszło w jego ojczyźnie, a jednak nie ustawał w wysiłkach, by dopłynąć do celu. Nie zrażały go przeciwności, za każdym razem wsiadał na statek i płynął dalej. Odyseusz osiągnął cel, w domu czekała wierna żona, wypatrując jego powrotu nawet po dwudziestu latach. Właśnie tak trzeba postępować, walczyć o swoje pragnienia i nie zrażać się przeciwnościami.

Uważa, że w życiu są zarówno sytuacje proste, kiedy wszystko układa się pomyślnie, jak i takie, kiedy trudno odnaleźć właściwą drogę. Każdy człowiek doświadcza momentu, w którym cierpi, czy popełnia błędy. Wówczas, zdaniem podmiotu lirycznego należy zachować spokój. Najważniejsze jest to, aby pomimo wszystkiego, co nas spotyka, iść wciąż i śmiało do przodu. Główne przesłanie tego wiersza to: "Każdy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki". Oznacza ono, że każdy z nas jest wędrowcem przez życie, a życie to wędrówka prowadząca do śmierci.

Archetyp podróży przeszedł na stałe do historii literatury, jego wszechobecność można dostrzec także w popularnych związkach frazeologicznych, powszechnie funkcjonujących w języku;

- Syreni śpiew - to coś wyjątkowo pięknego, kuszącego, ale kryjącego niebezpieczeństwo. Odyseusz przepływał przez morze w miejscu, gdzie żyły syreny, morskie stworzenia o budowie kobiety i ptaka, miały ostre szpony i ptasie skrzydła, syreny miały dar pięknego śpiewu, ich głosy miały moc magiczną, każdy kto je posłyszał zapominał o wszystkim, wsłuchany w piękne dźwięki. Wszyscy żeglarze, którzy tamtędy przepływali zapominali o wiosłach i żaglach i wsłuchani w syreni śpiew nie zauważali, jak zdradliwe prądy morskie znoszą ich wprost na skały. Okręty rozbijały się a żeglarze ginęli. Odyseusz ominą te przeszkodę, zatykając uszy swej załogi woskiem, jego marynarze byli bezpieczni, on sam za skaza przywiązać się do masztu. Dzięki temu jako jedyny, który słyszał te piękne śpiewy ocalał.

- Powrót do Itaki - to dążenie do celu mimo przeciwności losu, to postawa pełna wytrwałości i uporu; Odyseusz wracał do Itaki bardzo długo, jego tułaczka trwała dziesięć lat, choć bohater spodziewał się przybić do brzegów ojczyzny już po dwóch tygodniach. Odyseusza ściągał gniew Posejdona, klątwa Heliosa, grozili mu olbrzymi, czasem towarzysze popełniali straszne błędy, a jednak bohater za każdym razem odnosił się, wsiadał na statek i podejmował dalszy rejs, aż dotarł do miejsca przeznaczenia.

powrót do domu pełen przeszkód

- Znajdować się między Scyllą a Charybdą - to być w sytuacji, z której nie ma wyjścia, można by tu przywołać kategorie antycznego tragizmu, to sytuacja, z której każde wyjście prowadzi do nieuchronnej klęski. Scylla i Charybda to dwa potwory okupujące cieśninę, przez która przyszło Odyseuszowi przepłynąć, Scylla miała szczęść ogromnych paszcz, którymi pożerała załogę przepływających koło niej statków, a Charybda wciągała morska wodę do ogromnego brzucha i połykała, cokolwiek w niej było dobrego, a resztę wypluwała.

Wędrówka Odyseusza stała się motywem tak popularnym i płodnym w nowożytnej kulturze przede wszystkim ze względu na swą treść, na swe metaforyczne znaczenie i archetypiczny charakter, jednak nie mała rolę w rozsławieniu tego mitu odegrał Homer, to właśnie dzięki jego opracowaniu, historia ta stała się znana w całej Europie, stając się inspiracja dla wielu pokoleń twórców, wszystkich dziedzin sztuki.

"Odyseja" odegrała ogromne znaczenie jako wzorzec gatunku, zarówno ona jak i "Iliada" pozostają niedoścignionymi wzorami eposu bohaterskiego.

"Odyseja"

- odwołuje się do historii mitologicznej

- ukazuje zmagania bohatera z przeciwnościami losu, jest obrazem heroicznej walki człowieka z przyrodą i jego zmagań z wyrokami fatum.

- utrzymana w stylu podniosłym, odpowiednim dla przedstawiania czynów heroicznych

- posiada rozbudowane opisy

- akcja posuwa się powoli ze względu na liczne retardacje (choćby sama podróż Telemacha)

- jest utworem narracyjnym, zdecydowana większość zdarzeń zostaje powiedziana przez samego Odyseusza, początek akcji ma bowiem miejsce w momencie jego wizyty u Feaków.

- do zdarzeń włączają się bogowie, niektórzy z nich jak na przykład Posejdon czy Helios są przeciwni działaniom Odyseusza i utrudniają mu powrót, inni, przede wszystkim Atena, ale też Hermes pomagają mu w zmaganiach i doprowadzają do szczęśliwego powrotu.

Nie sposób wymienić konkretnych nawiązań do tego mitu i samej epopei, bo jest ich bardzo wiele, ale warto jeszcze przytoczyć przykład wyjątkowo wyraźnego odwołania się do Homeryckiego wzoru. Dokonał tego rzymski poeta Wergiliusz, kilka wieków później pisząc epos o podróży Eneasza z Troi do Rzymu. Wergiliusz wzorował się tak na formie jak i na treści "Odysei", jego "Eneida" przedstawia losy ocalałej garstki Trojan, którzy zdołali opuścić miasto, kiedy wrzała w nim zajadłą walka. Grecy wymordowali niemal wszystkich, ale Wergiliusz ocala kilka osób, które pod wodzą Eneasza ruszają szukać nowej ziemi, gdzie założą miasto. Przygody, jakie czekają ocalałych są analogiczne do tego, co przeżył Odyseusz. Utwór powstał kilka wieków później, jednak jego akcja toczy się w tym samym czasie , co wędrówka Odyseusza, można więc odnieść wrażenie, ze Eneasz depcze po piętach Odyseuszowi, zawijając do tych samych porów i z tymi samymi potworami walcząc. Analogie są nie mniej wyraźne na poziomie formy, pragnął bowiem Wergiliusz dać rzymianom utwór równie doskonały, jak Homer Grekom. Nie sposób odmówić mu poetyckiego talentu, ale i wtórności dzieła.

"Eneida" świadczy jak wysoko cenione były eposy Homera w starożytności.