I wojna światowa - rys konfliktu

I wojna światowa to konflikt, który rozpoczął się w 1914 r. Państwa, które wzięły z nim udział podzieliły się na dwa wrogie sobie bloki – trójprzymierze i trójporozumienie (ententa). Trójprzymierze utworzyły: Niemcy, Austo-Węgry, Turcja i Bułgaria. Trójporozumienie: Rosja, Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone, Japonia i Włochy (te ostatnie w 1915 r. odłączyły się od bloku państw trójprzymierza). Stany Zjednoczone do konfliktu przyłączyły się dopiero w 1917 r. Przyczyną wypowiedzenia wojny Niemcom było ogłoszenie przez nich nieograniczonej wojny podwodnej, zgodnie z którą obiektem ataku łodzi podwodnych były nie tylko wojskowe okręty nieprzyjaciela, ale także statki pasażerskie, handlowe z krajów neutralnych. Przyłączenie się Stanów Zjednoczonych do wojny zadecydowało o zwycięstwie państw trójporozumienia. Japonia wzięła udział w I wojnie, ponieważ zamierzała odebrać Niemcom ich posiadłości kolonialne w rejonie Pacyfiku.

Przyczynami wybuchu konfliktu były: konflikty narodowościowe (widoczne szczególnie na terenie Półwyspu Bałkańskiego), konflikty o kolonie, walka o dominację i jak największe wpływy w Europie pomiędzy wymienionymi powyżej państwami.

28 czerwca 1914 r. w Sarajewie został zamordowany austro-węgierski następca tronu Franciszek Ferdynand. To wydarzenie stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny. Serbski wywiad został oskarżony przez władze Austo-Węgier o przygotowanie i przeprowadzenie zamachu. Austriacy wypowiedzieli więc wojnę Serbii. Niemcy, jako że z Austro-Węgrami łączył je sojusz, stanęły po ich stronie. Serbię wzięła w obronę Rosja. Do wojny przyłączyła się Wielka Brytania i Francja. W ten sposób w krótkim czasie Europę ogarnęła wojna.

FRONT ZACHODNI

Niemcy zażądały pozwolenia na przemarsz przez terytorium neutralnej Belgii. Kiedy taka zgoda nie nadeszła, 3 sierpnia 1914 r. wojska niemieckie zaatakowały. Przekroczywszy granicę Belgii, zaczęły wdzierać się na teren Francji. Niemcy planowały jak najszybciej rozprawić się z Francja, by móc przerzucić swoje wojska na front wschodni (tzw. wojna błyskawiczna). Tak przeprowadzona akcja uniemożliwiłabym państwom trójporozumienia zmobilizowanie swych armii. Kalkulacje niemieckich dowódców i strategów zwiodły. Koncepcja wojny błyskawicznej załamała się. W tej sytuacji obie strony przeszły do wojny pozycyjnej. Teraz zwyciężyć miała ta z armii, która była lepiej zaopatrzona i mogła przeprowadzać zmasowane ataki na pozycje bronione przez nieprzyjaciela.

Największe bitwy na froncie zachodnim rozegrały się nad rzeka Marną, w lutym 1916 r. pod Verdun. Niemieckie wojska obległy twierdzę, bronioną przez Francuzów. Zwycięstwo miało im otworzyć drogę do Paryża. Bitwa trwała prawie rok i była jedną z najkrwawszych w historii. Obie strony poniosły olbrzymie straty, ale ostatecznie zwycięstwo odnieśli Francuzi. We wrześniu 1916 r. nad Sommą tym razem wojska Ententy, chcąc odciągnąć Niemców spod Verdun, przeprowadziły atak, który zakończył porażką.

FRONT WSCHODNI

Na froncie wschodnim działania rozpoczęły wojska rosyjskie atakując w sierpniu 1914 r. Niemców w Prusach Wschodnich. Wojska Rosji zostały rozbite w bitwie nad Jeziorami Mazurskimi i pod Tannenbergiem. W czasie obu bitew Rosjanie odnieśli duże straty.

Wojska niemieckie wkroczyły na teren Królestwa Polskiego. Wspomogły ofensywę Austro-Węgry. W konsekwencji tych działań udało się wyprzeć Rosjan za linię Sanu. Walki miały jednak charakter manewrowy. Tereny przechodziły z rąk do rąk. W maju 1915 r. wojska państw trójprzymierza przeprowadziły ofensywę, która umożliwiła przerwanie frontu w okolicach Gorlic. Ustabilizował się on na linii Tarnopol – Pińsk – Zatoka Ryska. W walkach na froncie wschodnim brały udział polskie formacje, wchodzące w skład armii austriackiej.

Obok tych dwóch frontów działania toczyły się na Bałkanach i we Włoszech. Miały one jednak mniejsze znaczenia dla rozstrzygnięcia konfliktu. Na pierwszym z frontów walki rozgrywały się pomiędzy Austo-Węgrami a Rumunią i Serbią. Na froncie włoskim wojnę pozycyjną prowadziły wojska austriackie i włoskie. Walki toczyły się również na morzu. Szczególnie nabrały na sile po zapowiedzi Niemiec prowadzenia niczym nieograniczonej wojny podwodnej i po przyłączeniu się Stanów Zjednoczonych do konfliktu po stronie państw trójporozumienia.

Większość działań militarnych rozgrywała się na ziemiach dawnego państwa polskiego. W 1915 r. po wycofaniu się wojsk rosyjskich, tereny te znalazły się pod okupacją niemiecką i austriacką. Obszar został podzielony na dwie strefy: niemiecką (północna część) i austriacką (południowa część). Okupanci nie podejmowali żadnych działań wobec Polaków. Zabroniono im prowadzić jakichkolwiek akcji zjednoczeniowych. Władze dawały tylko bardzo mgliste zapewnienia dotyczące utworzenia państwa polskiego, nie podejmując dyskusji jak ono miałoby wyglądać. U boku armii austriackiej zezwolono jedynie na utworzenie Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, ale podporządkowanych Austriakom.

11listopada 1918 r. Niemcy podpisali zawieszenie broni na froncie zachodnim w Compiègne. Walki na drugi, wschodnim froncie ustały już w 1917 r. Po rewolucji w Rosji, bolszewicy którzy doszli do władzy wycofali państwo rosyjskie z konfliktu.

28 czerwca 1919 r. w Wersalu podpisano traktat pokojowy z Niemcami. Ustanawiał on nowe granice państwa niemieckiego. Na rzecz Francji utraciły Niemcy Alzację i Lotaryngię, Polsce z kolei przyznano Wielkopolskę, Pomorzę (bez Gdańska). Na terenie Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały się odbyć plebiscyty, w których ludność wypowiedziałaby się za przynależnością tych terenów. Ograniczono liczbę wojska, którą mogły Niemcy posiadać. Ponadto musiały spłacić wysokie wojenne reparacje.

Zmianie uległa mapa powojennej Europy. Pojawiły się na niej nowe państwa takie jak: odrodzona Polska, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejsza Jugosławia), Litwa, Łotwa, Estonia, Finlandia, Austro-Węgry rozpadły się na dwie republiki – Austrię i Węgry. Zmiany nastąpiły także w Rosji. Obalony został carat a państwo pogrążyło się wojnie domowej. 

Aby strzec pokoju w powojennej Europie stworzono Ligę Narodów. Miała ona na drodze pokojowej rozstrzygać spory pomiędzy państwami członkowskimi. Była poprzedniczką Organizacji Narodów Zjednoczonych. 

W I wojnie światowej zostały użyte nowe rodzaje broni, takie jak działa, czołgi czy gazy bojowe. W przypadku tych ostatnich ich użycie w czasie wojny było zakazane, ale Niemcy zakaz złamały. W konsekwencji obie strony go nie przestrzegały. Pancerniki, okręty podwodne były wykorzystywane przez marynarkę wojenną. Użyto również samolotów. Początkowo były to tylko samoloty rozpoznawcze, później  także myśliwskie. Pierwsza wojna światowa okazała się preludium jeszcze większego i krwawszego konfliktu powszechnego jakim była II wojna światowa.