Druga połowa XIX wieku w Galicji

Lata sześćdziesiąte XIX wieku spowodowały gwałtowne zmiany w rozwoju Galicji i Krakowa. Dotychczas Kraków obejmował małą powierzchnię, a dodatkowo otoczone było fortyfikacjami austriackimi, które nie pozwalały na rozwój przestrzenny miasta. Zadbane było tylko centrum, czyli dzisiejszy rynek. Domy budowane poza obszarem rynku były pokryte strzechą. Ludzie żyli w katastrofalnych warunkach higienicznych i sanitarnych. Szerzyło się ubóstwo i bieda wśród społeczeństwa. Dodatkowe zniszczenia powodowały wojny. Sytuacja uległa zmianie, gdy prezydentem miasta wybrano w 1866 roku profesora Józefa Dietla, który zapoczątkował intensywne reformy prowadzące do rozwoju miasta. Był on człowiekiem systematycznym i wytrwałym, który realizował zamierzone cele. Przywrócono samorząd miejski i wyłoniono nowe władze. Postawiono na rozwój życia kulturalnego i naukowego. Nastąpił intensywny wzrost przemysłu i rozkwit rzemiosła. Rozpoczęto modernizację upadłego miasta. Józef Dietl żyjący w latach 1804 - 1878 był z wykształcenia lekarzem i działaczem społecznym. Na Uniwersytecie Jagiellońskim pełnił funkcję profesora, a w latach 1861 - 1865 był rektorem. Usunięto go z tego stanowiska w skutek decyzji rządu austriackiego. Przyczyną było wprowadzenie na uczelni obowiązkowego, wykładowego języka polskiego. Był członkiem Akademii Umiejętności, a od 1861 roku posłem do sejmu galicyjskiego. Urząd prezydenta miasta Krakowa pełnił w latach 1866 - 1874. Walczył o autonomię galicyjską i wprowadzenie polskiego systemu kształcenia. Zainicjował reformę szkolnictwa i był autorem programu reform w edukacji. Za jego prezydentury budowano nowe wodociągi, kanalizację, przebudowano Sukiennice i uregulowano bieg Wisły. Był pionierem polskiej balneologii. Dokonał klasyfikacji wód leczniczych na obszarze Polski. Dzięki jego badaniom naukowym rozbudowano Krynicę i rozpowszechniono uzdrowiska lecznicze w Szczawnicy, Iwoniczu, Żegiestowie i Rabce. Jego zainteresowania lekarskie skupione były wokół anatomii patologicznej i medycyny wewnętrznej. Zajmował się różnorakimi badaniami naukowymi, opracował propozycję leczenia zapalenia płuc wskazując by nie upuszczano krwi choremu pacjentowi.

Szkolnictwo uniwersyteckie w Krakowie

Rozwój życia kulturalnego w Galicji spowodował wzrost znaczenia inteligencji, która pragnęła zbudować trwałe fundamenty pod rozwój mocnego państwa. Druga połowa XIX wieku to intensywny proces industrializacji, okres rozwoju przemysłu, nauki, kultury i oświaty. Ważną rolę odgrywał w Krakowie Uniwersytet Jagielloński, który skupiał wybitne osobistości. Jego lata świetności i rozwoju przypadały na epokę renesansu. W XVII wieku dominował konserwatyzm i opierano się wszelkim próbom wprowadzenia nowych reform. Dopiero XVIII wiek związany z okresem oświecenia przyniósł zmiany. Wyróżnił się tu Hugo Kołłątaj, który był bardzo związany z krakowskim uniwersytetem. Przedstawiając krótką historię polskiej uczelni należy zaznaczyć, że była ona drugim uniwersytetem powstałym w Europie Środkowo - Wschodniej. Ufundował go w 1364 roku król Polski Kazimierz III Wielki jako Akademię Krakowską. Jej organizacja i funkcjonowanie oparte było na typie bolońskim, chociaż nosiła cechy uczelni państwowej, bo profesorowie uzyskali uposażenie ze skarbu monarszego. Składała się z trzech wydziałów: sztuk wyzwolonych, medycyny i prawa. Po śmierci fundatora upadła, ale odnowili ją kolejni władcy, między innymi Władysław Jagiełło i królowa Jadwiga (1397 - 1400). Czwarty fakultet utworzono w 1397 roku - teologia. Uniwersytet osiągnął wysoki poziom naukowo - kulturowy, a Kraków stał się miastem nauki. Wybitnymi wykładowcami byli Marcin Król, Wojciech z Brudzewa, Marcin Bylica czy Jan z Głogowa. Uczeni związani z ośrodkiem krakowskim to Mateusz z Krakowa i Stanisław ze Skarbimierza. Warto wspomnieć też nazwiska Pawła Włodkowica, Jana Długosza, Mikołaja Kopernika, Andrzeja Frycza Modrzewskiego i Jana Kochanowskiego. Sytuacje zmieniła się w XVI wieku (reformacja oraz kontrreformacja), ponieważ uczelnie nabrały charakteru wyznaniowego, narodowego, a nawet regionalnego. Zaczęto krytykować obecny model uczelni wyższych i zwracano uwagę na reformę edukacji. Odzyskała renomę po reformach Hugo Kołłątaja w latach 1777 - 1786. Według wskazówek wydanych przez Komisję Edukacji Narodowej przekształcono uczelnię w Szkołę Główną Koronną. W miejsce języka łacińskiego jako wykładowego wprowadzono język polski. Wybitnymi profesorami byli w tym okresie R. J. Czerwiakowski oraz Jan Śniadecki. Po trzecim rozbiorze Polski władze austriackie zdecydowały się zgermanizować uczelnię przekształcając ją w Uniwersytet Krakowski. Przyłączenie Krakowa do Księstwa Warszawskiego w 1809 roku pozwoliło na kolejne zreformowanie krakowskiej uczelni. Na ten krok zdecydował się Hugo Kołłątaj, dzięki któremu w powszechnym użyciu zaczęto używać nazwy Uniwersytet Jagielloński. Uniwersytet cechował się polskością i autonomią, dostęp do niego mieli wszyscy słuchacze każdego z zaborów. W latach 1847 - 1848 oraz w 1854 roku uległ germanizacji. Polacy podejmowali walkę z zaborcą walcząc o utrzymanie języka polskiego jako wykładowego, ale było to bardzo trudne. Austria osłabiona po przegranej wojnie z Francją zmuszona została do zaprowadzenia widocznych reform liberalizacji życia. Polacy zachęceni hasłami liberalizacji domagali się wprowadzenia na wykładach języka polskiego. Alfred Szczepański i Wojciech Alfred zostali wysłani do Wiednia jako reprezentanci polskiej sprawy. W stolicy Austrii zostali aresztowani. Z kolejną propozycją reform wystąpiła polska pięcioosobowa delegacja uczelni, która pojechała do Wiednia. Uniwersytet Jagielloński reprezentowali miedzy innymi Józef Majer, który był prezesem Towarzystwa Naukowego Krakowskiego oraz Józef Dietl, pełniący funkcję dziekana wydziału lekarskiego. Z czasem studenci zaczęli radykalnie walczyć o swoje prawa, bojkotowano wykłady w języku niemieckim. Działania te zakończyły się sukcesem. Rząd wydał rozporządzenie, w którym ponownie wprowadzono język polski na wykładach. Zmiany te objęły tylko wydział filozoficzny i medyczny, natomiast na prawie w języku polskim wykładano tylko ogólne przedmioty. W 1861 roku na stanowisko rektora został wybrany profesor Józef Dietl, który okazał się znakomitym organizatorem. W krakowskim czasopiśmie "Czas" oraz w trakcie inauguracji roku szkolnego głośno sprzeciwiał się dotychczasowym rządom. Krytykował politykę germanizacji i występował za wprowadzeniem języka polskiego na wszystkich wykładach. Jego negatywne nastawienie do polityki germanizacyjnej spowodowało, że w 1865 roku nie został ponownie wybrany na rektora i usunięto go z uniwersytetu. Wybuch powstania styczniowego uniemożliwił dalsze reformy. Sytuacja zmieniła się w 1868 roku, gdzie pozwolono na polonizację uczelni. Dekret carski z 30 kwietnia 1870 roku wprowadził język polski na wydział prawniczy. Nowo powołana Katedra Historii Polskiej przypadła Józefowi Szujskiemu. Na stanowisko docenta Literatury Polskiej wybrano Stanisława Tarnowskiego. W tym czasie wydano pierwszy tom napisanej przez dyrektora Biblioteki Jagiellońskie Biografii Polskiej. Kraków zaczął się rozwijać kulturalnie, uniwersytet posiadał sławę nie tylko w Polsce, ale także na świecie. Sprzyjała temu sytuacja polityczna panująca w Galicji i nadanie jej autonomii. Język wykładowy w szkołach elementarnych, średnich i wyższych był językiem polskim, po polsku rozmawiano też w sądach i w urzędach administracji rządowej i samorządowej. Prowadzono nowe badania między innymi w zakresie historii Polski, medycyny, literatury i biologii.

Rozbudowa Uniwersytetu w Krakowie

Struktura Uniwersytetu Jagiellońskiego pochodziła ze średniowiecza. Składał się z czterech fakultetów (wydziałów): teologicznego, prawniczego, lekarskiego i filozoficznego. Wydział filozoficzny zespalał filozofię, przyrodę, matematykę i fizykę. Rozmieszczenie budynków było bardzo ubogie. W okresie średniowiecza w Collegium Maius umieszczona była biblioteka (Biblioteka Jagiellońska) oraz czytelnie i magazyny. Wykłady na wydziale prawniczym odbywały się na ulicy Grodzkiej w Collegium Iuridiculum. Była to także siedziba władz uczelni. Na Collegium Physicum (Kołłątaja) były starsze poklasztorne zabudowania, które wymagały gruntownej restauracji. Otrzymanie nowego miejsca pod zabudowę stało się priorytetowym celem. Fundusze na wybudowanie nowego gmachu uniwersytetu otrzymano z Wiednia dzięki pomocy Juliana Dunajewskiego. Projekt autorstwa Feliksa Księgarskiego zakładał lokalizację nowego budynku na terenach dawnych burs Jeruzalem oraz Filozofów, które miały być poszerzone o część Plant i dokupiony plac. 26 maja 1883 roku uroczyście poświęcono kamień węgielny. Nowy budynek zbudowano na styl neogotycki, mieścił on w sobie kilka dużych auli, czyli sali wykładowych, pomieszczenia administracyjne i korytarze. Collegium Novum zostało otworzone z wielkim rozgłosem. W tym dniu miało miejsce ogólnonarodowe święto nauki, główną mowę wygłosił Stanisław Tarnowski, który pełnił funkcję rektora. Tytuły doktoranckie nadano dwunastu osobom, między innymi Janowi Matejko (malarzowi), Augustowi Cieszkowskiemu (ekonomiście i działaczowi społecznemu), Ignacemu Domeyko (członkowi Towarzystwa Filomatów, rektorowi wyższej uczelni w Santiago de Chile). Architektura i styl Collegium Novum zachwycały swoim bogactwem. W 1898 roku w skutek przeniesienia gimnazjum św. Anny do gmachu przy Groblach powstało Collegium Witkowskiego, które również zachwycało swoim stylem. Z klasztoru Norbertanek utworzono obecne Collegium Olszewskiego. Urządzono nowoczesną klinikę chirurgiczną w 1889 roku, która mieściła się na ulicy Kopernika. Dokonał tego Ludwik Rydgier (chirurg) przez powiększenie wydziału lekarskiego o kilka pomieszczeń klinicznych. Co roku w Krakowie odbywano zjazd chirurgów z całej Polski. Ulica Grzegórzecka mieściła Collegium Medyczne (od 1895 roku). wśród budynków uniwersyteckich był także od 1896 roku szpital dla dzieci św. Ludwika mieszczący się przy ulicy Strzeleckiej. Na ulicy Czapskich miała swoją siedzibę drukarnia należąca do uniwersytetu.

Rozwój organizacyjny krakowskiej uczelni

Nowe inwestycje budowlane powiązane były z ciągłym udoskonalaniem systemu nauczania na uniwersytecie. Nadążano za nowatorskimi ciekawostkami i nowinkami. Postęp nauki światowej powodował powstawanie kolejnych dyscyplin naukowych i systemów dydaktycznych. Zajęcia seminaryjne przygotowywały studentów do aktywnej działalności naukowej, uczyły ich krytycyzmu badawczego. Powstawały nowe zakłady naukowe, między innymi Studium Rolnicze powołane do życia w 1890 roku, na którym prowadzono zajęcia z agronomi. Kolejne reformy doprowadziły do tego, że Studium Rolnicze przekształcono w samodzielny wydział, by w końcu utworzyć z niego szkołę. Przy alei Mickiewicza wybudowano Collegium Agronomicum. Rosła liczba studentów, którzy zjeżdżali się do Krakowa ze wszystkich ziem polskich. Najbardziej popularnymi kierunkami było prawo, medycyna i historia. Profesorowie należeli do ludzi wybitnie uzdolnionych i szanowanych. Na przełomie XIX i XX wieku wybitnymi wykładowcami byli L. Birkenmajer, M. Bobrzyński, K. Estreicher, K. Morawski, K. Olszewski i S. Tarnowski. W XIX wieku zrodziło się pojęcie krakowskiej szkoły historycznej, która skupiała wokół siebie konserwatystów krakowskich. Szukali oni przyczyn utraty niepodległości Polski. Zwracali uwagę na błędy popełniane przez naszych przodków i krytykowali niepodległościowe zrywy walki, czyli powstania narodowe. Wśród czołowych przedstawicieli tego nurtu można wymienić Józefa Szujskiego, Michała Bobrzyńskiego i Stanisława Tarnowskiego. Prowadzili oni badania na tekstach źródłowych, dzięki czemu propagowali pojęcie prawdy historycznej.

Krakowska Akademia Umiejętności

Towarzystwo Naukowe Krakowskie zostało powołane w 1816 roku z inicjatywy wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego. Z czasem rozpoczęło się wyłamywać od wyższej uczelni. Członkowie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego zdecydowali się przekształcić instytucję w jednostkę naukową. Ostatecznie powołano Akademię Umiejętności. W 1872 roku prowadzono prace organizacyjne związano z wyborem prezesa oraz członków. Oficjalną inaugurację Akademii Umiejętności wyznaczono na dzień 7 maja 1873 roku. Dokonano wyboru kolejnych członków z zagranicy, byli to w większości Polacy z pozostałych dwóch zaborów. W ramach instytucji prowadzono prace badawcze, naukowe i wydawnicze. Obficie dofinansowywano Akademię, utworzono liczne fundacje związane z nią. Doprowadziło to do ogromnego rozrostu instytucji, która zyskała rangę najwyższej ogólnopolskiej instytucji narodowej. Kraków był miejscem rozwoju kulturalnego, a dzięki działalności Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Umiejętności otrzymał miano stolicy polskiej nauki.

Akademia Sztuk Pięknych

W mieście Kraków założono również Akademię Sztuk Pięknych, która przeszła długą drogę rozwoju. Była najpierw Szkołą Rysunku i Malarstwa w Oddziale Literatury Akademii Krakowskiej. Nazwę Szkoła Sztuk Pięknych otrzymała w 1873 roku, gdy doszło do jej usamodzielnienia. Wieloletnim dyrektorem był jeden z najwybitniejszych polskich malarzy historycznych Jan Matejko, którego działalność ukształtowała krakowskie środowisko artystyczne i wydała zdolnych młodych artystów. Obecnie jest on patronem uczelni. Akademia Sztuk Pięknych stała się szkołą wyższą za czasów pierwszego rektora Juliana Fałata, który był wybitnym malarzem pejzażystą i zasłużonym reformatorem szkoły.

Oświata i nauka kobiet

Pierwsze kursy dla kobiet organizował Adrian Baraniecki w 1868 roku. Ich celem miało być wykształcić kobiety w szeroką wiedzę. Początkowo miały one formę wykładów skierowanych tylko do młodych ludzi, a następnie osiągnęły status Wyższych Kursów dla Kobiet. Uczestniczki nazywały takie kursy potocznie "Baranem" od nazwiska ich twórcy. Pomysł zorganizowania takiego kształcenia narodził się po przyjeździe z Anglii. Kursy te były zapowiedzią rozwoju ruchu kobiet i wzrostu ich znaczenia nie tylko w polityce, ale także w oświacie, nauce i kulturze. Brały w nich udział kobiety z obszarów całej Galicji i zaboru rosyjskiego. Wśród przedmiotów wykładowych dużą rolę odgrywały nauki przyrodnicze. Dbano o wysoki merytoryczny i praktyczny poziom wykładów, zapraszano wybitnych wykładowców i uczonych. W 1870 roku doszło do zreformowania kursów, tworząc następujące wydziały historyczno - literacki, sztuk pięknych oraz nauk przyrodniczych. W zamyśle było także powołanie wydziału handlowego, ale z braku kandydatek zdecydowano się tylko na uruchomienie wydziału gospodarczego, gdzie kształcono w zakresie działalności gospodarstwa domowego. Nauka odbywała się po ukończeniu 16 roku życia, a opłata za edukację była bardzo niska. Baraniecki z własnych pieniędzy utrzymywał funkcjonowanie organizacji. Kursy nie dawały możliwości uzyskania dyplomu, ponieważ nie miały one rangi zakładu naukowego dla kobiet. Stały się rozpowszechnioną formą kształcenia. Wychowywały młode kobiety w duchu patriotycznym. Wraz z śmiercią założyciela kursów edukacją kobiet zajęło się miasto Kraków. Kobiety na Uniwersytecie Jagiellońskim zaczęły studiować w 1894 roku, chociaż dążyły do tego prawa o wiele wcześniej. Pierwszym europejskim państwem, w którym zaczęły kształcić się kobiety była Francja (1863 rok). Austriacki minister oświaty dopuścił kobiety na studia, które jednak miały statut gości - hospitantek (1878 rok). Zajęcia dla nich odbywały się osobno. Na krakowskim uniwersytecie studiowała w takiej formie tylko Ludmiła Kummersberg. Największe nasilenie kobiecych żądań edukacyjnych miało miejsce pod koniec XIX wieku. Kobiety zaczęły głośno upominać się o swoje prawa. Wymienić tu można taką działaczkę jak Kazimiera Bujwidowa. Pierwsze jej studentki zamieszkiwały zabór rosyjski, ponieważ był tam największy problem związany z utrzymaniem się kobiet. Płeć ta rozpoczęła studiować po reorganizacji szkół średnich. Nie było żeńskich szkół, które zapewniały zdanie matury, dlatego większość kobiet musiała uzupełniać egzamin dojrzałości w placówkach oświatowych męskich. Pierwsze kobiety na studiach były więc hospitantkami lub studentkami nadzwyczajnymi. Wymienić tu można Stanislawę Dowgiałło, Janinę Kosmowską oraz Jadwigę Sikorską, które rozpoczęły farmaceutykę w 1894 roku. Każdego roku liczba młodych dziewcząt, które pragnęły rozpocząć studia w takiej formie zwiększała się, stąd minister oświaty zgodziło się na normalną formę studiów na wydziale filozofii (1897 rok). Kolejny wydział otworzony dla kobiet to lekarski (1900 rok). Pierwsze osiągnięcia naukowe i stopień asystenta otrzymała Wanda Herzorg w 1904 roku. Początek XX wieku umocnił kobiety w sile, zaczęły domagać się praw wyborczych, brały udział w życiu politycznym i oświatowym.

Rozwój życia kulturalnego

Studia dawały nie tylko rozwój intelektualny i naukowy, ale także kulturalny młodego człowieka. Kraków stał się ważnym ośrodkiem wychowawczym i miejscem spotkań wybitnych intelektualistów i ludzi kultury. To tutaj wielu młodych studentów po raz pierwszy zetknęło się z kulturą polską. Rosła liczba teatrów i muzeów. Młodzi studenci z chęcią angażowali się w rozwój polskiej kultury, a przez to podtrzymywali polskość w narodzie.

Historia teatru krakowskiego

Teatr Stary

Stanisław Koźmian należał do tych wykształconych ludzi, którzy byli przedstawicielami kierunku o nazwie umiarkowany realizm. Jego działalność przypada na lata 1866 - 1885. Był on twórcą "szkoły krakowskiej", która zasłynęła realizacją najnowszych metod i technik reżyserskich. Tekst opracowywano w zespołach, stosowano umiarkowane środki artystycznego wyrazu, dbano o prawidłową dykcję i zwracano uwagę na naturalność gry aktorskiej. Wśród jego repertuaru było 18 premierowych sztuk Szekspira, które były zagrane w idealnych przekładach z języka oryginalnego. Grano dramaty Juliusza Słowackiego, dzieła Kochanowskiego, Mickiewicza, Fredry, Calderona, Beaumarchaisa, Moliera, Mussetego, Hugo, Schillera. Goethego, Gogola czy Tołstoja. Potrafił on w sposób profesjonalny stworzyć zespół znający się na literaturze polskiej i światowej. Wśród aktorów wymienić można Antoninę Hoffmann, Helenę Modrzejewską, Feliksa Benda, Bolesława Ładnowskiego, Wincentego Rapackiego. W jego celach było pielęgnowanie polskiej mowy i ochrona bytu narodowego w różnych zaborach. Wśród wychowanków i uczniów Koźmiana była Helena Modrzejewska, która zafascynowana była jego reżyserią. Aktorka ta zyskała światową sławę, grając w teatrach amerykańskich oraz angielskich. Na uwagę zasługuje fakt, że od 1956 roku teatr ma imię słynnej polskiej aktorki. W Teatrze Starym wystawiono bardzo wiele sztuk, które pod względem wykonania były porównywalne z największymi teatrami europejskimi. Najczęściej wykonywano komedię, zwłaszcza francuską, co stanowiło 40 % wystawianych sztuk. Po 30 % wystawianego repertuaru miała tragedia oraz opera. W 1893 roku zamknięto teatr na ulicy Jagiellońskiej w skutek złego stanu gmachu. Spowodowało to w ostateczności rozpad zespołu aktorskiego. Nowy budynek nazwany Teatrem Miejskim nie był kontynuacją poprzedniego teatru. Od 1903 roku przez trzy lata trwała gruntowna rekonstrukcja teatru, wybudowano sale taneczne, aule na koncerty, pomieszczenia restauracyjne oraz lokale handlowe.

Teatr imienia Juliusza Słowackiego

Tadeusz Pawlikowski, Józef Kotarbiński i Ludwik Solski byli pierwszymi dyrektorami krakowskiego Teatru Miejskiego, którzy doprowadzili do wzrostu znaczenia sceny teatralnej w tym mieście. Szybko stał się sceną narodową, gdzie doszło do wykształcenia się współczesnej polskiej reżyserii, inscenizacji, scenografii oraz aktorstwa. To właśnie tu miały miejsce pierwsze debiutanckie sztuki młodopolskich aktorów takich jak Gabriela Zapolska, Lucjan Rydel, Stanisław Przybyszewski. Przedstawiano prapremierę sztuki "Wesele", "Wyzwolenie", "Bolesław Śmiały" oraz arcydzieła okresu romantyzmu - J. Słowacki "Kordian", Z. Krasiński "Nie-Boska Komedia", A. Mickiewicz "Dziady". Do najwybitniejszych polskich aktorów z tego okresu zaliczamy Irenę Solską, Wandę Siemaszkową, Stanisławę Wysocką, Kazimierza Kamińskiego, Ludwika Solskiego. W formie gościnnej grywała Helena Modrzejewska.

Helena Modrzejewska

Pochodziła z Krakowa, gdzie zadebiutowała na scenie teatralnej. Była najsłynniejszą polską aktorką, znakomicie odtwarzała role szekspirowskie. Związana była z miejscowością Zakopane, gdzie przyjeżdżała od 1867 roku. Zamieszkiwała ulicę Kościeliską, a potem zdecydowała się wybudować swój dom, który stanął u podnóży Antałówki. Dzisiaj nosi powszechną nazwę "Modrzejów". Wyemigrowała do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkała na stałe. Zasłynęła również na amerykańskiej scenie teatralnej, chociaż nigdy nie zapomniała o swojej ojczystej ziemi. Co roku przyjeżdżała do Zakopanego. Zauroczył ją folklor i sztuka góralska, interesowała się turystyką pieszą i jazdą na koniu. Była inicjatorką utworzenia uczelni dla młodych kobiet - Szkoły Koronkarskiej, która miała uroczyste otwarcie 1 maja 1883 roku. Obecnie nosi nazwę Zespołu Szkół Zawodowych i jest imienia aktorki. W 1891 roku trzymała do chrztu świętego Stanisława Ignacego Witkiewicza razem z Janem Krzeptowskim Sabałą. Przyjaźniła się z doktorem Tytusem Chałubińskiem, Stanisławem Witkiewiczem, Henrykiem Sienkiewiczem, Adamem Chmielowskim, Józefem Chełmońskim, Ignacym Janem Paderewskim. Zmarła w Stanach Zjednoczonych w 1909 roku, a pochowano ją w Krakowie na Rakowicach. Jej imię nosi ulica w Zakopanem. To patronka Towarzystwa Miłośników Teatru w Zakopanem.