Ogólna charakterystyka.

Wiosna Ludów to określenie używane na wydarzenia, które rozegrały się na przestrzeni lat 1848-1849 na terenie Europy (zalążki tych ruchów miały miejsce począwszy od roku 1846). Były to wystąpienia zarówno o charakterze rewolucyjnym, jak i narodowym. Całość owych ruchów można podzielić na dwa okresy. Pierwszy okres obejmuje lata 1846-1847. Drugi okres trwał między 1847 a 1849 rokiem. W ramach tego drugiego okresu można wydzielić trzy fazy. Pierwsza faza trwała od stycznia do maja 1948 roku i charakteryzowała się falą zwycięstw rewolucji. Druga faza trwała od czerwca do października 1948 roku i charakteryzowała się tzw. przesileniem rewolucji, a trzecia ostatnia faza miała miejsce w 1849 roku i oznaczała likwidację ówczesnych ruchów rewolucyjnych.

Przyczyny Wiosny Ludów.

Mimo, iż w każdym kraju w który miała miejsce Wiosna Ludów istniały specyficzne, inne przyczyny jej wybuchu, to można wskazać kilka przyczyn wspólnych dla wszystkich tych państw. Czynnikiem ogólnym, poza Francją, był rozwój przemysłu i burżuazji, które pozostawały w coraz większej niezgodności z ówczesnymi starymi formami społecznymi i politycznymi. Burżuazja dążyła do zniesienia ograniczeń gospodarczych, które pozostały po feudalizmie, dalej do zniesienia korporacji zawodowych, otwarcia i zwiększenia rynku wewnętrznego oraz ograniczenia władzy feudałów. Jednym słowem występowała ona przeciwko dotychczasowemu ustrojowi. Feudałowie z kolei nie chcieli oddawać swej dotychczasowej władzy i występowali przeciwko jakichkolwiek zmianom. Rewolucja zatem w wielu państwach stała się nieunikniona. Wybuch rewolucji we Francji przyspieszył tylko wybuch rewolucji w innych państwach. Ponadto wyrosło wówczas nowe pokolenie, które nie pamiętało niepowodzeń burżuazji w latach 20 i 30-tych XIX wieku. Także wielu ówczesnych pisarzy nawoływało otwarcie do wystąpień. Należał do nich między innymi francuski pisarz Wiktor Hugo, Aleksander Dumas. W Anglii dotychczasowy ustrój krytykował między innymi Karol Dickens, a w Austrii Franciszek Grillparzer. Wpływ ówczesnej literatury romantycznej wywarł ogromny wpływ na wystawienia. Ponadto rozwój nauk ścisłych, przyczynił się do rozpowszechnienia pozytywistycznego światopoglądu, a także ruchów antyfeudalnych i antyklerykalnych. W latach 1846-1848 niemal cała Europa została dotknięta klęska głodu, co jeszcze bardzie zradykalizowało nastroje społeczne. Należy także pamiętać o tym, iż ogromną rolę w ówczesnych ruchach rewolucyjnych z lat 1848-1849, odegrały sprawy narodowościowe. Działacze rewolucyjni wysuwali często hasła wyzwolenia lub nawet zjednoczenia narodowego. O zjednoczenie narodowe walczyli Polacy i Węgrzy, a także częściowo Czesi. Poza Anglią i Francja to właśnie ruchy narodowe były tak naprawdę siłą napędową rewolucji.

Francja – rewolucja lutowa.

Rewolucja we Francji rozpoczęła się 22 lutego 1848 roku w Paryżu. Rząd premiera Guizota zabronił odbycia się bankietu zapowiedzianego na ten dzień, oficjalnie w obawie przez zamieszkami. Organizatorzy bankietu ulegli, ale przybyłe na spotkanie tłumy robotników, rzemieślników i studentów nie chciały słyszeć o zakazie. W tym samym dniu rozpoczęły się wystąpienia i manifestacje antyrządowe. Powtórzyły się one w dniu następnym, 23 lutego. Na ulicach wznoszono barykady. Wobec sprzeciwu gwardii narodowej, która odmówiła wzięcia udziału w rozproszeniu manifestantów, król ogłosił dymisje rządu Guizota. Tego samego dnia wieczorem tłum spotkał się z wojskiem. Padł strzał, do dziś nie wiadomo z której strony, czy od manifestantów czy od wojska, który rozpoczął strzelaninę. Zabito wówczas 52 osoby. To wydarzenie spowodowało wzrost ilości manifestacji i ich nasilenie. Już 24 lutego wszędzie niemal w Paryżu miała miejsce walka z wojskiem. Król Ludwik Filip wobec takiej sytuacji abdykował na rzecz swego wnuka, hrabiego Paryża Ludwika Filipa i uciekł ze stolicy. Jednak manifestujące tłumy nie chciały dalszej monarchii. Został utworzony prowizoryczny rząd, który 25 lutego proklamował republikę i zniósł karę śmierci. 23 kwietnia miały miejsce pierwsze w historii Francji demokratyczne wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego, które miało opracować konstytucję. Wybory te przyniosły zwycięstwo burżuazji. Kolejne walki nasiliły się w związku z uchwaloną dnia 22 czerwca 1848 roku ustawą, która mówiła o tym, iż wszyscy robotnicy w wieku  od 18 do 25 roku lat mają wstąpić do wojska lub będą skreśleni z listy bezrobotnych, a wszyscy inni mają być odesłani na prowincję do osuszania bagien i budowy dróg oraz mostów, a w razie odmowy także będą skreślenie z listy bezrobotnych. Ustawa ta, która miała na celu walkę z rzeszą bezrobotnych robotników Paryża, była tak naprawdę wymierzona przeciwko nim. Dlatego też w dniu następnym, tj. 23 czerwca rozpoczęło się powstanie. Robotników poparło drobnomieszczaństwo. Tym razem jednak walki były skierowane przeciwko burżuazji, która zdobyła władzę dzięki głosom i postawie robotników. Obdarzony przez Zgromadzenie Konstytucyjne niemal dyktatorska władzą generał Ludwik Cavaignac, miał pod swymi rozkazami nie tylko armię, ale także gwardię narodową i tzw. gwardię ruchomą, złożoną z mętów społecznych. Walki z robotnikami trwały do 26 czerwca. Opór robotników został złamany. Po zakończeniu walk w Paryżu, w trakcie których zginęło parę tysięcy ludzi, przy czym oddziały rządowe wymordowały około 1,5 tysiąca jeńców, zapanował tzw. biały terror. Aresztowano wówczas około 25 tysięcy osób, zakazano wydawania wielu dzienników demokratycznych, a także zabroniono zebrań i publicznych przemówień. Liberałowie, którzy jeszcze niedawno współpracowali  z masami robotniczymi, tym razem w obawie przed nimi, poszli na ugodę z najbardziej reakcyjnymi elementami. W 1848 roku cała niemal europejska burżuazja była zainteresowana tym, co działo się wówczas w Paryżu. Dlatego też wystąpiła ona przeciwko robotnikom w swoich krajach. Walki czerwcowe, jakie nastąpiły w Paryżu miały jeszcze inne bardzo ważne znaczenie. Było to pierwsze zbrojne wystawienie klasy robotniczej. Uchwalona 4 listopada 1848 roku konstytucja francuska była tak naprawdę obawą przed ruchem robotniczym i zarazem przed powrotem monarchii. W grudniu tegoż roku Ludwik Napoleon Bonaparte został prezydentem II Republiki.

Niemcy.

Pierwsze zamieszki miały miejsce w Berlinie w marcu 1948 roku. Już dwa miesiące później zebrało się Zgromadzenie Konstytucyjne, które obradowało do grudnia 1848 roku. 18 maja 1848 roku odbyło się pierwsze posiedzenie plenarne ogólnoniemieckiego Zgromadzenia Narodowego we Frankfurcie nad Menem (tzw. parlament frankfurcki). Parlament ten zaczął obradować wtedy, kiedy w Prusach występowało już przesilenie rewolucji, a państwach południowych burżuazja w obawie przed rewolucją socjalną szukała pomocy u książąt i wojska. Posłowie nie mając doświadczenia parlamentarnego, nie opracowali żadnego regulaminu obrad, stąd też na przykład temat, kto ma stanąć na czele państwa był poddawany debacie w ciągu 8 kolejnych dni. W debacie tej wzięło udział aż 223 mówców. Wreszcie na regenta wybrano arcyksięcia Jana, przedstawiciela dynastii Habsburgów. 9 sierpnia powołano rząd państwa niemieckiego z księciem Karolem von Leiningenem na czele. Zgromadzenie Narodowe ofiarowało koronę Niemiec królowi Prus – Fryderykowi Wilhelmowi IV. Król pruski gotów był przyjąć tą koronę, ale na drodze wyboru przez królów i książąt niemieckich. Koronę ofiarowaną przez parlament nazwał „świńską”.28 marca 1848 roku ogłoszono konstytucję uchwaloną przez parlament frankfurcki. Tworzyła ona z Niemiec federację państw z dziedzicznym cesarzem, wspólnym rządem i dwuizbowym parlamentem, a poszczególnym państwom niemieckim gwarantowała on szeroką autonomię. Konstytucja ta pozostała jednak tylko na papierze. Wraz z nią upadła tym samym idea „Małych Niemiec”, czyli zjednoczenia państw niemieckich, pod hegemonią Prusa, ale bez Austrii. Wszystkie powstania niemieckie w 1849 roku zakończyły się klęską wskutek militarnej przemocy pruskiej, słabego przygotowania wojskowego, a także obojętności chłopów i większości robotników oraz na skutek zdrady burżuazji, która bardzo często traktowała powstańców jako komunistów.

Austria.

Cesarstwo austriackie było wówczas państwem niejednolitym narodowościowe. Niechęć do rządu wiedeńskiego odczuwali Włosi, Węgrzy, Polacy, Czesi. Oparcia w nim szukali natomiast Ukraińcy, Rumuni i Chorwaci. Już w marcu 1848 roku antyrządowe wystąpienie w Wiedniu, doprowadziły do ustąpienia powszechnie potępianego kanclerza Klemensa Metternicha. 15 marca cesarz Ferdynand zapowiedział w specjalnym manifeście nadanie konstytucji. Została ona ogłoszona dnia 25 kwietnia 1848 roku. Była to konstytucja oktrojowana – cesarz ogłosił ją w swoim imieniu. Nie obejmowała ona włoskich krajów monarchii i Węgier. Konstytucja ta była jak na owe czasy bardzo liberalna. Wprowadzała wolność wiary i sumienia, wolność prasy, słowa, zebrań, tworzenia organizacji, odpowiedzialność ministrów. Spełniała ona zatem postulaty zamożnej burżuazji, ale wywołała oburzenie u drobnomieszczaństwa wiedeńskiego, gdyż uzależniała wprowadzenie nowych praw od zgody obu izb ustawodawczych, do których mogli się dostać jedynie najbogatsi oraz przedstawiciele mianowani przez cesarza i członkowie dworu cesarskiego. Dlatego też już 15 maja 1848 roku miała miejsce wielka manifestacja studentów i proletariatu. Wobec takiej sytuacji rząd zgodził się na uznanie konstytucji za tymczasową i na jej pewne zmiany. W rzeczywistości jednak przygotowywał się on do złamania siłą opozycji. 17 maja wywieziono ze stolicy cesarza, co bardzo zaniepokoiło ogół mieszczaństwa wiedeńskiego. Wiedeń był bardzo przywiązany do Habsburgów. O wszystkie niepowodzenia państwowe, nie obwiniano panującej dynastii, ale rząd. 21 i 23 września odbyły się wielkie demonstracje robotników, którzy domagali się podwyżki zarobków. Kilkanaście dni wcześniej, dokładnie 7 września 1848 roku zniesiono na terenu cesarstwa pańszczyznę, choć kazano za nią płacić. Było to więc rozwiązanie bardzo połowiczne. 6 października wybuchło kolejne antyrządowe powstanie w Wiedniu. Zostało one krwawo stłumione przez wojska dowodzone przez Alfreda von Windischgratza. 2 grudnia 1848 roku na tronie austriackim zasiadł Franciszek Józef I, który panował aż do 1916 roku. W chwili objęcie tronu miał 18 lat. W początkowym okresie jego rządów władzę niemal dyktatorską posiadał gen. Windischgraetz. Z upadkiem Wiednia zakończył się jednak tylko pierwszy etap w walce o utrzymanie państwa austriackiego. Pozostał do pokonania drugi, znacznie cięższy problem – pokonanie państwa węgierskiego.

Węgry.

Już 3 marca 1848 roku dziennikarz Ludwik Kossuth postawił wniosek o petycji do cesarza, domagającej się wprowadzenia konstytucji na Węgrzech. Rząd w Wiedniu zajęty był w tym czasie tłumieniem rewolucji w stolicy państwa. Wykorzystała to opozycja na Węgrzech, która uzyskała zgodę na zwołanie sejmu. Węgierski sejm stanowy uchwalił w marcu 1848 roku ustawy konstytucyjne w Preszburgu (dzisiejsza Bratysława). Sam Ferdynand I pojechał specjalnie do Preszburga i sankcjonował je jak król węgierski. Ustawy te wprowadzały dwuizbowy parlament, odpowiedzialność ministrów przed parlamentem, swobodę prasy, reformy społeczne na wsi – między innymi zniesienie pańszczyzny, sądów pańskich, dziesięciny kościelnej, opłat i posług na rzecz dworu. W kwietniu tegoż roku sejm powołał także rząd, na czele którego stanął Battthyany oraz Gwardię Narodową. Rząd ten we wrześniu 1948 roku podał się do dymisji i został zastąpiony przez tzw. Komitet Obrony Narodowej z L. Kossuthem na czele. Warto także dodać, iż węgierski ruch polityczny cieszył się ogromną sympatią Polaków. Setki ich wędrowały z Galicji na teren Węgier, gdzie walczyli jako ochotnicy. Sytuacja w ruchu rewolucyjnym węgierskim zmieniła się już w marcu 1949 roku. 4 marca tegoż roku cesarz Franciszek Józef I tzw. manifestem ołomunieckim włączył Węgry do ziem cesarstwa, przekreślając w ten sposób ich niezależność. W tej sytuacji rząd i parlament węgierski, który przeniósł się do Debreczyna, 14 kwietnia 1849 roku ogłosił „deklarację niepodległości” i detronizację Habsburgów. Głową państwa został L. Kossuth. Na pomoc rządowi austriackiemu przybyły wojska rosyjskie. Ostatnia wielka bitwa Węgrów w walce o niepodległość z wojskami rosyjskimi, dowodzonymi przez I. Paskiewicza, odbyła się w sierpniu 1949 roku pod Temesvarem. Kapitulacja ostatniego węgierskiego oddziału powstańczego miała miejsce w październiku 1949 roku. Tym samym skończyła się rewolucja na Węgrzech. Zwycięstwo w niej odniosły siły reakcyjne.

Włochy.

W marcu 1848 roku król Piemontu Karol Albert rozpoczął wojnę z Austrią. Stoczona w dniach 23-25 czerwiec 1848 roku bitwa pod Custozzą zakończyła się porażką Piemontu i stanowiła koniec pierwszego etapu o niepodległość państwa włoskiego. Walki jednak trwały dalej. 10 lutego 1848 roku król Neapolu Ferdynand II ogłosił nadanie konstytucji (w obawie przed silnymi rewoltami społecznymi). Była ona wzorowana na konstytucji hiszpańskiej z 1820 roku i choć mało liberalna to miała ogromne znaczenie, gdyż inni władcy włoscy musieli pójść w ślady króla Neapolu. 4 marca  konstytucję nadał król Sardynii Karol Albert. Był to tzw. „statut fundamentalny królestwa”, wzorowany na konstytucji francuskiej z 1830 roku. Statut ten był jedyną konstytucją, która przetrwała we Włoszech po 1849 roku, a od 1861 roku stał się ona konstytucją ogólnowłoską. Obowiązywała do 1925 roku, czyli do czasów narodzin faszyzmu. 17 lutego 1848 roku konstytucję ogłosił także król Toskanii. Papież Pius IX 14 marca 1848 roku ogłosił „statut fundamentalny dla rządów doczesnych w państwach św. Kościoła”. Kolejne stracie Piemontu z wojskami austriackimi zakończyło się także klęską w bitwie pod Novarrą. W kwietniu tegoż roku wojska austriackie zajęły Modenę, Parmę i Toskanię. W lipcu 1849 roku interwencja korpusu francuskiego Ludwika Napoleona Bonapartego zakończyła się ucieczką z Rzymu dwóch czołowych przywódców - rewolucjonistów włoskich, a mianowicie G. Mazziniego i G. Garibaldiego. W październiku skapitulowała przed wojskami austriackimi, broniąca się najdłużej Wenecja. Na tym wydarzeniu zakończyła się włoska rewolucja.

Bilans Wiosny Ludów.

Mimo iż Wiosna Ludów nie przyniosła zwycięstwa w żadnym z państw, to zapoczątkowała szereg istotnych procesów, do których należy zaliczyć: likwidację pańszczyzny, uwłaszczenie chłopów, stworzenie warunków do pełnego rozwoju kapitalizmu w II połowie XIX wieku, uzyskanie w wielu krajach wpływu burżuazji na władzę polityczną, ukazanie siły rodzącej się klasy robotniczej oraz przyśpieszenie procesu dojrzewania świadomości narodowej takich narodów jak: Polacy, Czesi, Słowacy, Chorwaci, Rumuni czy Węgrzy.