Czasy pryncypatu.

Czasy pryncypatu to okres rządów pierwszego cesarza Rzymu - Oktawiana Augusta. Czasy jego panowania oznaczały całkowity zmierzch dotychczasowego ustroju - republiki, w której największa władza należała do obywateli.

Kluczem do nowego ustroju w Rzymie było panowanie Juliusza Cezara, który doprowadził do obalenia republiki. On to bowiem po przekroczeniu granicznej rzeki Rubikon w 49 roku p.n.e rozpoczął wojnę domową ze zwolennikami dotychczasowego ustroju. Do rozprawy między Cezarem a jego głównym rywalem Gnejuszem Pompejuszem, doszło pod Fersalos w Epirze. Cezar wygrał to starcie, a jego przeciwnik wkrótce zginął. Cezar musiał jednak nadal toczyć ciężkie boje ze zwolennikami swego dotychczasowego przeciwnika. Wojna domowa zakończyła się dopiero w 45 roku p. n.e. Cezar przystąpił wówczas do przebudowy państwa, przyjął urząd dożywotniego dyktatora. Rządy Cezara napotykały sprzeciw w senacie rzymskim, ale cieszyły się poparciem zwykłej ludności. To właśnie wśród senatorów zawiązała się silna opozycja, której uczestnicy zamordowali Cezara w dniu idów marcowych czyli 15 marca 44 roku p. n. e .

Zamordowanie Juliusza Cezara nie spowodowało jednak powrotu do czasów republiki. Znowu doszło więc do wojny domowej, gdyż o spadek po zamordowanym władcy upomnieli się nowi kandydaci. Najważniejszą pozycję w tym sporze zdobyli Marek Antoniusz, który był bliskim współpracownikiem Cezara, oraz jego siostrzeniec - Oktawian. Oktawian został w testamencie Juliusza Cezara adoptowany na jego syna.

Wkrótce doszło do konfliktu między kandydatami do władzy. Przełomową okazała się bitwa pod Akcjum w 31 roku p. n . e., którą wygrała flota Oktawiana. Antoniusz i Kleopatra na wieść o klęsce popełnili samobójstwo, a zwycięzca mógł wkroczyć do Aleksandrii.

( Kleopatra VII była słynną królową Egiptu, która wspierała swego męża Antoniusza w wojnie z Oktawianem. Wcześniej popierała Juliusza Cezara, który pomógł jej zdobyć władzę. Po klęsce Antoniusza małżonkowie popełnili samobójstwo. Kleopatra dała się ukąsić kobrze. Ten jadowity wąż był w Egipcie symbolem władzy. Egipt po śmierci królowej Kleopatry VII stał się kolejną prowincją Rzymu. ) W tej sytuacji jedynym władcą Rzymu został Oktawian, rozpoczynając swym panowaniem czasy cesarstwa.

Bitwa pod Akcjum zakończyła czas wojen domowych. Oktawian objął władzę i panował przez długi okres 44 lat. Rzymianie zawdzięczali mu to, że porządek który wówczas stworzył przetrwał przez następne dwa wieki. Oktawian doskonale wiedział, że zarówno lud rzymski jak i senatorowie przywiązani byli do ustroju republikańskiego, dlatego też gdy ustalał nowy porządek w imperium rzymskim dbał o to aby zachować choćby pozory dawnej republiki. Jego wrogowie i przeciwnicy nazywali jego czasy " komedią republiki".

Oktawian nie zgodził się na przyjęcie tytułu dyktatora, ani na obwołanie się królem. Zdawał sobie bowiem doskonale sprawę, że urzędy te są strasznie niepopularne wśród Rzymian. Musiał więc stworzyć zupełnie nowe tytuły, które równocześnie podkreślały by jego przewodnią i niepodważalnie pierwszorzędną rolę w państwie.

Przybrał więc na cześć swojego przybranego ojca Juliusza Cezara, przydomek Caesar. Przy oficjalnych uroczystościach lub wystąpieniach posługiwał się także przydomkiem imperator. Tytuł ten w czasach republiki oznaczał zwycięskiego wodza.

Innym, szczególnie ważnym tytułem był augustus, co można przetłumaczyć jako " wywyższony przez bóstwo". Tytuł ten tak przylgnął do tego władcy, że do historii przeszedł jako Oktawian August albo po prostu August.

Innym tytułem Oktawiana był princeps, czyli pierwszy spośród senatorów. Od tego terminu właśnie rządy Oktawiana Augusta nazywa się pryncypatem.

Zmieniając ustrój w Rzymie, Oktawian August zlikwidował Zgromadzenie Ludowe, zachował natomiast senat. Jego znaczenie w państwie zostało jednak poważnie ograniczone. Senatorzy musieli godzić się bowiem na podejmowane przez władcę decyzje. Za czasów Oktawiana początek swój wziął kult władców. Początkowo miał on ograniczony zasięg, ale z czasem pod wrażeniem sukcesów cesarstwa ludność niemalże samoistnie doszukiwała się u władców boskiego pochodzenia. O tym, że cesarz uznawany był za człowieka mającego bliskie związki z bóstwami, świadczy sposób przedstawienia jego postaci. Na posągu Oktawiana augusta ( tzw. August z Prima Porta) przedstawiono go jako wodza w pancerzu, owiniętego żołnierskim płaszcze,. U jego stóp znajduje się bożek Amor. Miało to wszystkim przypominać, że ród Juliuszów wywodzi się bogini miłości Wenus - matki Amora. Zgodnie z przekonaniem o ubóstwieniu cesarza jest on przedstawiony jako wiecznie młody, dojrzały człowiek. Posąg wzorowano na greckiej rzeźbie z okresu klasycznego.

Od 12 roku p.n.e Augustus został najwyższym kapłanem . W 2 r. p.n.e. otrzymał tytuł pater patriae.

Oktawian zaprowadził w imperium rzymskim porządek i spokój. Stało się tak między innymi dlatego, że cesarz szczególną kontrolą objął namiestników prowincji, którzy odpowiedzialni byli za sprawy finansowe i pobór podatków. Zapewniło to cesarzowi ogromne poparcie mieszkającej tam ludności. Część prowincji zostało podporządkowanych bezpośrednio cesarzowi, który zarządzał nimi z pośrednictwem oddanych sobie ludzi.

Reformie poddano także armię rzymską. Stała się w pełni zawodowa. Służący w niej żołnierze po odbytej długiej służbie, otrzymywali w nagrodę nadania ziemi, stając się w ten sposób zamożnymi ludźmi. Służba w rzymskiej armii była dobrowolna. Oddziały rozmieszczano wzdłuż granic imperium, a ich zadanie polegało na niedopuszczaniu przeciwników do wnętrza kraju. siły zbrojne tworzyło około dwudziestu pięciu do trzydziestu legionów. Każdy legion liczył zwykle około pięciu tysięcy żołnierzy. Większoś wojska stanowili piechurzy, ale w legionie służyło także 120 konnych. Na czele armii, składającej się zazwyczaj z kilu legionów stał wódz.

Wojsko rzymskie składało się nie tylko z legionów. Podbite przez Rzymian prowincje miały obowiązek dostarczania oddziałów pomocniczych. Ich służba trwała dłużej, a ich żołd był niższy od wynagrodzenia legionisty. Po zakończeniu służby, żołnierze oddziałów pomocniczych otrzymywali obywatelstwo rzymskie. W ten sposób wojsko stało się jednym z podstawowych narzędzi rozszerzania się rzymskiego obywatelstwa wśród ludności podbitej i przejmowania przez nią rzymskiego sposobu życia.

Żołnierze nie stacjonowali w Italii. Bezpieczeństwa samego cesarza miały bronić specjalne oddziały.

Czasy Augusta pozwoliły Rzymowi znacznie rozbudować swe terytorium. Jego granice oparły się aż na dalekim Renie i Dunaju. Dzięki rządom Oktawiana wiele prowincji przez kolejne dwa stulecia cieszyło się pokojem, a dzięki temu wzrostem zamożności. Pociągnęło to z kolei szeroki dobrobyt, rozbudowę miast, komunikacji czy handlu.

Społeczeństwo Rzymu, zmęczone licznymi wojnami domowymi wyczekiwało pokoju z dużym utęsknieniem.

Rzymianie sądzili, że dążenie do pokoju usprawiedliwiało wojny, a równocześnie było zgodne z ich misją dziejową. Osiągnięcie Dunaju, ich zdaniem, stanowiło kres możliwości wzrostu imperium.

Wprawdzie August próbował podbić jeszcze Germanię, czyli ziemie między Łabą i Renem, jednak klęska legionów w Lesie Teutoburskim pogrzebała te nadzieje. Późniejsi intelektualiści rzymscy stworzyli nawet teorię, która usprawiedliwiała dokonywanie dalszych podbojów. Stwierdzono więc, że na północ od Dunaju mieszkają ludy barbarzyńskie, plemiona wolne, lecz pozbawione kultury i pełni człowieczeństwa.

Dobrobyt i wzrost poziomu życia dotyczył także prowincji, których mieszkańcy nie buntowali się praktycznie przeciwko podbojom rzymskim. Następował szybki proces ich romanizacji, który dotyczył szczególnie prowincji zachodnich i północnych. Ludność tamtejsza przejmowała więc szeroko rzymskie zwyczaje, sposób ubierania się, budownictwo, osiągnięcia rzymskiej techniki, czy nawet sposoby spędzania wolnego czasu. W ślad za tą zmiana szło przejmowanie języka łacińskiego. Dowodem na to są języki romańskie w tych właśnie byłych prowincjach rzymskich. Na terenie tych prowincji rozwijała się wzorowana na rzymskiej urbanizacja. Powstawało więc bardzo dużo miast niemalże wzorowanych na architekturze rzymskiej.

Należy przy tym dodać, że to naśladowanie rzymskiego stylu życia następowało w sposób dobrowolny, gdyż Rzymianie respektowali raczej zasadę, żeby nie ingerować w miejscowe tradycje i obyczaje.

Do ulubionych rozrywek Rzymian w tym czasie należał spędzanie wolnego czasu w hipodromach, czyli w rzymskich cyrkach . Odbywały się tam spektakularne wyścigi konnych zaprzęgów. Największym rzymskim hipodromem był Circus Maximus. Mógł on pomieścić około 150 tysięcy widzów, a długość toru wyścigowego wynosiła 600 metrów, szerokość natomiast aż 150m . Wyścigi organizowane w hipodromie były także okazją do kontaktu cesarza z ludnością Rzymu.

Podobną funkcję pełniły igrzyska rzymskie. Organizowano je w ogromnych amfiteatrach, spośród których największe było rzymskie Kolloseum. Rzymianie oglądali tam walki gladiatorów, a nawet spektakularne i widowiskowe bitwy morskie. Oczywiście nie należy tu zapominać o termach, czyli łaźniach rzymskich. Pełniły one funkcję sanitarną, a minimalna cena sprawiała, że były niemal powszechnie dostępne. Oprócz kąpieli, można było na ich terenie skorzystać z bibliotek, siłowni, odbyć rozmowę towarzyską albo pospacerować w przyległych ogrodach. Korzystanie z tych rozrywek stało się możliwe dzięki stabilizacji i spokojowi wewnętrznemu zaprowadzonemu przez Oktawiana Augusta.

Do kolejnych zasług Oktawiana należy dodać stworzenie pierwszej w historii straży pożarnej.

Z jego rozkazu podzielono miasto na 14 regionów, do walki z pożarami zorganizowana została pierwsza w historii straż pożarna. Aby poprawić zaopatrzenie w wodę zbudowano nowe akwedukty. W tym okresie powstały 82 świątynie w tym Panteon. Za czasów panowania Oktawiana Augusta powstała pierwsza wielka łaźnia publiczna i pierwsza otwarta biblioteka. Jest więc prawdą, że August zastał Rzym ceglany a zostawił marmurowy.

W tym okresie nastąpił rozwój literatury i sztuki. Tytus Liwiusz stworzył ogromne dzieło opowiadające historię Rzymu od jego założenia. Sławiło ono tradycyjne zalety i cnoty rzymskie i wielkich bohaterów przeszłości. Liwiusz stał się wzorem dla całej późniejszej historiografii.

Rozwinęła się w czasach pryncypatu także poezja. Wśród licznych twórców na szczególną uwagę zasługują Wergiliusz, Horacy i Owidiusz. Wergiliusz był twórcą Eneidy, która sławiła legendarnego założyciela Rzymu Eneasza. Eneasz miał pochodzić z Troi. Wergiliusz napisał także Georgiki, czyli utwory sławiące trud zwykłego rolnika.

Horacy natomiast był autorem licznych lirycznych utworów, o bardzo zróżnicowanej tematyce i nastroju. Znaleźć wśród nich można poezje patriotyczne, pieśni wychwalające radość prostego życia lub refleksyjne wiersze.

Owidiusz, najmłodszy spośród wymienionych twórców jest autorem poezji o tematyce miłosnej. Jest autorem swoistego przewodnika i poradnika dla uwodzicieli i uwodzicielek pt. Sztuka kochania. Był także autorem zbioru mitów pt. Przemiany. Nie jest do końce jasne dlaczego Owidiusz musiał udać się na wygnanie do jednego z miast położonych nad Morzem Czarnym.

Tak więc czasy pryncypatu, a więc czasy panowania pierwszego cesarza Rzymu czyli Oktawiana Augusta były okresem niezwykle pomyślnym dla imperium. To czasy wewnętrznego spokoju i stabilizacji. Wzrostu dobrobytu ludności. Był to wreszcie okres gdy imperium rzymskie sięgnęło swymi granicami aż po daleki Ren i Dunaj. Rządy Oktawiana Augusta pozwoliły na szczęśliwe życie Rzymian jeszcze bardzo długo po jego śmierci.

Pierwszy cesarz Rzymu zmarł 19 sierpnia 14 roku n.e. Po śmierci został zaliczony do grona bogów rzymskich. Następcą Oktawiana Augusta został jego adoptowany syn, z trzeciego małżeństwa - Tyberiusz.