Krótki rys historyczny

Historia starożytnego Egiptu zaczyna się ok. roku 3000 p.n.e., kiedy to król Górnego Egiptu, Menes podbił Dolny Egipt. W wyniku tego wydarzenia powstało zjednoczone państwo egipskie. Władca całego kraju był uważany za wcieleniem boga i czczony jako istota ponadludzka. Tytułu faraona zaczęto używać dopiero około 1500 roku p.n.e.

Dzieje Egiptu dzielimy na kilka okresów historycznych, w czasie których miały miejsce ważne przeobrażenia tego kraju. O pierwszym z nich - Okresie Archaicznym wiemy niewiele, gdyż zachowało się mało świadectw z tamtego czasu. Wtedy właśnie pod rządami Menesa, zjednoczyły się dwa państewka egipskie. Potem nastąpiło tzw. Stare Państwo, którego najważniejsze zabytki to słynne trzy piramidy w Gizie, w tym grobowiec faraona Cheopsa. Jednak prawdziwy rozkwit kraju nastąpił w dobie Nowego Państwa, gdy władcy egipscy rozszerzyli znacznie swoje strefy wpływów. To czas faraonów - wojowników, którzy zostawili po sobie wspaniałe i monumentalne budowle: Totmes II, Hatszepsut, czy Ramzes II Wielki. Rozwijała się egipska sztuka, w tym malarstwo i architektura. Po latach potęgi, nastąpiły lata upadku - kraj dotknęły wojny i podboje. To w historii tzw. Okres Późny. Na tronie zasiedli słabi władcy, często obcego pochodzenia a państwo uległo rozkładowi wewnętrznemu. Egipt kolejno najeżdżali Persowie, Macedończycy i Rzymianie. W początkach naszej ery to mocarstwo było już tylko kolonią rzymską, ze swoją ostatnią królową - Kleopatrą. Czasy Średniowiecza to inwazja Arabów, a kraj ostatecznie staje się częścią muzułmańskiego świata.

Cywilizacja Egiptu, była jedna z najwspanialszych i najbogatszych kultur świata starożytnego. Przetrwała prawie 3 tys. lat. Dziś możemy podziwiać pozostałe po niej i zapierające często dech w piersiach zabytki.

Egipt - warunki geograficzne

Kraj faraonów leży w Afryce Północnej, nad jedną z największych rzek świata - Nilem. Cały kraj skupiony jest w północnej części doliny Nilu. Dolina Nilu nazywana też Dolnym Egiptem, ciągnie się aż do ujścia rzeki do Morza Śródziemnego. Z kolei Górny Egipt to węższa (szerokość od 20 do 50 km) dolina Nilu, prowadząca od pierwszej katarakty do wierzchołka Delty.

Egipt - dziecko Nilu

Cała cywilizacja egipska zaistniała i rozwinęła się jedynie dzięki bliskości Nilu i jego corocznym wylewom. Nawet dziś Nil to wciąż źródło życia dla wielu ludów pustynnych żyjących w północnej Afryce. Najważniejszym czasem w kalendarzu egipskim jest pora deszczów tropikalnych, gdy wody Nilu przybierają, potem płyną z dużą mocą z gór w kierunku doliny i, nie mieszcząc się w swoim korycie, wylewają się przyległe pola i tereny. To prawdziwy skarb dla miejscowej ludności, gdyż prawie w ogóle nie pada tam deszcz, więc wylewy Nilu to źródło wilgoci oraz żyznej gleby dla uprawnych pól. Rzeka podczas wylewu zawiera w sobie muł, który działa niczym nawoź dla okolicznych pól. W ciągu wielu setek lat gdy wody Nilu opadając wracały do swego koryta, powstała warstwa żyznej ziemi, która służyła i służy do upraw. Pomysłowi Egipcjanie, wykorzystali tę charakterystyczną cechę przyrody. Już w czasach starożytnych stworzyli oni bardzo dobry system kanałów irygacyjnych, grobli oraz tam, które wstrzymywały podniesione wody Nilu lub kierowały je w wybranym kierunku, doprowadzając wodę do dalej położonych pól, gdzie ludzie czerpali ją za pomocą żurawi studziennych. W zasadzie gospodarka państwa a więc i jego funkcjonowanie uzależnione było od wylewów Nilu, stąd prace przy kanałach doprowadzających wodę do pól zawsze były priorytetem dla władców Egiptu.

Organizacja pracy w Egipcie

Budowa i używanie sieci nawadniającej ziemie uprawne w starożytnym Egipcie mogło być możliwe tylko dzięki zorganizowanej pracy ludu, podejmowanej w konkretnej porze roku, i w wybranym miejscu. Osoby, które kierowały pracami musiały posiadać dokładną znajomość mechanizmów wylewu Nilu, posługiwać się metodami przy obliczaniu powierzchni pól i pojemności kanałów, trwałości tam wodnych itp. Aby zmusić opornych do pracy konieczne było użycie siły. Cała ta machina budowlana, dysponowała zorganizowaną siecią komunikacyjną, które umożliwiała informowanie o tym, co miało miejsce na kolejnych odcinkach rzeki. Data otwarcia tam i śluz zamontowanych na kanałach zależała od sytuacji w okolicy. Ta sprawna organizacja poszczególnych prac, które zwykle miały wielkie znaczenie dla kraju, jest charakterystyczna dla całej historii Egiptu starożytnego i wielkim jego sukcesem. Dzięki temu można było bagienne tereny depresji Fajum przekształcić w najżyźniejszy w Egipcie teren rolny. Wystarczyło oczyścić jedną z zamulonych odnóg Nilu, która była łącznikiem między rzeką a leżącym w oazie jeziorem, oraz utworzyć wielkie tamy hamujące wypływ z terenu depresyjnego wód wylewu.

Równie ważnymi i pracochłonnymi przedsięwzięciami były budowy inicjowane przez faraonów. Także one wymagały zmobilizowanej grupy, oraz osób, które mogłyby nią kierować. Wszystkie dostojne i zapierające dech w piersiach budowle, które dziś możemy podziwiać, chociaż wytworzone przy pomocy prymitywnej techniki, są wynikiem perfekcyjnej organizacji pracy. To jest tajemnica piramid, których "boi się czas" oraz monstrualnych świątyń. Bynajmniej nie stworzyła tego cywilizacja kosmitów, jak chcieli by tego sensacyjni pseudo naukowcy - tylko ręka ludzka, pracująca wiele lat pod inteligentnym kierownictwem.

Zakrojone na szeroką skalę prace przy kanałach, były katalizatorem scalenia się państwa o przecież niemałym terytorium. Koleje kształtowania się jednego egipskiego państwa prowadziły od istnienia niewielkich skupisk ludności, poprzez utworzenie dwóch państw, leżących w Górnym i Dolnym Egipcie, a w końcu do powstania zjednoczonego państwa rządzonego przez jednego władcę. Miało to miejsce około roku 3000 p.n.e.

Elementy państwa:

WŁADZA

Faraon

Władza faraona była praktycznie nieograniczona. Można ją śmiało nazwać despotyzmem. Do tego dochodziła religijna wykładnia władzy, gdyż faraon był jednocześnie bogiem - na początku faraon uważany był za bóstwo żyjące, aby z czasem zyskać miano syna boga Re, a bogiem stawał się po śmierci. Niezachwiana pozycja faraonów w historii trwała przez cały okres 3000 tysięcy lat - czyli tak długo ile trwała cywilizacja starożytnego Egiptu. Chociaż wiele dokumentów z tamtej epoki nie zachowało się, na temat pewnych faraonów wiadomo bardzo dużo.

Urzędnicy

Aby faraon mógł kontrolować sytuację w całym kraju, musiał mieć pomocników i doradców. W jego imieniu władzę w okręgach sprawowali urzędnicy. Pochodzili z zamożnych rodzin, byli wykształceni, często kontynuowali zawód rodzinny. Przebieg ich kariery zależał od dobrej woli faraona. Chociaż była to kasta z pozoru zamknięta, ludzie spoza tego kręgu jeśli byli zdolni i ambitni mogli zrobić karierę na dworze faraona.

Poza kierowaniem pracami nawadniającymi i budowlanymi, urzędnicy zajmowali się w dużej mierze gospodarką państwa - określali wielkość i rodzaj upraw, czuwali nad organizacją zagranicznych wypraw handlowych, przygotowywali ekspedycje w kierunku pustyni, których celem były poszukiwania cennych kruszców; złota miedzi oraz kamienia.

WIERZENIA

Religia i mitologia Egiptu, to jedna z najciekawszych systemów wierzeń jakie powstały w starożytności, należy pamiętać że nie została objawiona - raczej stopniowo wyrastała z prymitywnych wierzeń. W swych rytuałach sięga jeszcze czasów przed zjednoczeniem Egiptu. Co ciekawe przed 3 tysiące lat ten system religijny nie zmienił się drastycznie a wszelkie próby jego reformacji były dławione. Świadczy to o silnym konserwatyzmie wiary. Ale też i o synkretyzmie religii, jako że była ona typowym politeizmem czyli wielobóstwem. Propagowanie wierzeń i troska o sprawowanie kultu należała do kapłanów i to oni przedstawiali ludowi obowiązującą wykładnię mitologii.

Bóstwa znajdujące się w panteonie łączyły więzi rodzinne: triady (Ozyrys, Izyda, Horus). bóstwa Heliopolis, bóstwa Hermopolis. Ważne były też bóstwa lokalne, które nie zagrażały głównym bogom. Władca, poza tym że był najwyższym kapłanem, w pierwszych wiekach historii Egiptu sam był bóstwem, aby u schyłku Starego Państwa stać się synem boga Amona - Re.

Egipcjanie wierzyli w życie pozagrobowe. Życie po śmierci było bytem bardzo skomplikowanym. Istota ludzka składała się z ciała oraz kilku dusz: "ka", "ba", "ach" i cienia, które były nieodłączną częścią ciała, co wyjaśnia sens mumifikacji czy umieszczania w grobowcach posągów lub inskrypcji z imieniem zmarłego. Rozdział tych części po śmierci prowadził do całkowitego rozpadu człowieka i burzyło jego spokój w zaświatach, dlatego rytuały pogrzebowe były tak wielowarstwowe. Sam grób jako miejsce spoczynku zmarłego był bardzo ważny i stąd różne formy grobowców: mastaby, groby szybowe i najbardziej okazałe - piramidy. Dusze zmarłych brały udział w swego rodzaju sądzie, podczas którego dusza, chcąc się usprawiedliwić, korzystała z regułek i gotowych formuł zapisanych w Księdze Umarłych, którą umieszczano w każdym grobowcu.

Najsłynniejsza próba reformy religii wiąże się z krótkim panowaniem faraona heretyka, którym był Amenhotep IV, zwany też Echnatonem. Sprzeciwił się on kaście kapłanów, ogłaszając kult jedynego boga Atona, którego symbolem było słońce z promieniami zakończonymi dłońmi. Po jego śmierci wrócono do starej wiary. W Okresie Późnym do religii przeniknęły pierwiastki magii i stała się ona zbiorem rytuałów i zaklęć.

Ważne znaczenie miała sama świątynia egipska. Oprócz funkcji miejsca kultu, gdzie wstęp mieli tylko faraon i kapłani, służyła też jako szkoła, do której uczęszczali przyszli kapłani, urzędnicy i lekarze. Jednocześnie traktowana była jako archiwum historyczne, centrum sztuki i literatury nauki, techniki, oraz punkt zarządzania administracją państwową i ekonomią.

KULTURA I SZTUKA

Egipski kanon w sztuce

Egipcjanie w swojej sztuce, plastyce i architekturze stosowali konkretne zasady i przepisy które nazywa się kanonem. Schemat kompozycji postaci zależał od warstwy społecznej z jakiej wywodził się model: bogowie i królowie symbolizowali siłę, byli idealizowani na wiecznie młodych. Przy portretowaniu osób z warstw niższych obowiązywała zasada realizmu. Postać ludzka czyli głowa i kończyny ukazywano z profilu, ramiona i oko en face. Także proporcje sylwetki ludzkiej były ściśle określone. Sztuka starożytnego Egiptu rozwijała się nad Nilem od IV tysiąclecia p.n.e. Była podporządkowana władcy i służyła propagandzie jego samego i jego rządów, szczególnie gdy były to wyjątkowe osiągnięcia. Pamiątki, które przetrwały do dzisiejszych czasów, to często część wyposażenia grobowców egipskich. Grobowce są najlepszymi muzeami ówczesnej sztuki, gdyż ich wystrój miał przedstawiać życie codzienne, jako jego ekwiwalent dla zmarłego. Tradycja zdobienia grobowców malowidłami sięga około 2500 r. p.n.e. Przedstawiano zwykle wizerunki bóstw i sceny z życia pozagrobowego. Tym fachem trudniły się specjalne szkoły artystów. Zadaniem młodszych uczniów było tworzenie kontur czerwoną ochrą na suchym podkładzie. Później nauczyciel rysunku węglem drzewnym korygował błędy. Kontury rysunków wypełniane były jaskrawymi kolorami, najczęściej błękitnym, zielonym i żółtym.

O sztuce egipskiej śmiało można powiedzieć że była konserwatywna. Jej cechą są: trwałość i prawie niezmienność stylów artystycznych.

Krótki przegląd najważniejszych osiągnięć architektury egipskiej:

Okres Przeddynastyczny :początki sztuki, powstanie i umocnienie głównych reguł egipskiego artyzmu (Paleta Narmera, mastaby), glina i trzcina cukrowa jako materiały budownicze.

Stare Państwo: dalszy rozwój wszystkich dziedzin sztuki, czas budowy piramid (Piramida Schodkowa Dżesera, piramidy Cheopsa, Chefrena, Mykerinosa i inne), mastaba to forma grobowca możnowładcy (Sakkara, Giza), wznoszenie świątyń, rzeźba w kamieniu i drewnie (monumentalizm i syntetyczność), polichromowany relief w mastabach, wyroby złotnicze.

Okres Średniego Państwa; dalszy rozkwit sztuki, nawiązanie do zasad klasycznych i ich dostosowanie do realiów współczesnych. Piramida (z cegły) to nowy rodzaj grobowca władcy (Dahshur, Mazghuna, Fajum), mastaba - grobowiec możnowładcy, nowy element w budownictwie świątynnym - kolumna, miasta wznoszone na regularnej sieci ulic, malarstwo ścienne bogate w wyrazie, swoboda rysunku i żywe kolory (nekropola w Beni Hasan).

Okres Nowego Państwa: renesans egipskiej sztuki. Szereg monumentalnych zespołów świątyń, (Karnak, Luksor, Deir el-Bahari, Abydos, Ramesseum, Abu Simbel, typ świątyni kutej w skale), jak też pałacowych (Medinet Habu), nekropola w Dolinie Królów i Dolinie Królowych, rozdział świątyni grobowej od grobowca. Powstanie kanonu świątyni.

Sztuka tej epoki podzielona jest na 6 okresów:

1) okres do czasów panowania faraona Echnatona, wyróżniający się dbałością o przestrzeganie starego porządku, styl podkreśla wdzięk i elegancję.

2) okres amarneński (czasy Echnatona i następców), całkowita reforma sztuki, zupełny odwrót od egipskiego kanonu, na rzecz przedstawień realistycznych a nawet naturalistycznych, z tendencją do przesady, manierystyczne portretowanie postaci ludzkiej pod wpływem zdeformowanej chorobą sylwetki władcy, oficjalne portrety rodziny królewskiej są zastąpione scenami rodzinnymi, pełnymi intymności

3) okres panowania XIX i XX dynastii - powrót do tradycji, spadek poziomu artystycznego wyrobów na rzecz monumentalizmu, tematyka batalistyczna, rozwój rzemiosła artystycznego.

4) okres Późny (XI - IV w. p.n.e.): powrót do sztuki Starego Państwa, obowiązują stare reguły, przy pojawieniu się nowych trendów w portrecie i prezentacji człowieka (posąg księcia Mentu-emhata, posążki świętych zwierząt, niektóre budowle w Dendera i na File), wpływy obce w sztuce

5) okres Ptolemejski i Rzymski (IV w. p.n.e. - IV w. n.e.): dwubiegunowy rozwój sztuki: Aleksandria staje się centrum sztuki hellenistycznej, reszta kraju jest wierna starym tradycjom (z niewielkimi wyjątkami): świątynie w Dendera, na File, w Edfu, w Esna, Kom Ombo, fajumskie portrety - malarstwo enkaustyczne (enkaustyka).

6) ostatnia faza to koptyjska sztuka. Od VII w. powstanie i ekspansja sztuki islamu.

Literatura

Powstawała w Egipcie w okresie od III tys. p.n.e. do 642 n.e. Większość utworów była anonimowa a przywiązanie do tradycji Egipcjan, i zwyczaj kopiowania dawnych tekstów, powodują komplikacje w datowaniu dzieł. Mimo tego, że wiele tekstów zachowało się do dziś, zarówno na papirusie jak i wykuty w kamieniu, ogólny stan literatury staroegipskiej jest niepełny i przypadkowy. Do piśmiennictwa egipskiego zaliczamy zazwyczaj teksty, które można by określić jako propagandowe - na przykład pieśni lub wiersze gloryfikujące władcę i jego czyny. Dużą część stanowi literatura religijna (teksty z piramid, teksty z sarkofagów). Teksty dotyczące sfery świeckiej i takowej tematyki to zaledwie ułamek literatury: traktaty naukowe i listy, dokumenty, zapisywane zwykle były na papirusie.

Egipt to kolebka wielu gatunków literackich. Do najwcześniejszych utworów poetyckich należą pieśni i hymny na cześć bogów i władców. Później powstały liryki miłosne. Utwory epickie to głównie teksty o życiu bogów i ludzi, relacje kronikarskie, opowiadania (sadżi) przygodowe i fantastyczne. Znane były także bajki i przypowiastki. Ściany grobowców pokrywano wykutymi inskrypcjami biograficznymi na temat zmarłego. Typowym dla literatury egipskiej gatunkiem były powstałe na wzór na życiowych mądrości - "nauki" (sbojet). Z zachowanych materiałów można wnioskować, że istniał też dramat pisany prozą i wierszem. Do osobnej grupy zalicza się cała epistografia (listy).

Literatura egipska silnie oddziaływała na literaturę powstającą w sąsiednich krainach, które zapożyczyły wiele egipskich gatunków literackich. W Biblii obecne są elementy egipskich "nauk", można dopatrywać się podobieństw się między psalmami a Hymnem do Atona, powstałym za czasów Echnatona. Dzieje biblijnego Józefa przypominają opowiadanie "Dwaj bracia". Tematyka Egiptu, jako "ziemi niewoli egipskiej" jest szeroko obecna w Biblii - Stary Testament. Niektóre z motywów egipskich znajdujemy w literaturze greckiej.

Muzyka

Kultura muzyczna Egiptu liczy 7 tys. lat. Pochodzenie najstarszych zabytków w postaci instrumentów samobrzmiących (tzw. idiofonów) datuje się na V tysiąclecie p.n.e. W IV tysiącleciu p.n.e. znane były tańce magiczne. W Starym i Średnim Państwie (XXX-XVI w. p.n.e.) muzykę można było usłyszeć jedynie w świątyniach, gdzie była akompaniamentem do recytacji tekstów religijnych oraz do tańca. Z kultem Ozyrysa związany jest typowy staroegipski instrument obrzędowy, rodzaj grzechotki - zwany sistrum. W muzyce używano też małych harf i długich fletów. Z Mezopotamii zaadaptowano duże harfy stojące, trąbki, kitary i pandory. Gry uczono w wyspecjalizowanych akademiach, m.in. w znanej szkole w Memfis. Z okresu aleksandryjskiego zachowały się organy hydrauliczne wzorowane prawdopodobnie na Fletni Pana. Podobnie jak reszta świata antycznego, Egipcjanie wyznawali magiczną moc muzyki. Każdy dźwięk miał osobne znaczenie i związany był ze zjawiskami kosmicznymi, nadprzyrodzonymi. W muzyce egipskiej mieszają się elementy afrykańskie z wpływami arabskimi i azjatyckimi. Oprócz muzyki obrzędowej i śpiewu religijnego, tworzono także muzykę świecką, służącą głównie do tańca. W wiekach średnich narodziła się teoria muzyki. Po latach zastoju, tradycyjna muzyka narodowa odrodziła się dopiero w XX w. W 1932 utworzono Królewską Akademię Muzyki Arabskiej.

Pismo

Pismo stworzono w czasie, gdy kształtowało się państwo. Analogicznie do innych cywilizacji starożytnych, także pismo egipskie początkowo było pismem obrazkowym. Jednak dosyć prędko ewoluowało, w wyniku czego narodził się system umożliwiający zapis każdego, nawet najbardziej skomplikowanego tekstu. Materiałem piśmiennym używanym w Egipcie był papirus, wytwarzany z rośliny o tej samej nazwie. W Egipcie wykształciły się z czasem trzy rodzaje pisma, odróżniające się od siebie kształtem znaków. Jego struktura została niezmienna. Hieroglify używano do napisów uroczystych, rytych w kamieniu, lub malowanych na drewnie, rzadko na papirusie; do tego służyło pismo hieratyczne; pismo demotyczne (ludowe) używano do korespondencji, aktów prywatnych oraz podręcznych notatek.

Egipskie pismo było ideograficzno-spółgłoskowe. Pierwsze zapisy stworzono już ok. 3000 p.n.e. Wyróżnia się trzy rodzaje znaków: ideogramy - znaki graficzne całych wyrazów, fonogramy - znaki graficzne dźwięków oraz determinantywy - końcowe znaki zapisanego wyrazu. W III w. n.e. w Egipcie zagościło pismo koptyjskie, oparte na alfabecie greckim i kilku hieroglifach egipskich. Obecnie występuje głównie w kościele koptyjskim i służy do zapisu świętych tekstów, martwego już języka Koptów. Jako pierwszy w historii, hieroglify odczytał w 1822 roku francuski egiptolog, J.F. Champollion, na podstawie trójjęzycznego "kamienia z Rosetty".

Medycyna

Jej poziom był bardzo wysoki. Lekarze egipscy pracowali bardzo podobnie jak dzieje się to dziś - badali chorych, sporządzali diagnozy i przepisywali lekarstwa. Jeden z tekstów spisany ok. 2500 lat p.n.e. mówi o stosowaniu kompresów dla powstrzymania krwawienia. Elementami prymitywnymi w medycynie byłą wiara w magię i moc amuletów. Ówcześni lekarze często stosowali w leczeniu zioła. Po wielu latach prób i błędów udawało im się ustalić, które z roślin działają leczniczo. Niektórym przypisywano moc, ze względu na swój kształt - przypominały chore organy. W tamtych czasach, gdy analfabetyzm był powszechny, takie medykamenty łatwo można było poznać i używać. Nie jednak wszystkie przynosiły oczekiwany skutek.

Budownictwo

Piramidy

Pierwsze piramidy zaczęto budować ok. 2630 r. p.n.e. Służyły faraonom jako grobowce. Ponieważ czcili słońce jako boga, piramidy miały wyobrażać swoim kształtem olbrzymie schody, po których zmarły władca mógł się wspiąć do nieba i zasiąść przy boku bogów. Najsłynniejsze z nich zbudowano pomiędzy 2550 a 2470 r. p.n.e, w pobliżu Gizy. Były to miejsca spoczynku wiecznego trzech faraonów: Cheopsa, Chefrena i Mykerynosa. Największa z nich jest piramida Cheopsa. Jej podstawa zajmuje 5,3 ha, a wysokość to 147 m. W kamiennej bryle wykuto dwie komnaty, mieszczące grób faraona, do nich prowadziły specjalne korytarze. Do jej budowy użyto 4,8 mln kamiennych, głównie wapiennych bloków, z których każdy waży ok. 2,25 t. Podczas jej budowy, która zajęła ok. 30 lat, pracowało tysiące robotników. Z zewnątrz pokryta była płytami, które lśniły w słońcu także była widoczna z dalekich odległości.

Mastaby

Mastaba (z języka arabskiego - "ława"),to typ grobowca z czasów archaicznych starożytnego Egiptu, składający się z części nadziemnej, pionowego szybu i części podziemnej (komora grobowa). W części górnej mieściły się tzw. ślepe wrota czyli kamienne wyobrażenie drzwi, nad którymi znajdowała się podobizna zmarłego. Przed wrotami stawiano stół ofiarny. Początkowo służyły jako groby dla królów (I i II dynastia) i najwyższych urzędników. Później mastaba została miejsce pochówku dostojników.

Świątynie

Świątynia grobowa była integralnym elementem kompleksu grobowego. Służyła do składania ofiar przeznaczonych dla zmarłego oraz była sanktuarium bóstwa. Wyrosła z specjalnych kaplic grobowych. Gdy w Nowym Państwie, faraonowie masowo byli grzebani w grobach skalnych np. w Dolinie Królów, ich świątynie grobowe wznoszono w niewielkiej odległości od grobu. W dobrym stanie do dziś pozostają świątynie grobowe w nekropoli tebańskiej (np. świątynia Hatszepsut w Deir el-Bahari, którą odkryli polscy archeolodzy, kompleks Ramesseum, świątynia w Medinet Habu, świątynia Setiego w Kasr el-Rubaik).