Sparta i Ateny, jako dwa największe polis starożytnej Grecji

W historii starożytnej Grecji największą rolę odegrały Ateny i Sparta. Między tymi dwoma państwami-miastami trwała ciągła rywalizacja. Zarówno Ateny jak i Sparta dążyły do zdobycia politycznych wpływów. Co ciekawe w każdym z nich w inny sposób sprawowano władzę i zorganizowano życie społeczeństwa.

Sparta została założona w XII w. p.n.e. na obszarze Półwyspu Peloponeskiego. Jej powstanie związane było z najazdem Dorów na zamieszkującą te obszary ludność i przejęcie przez nich władzy. Natomiast państwo spartańskie utworzono w IX w. p.n.e. Na początku składało się ono z kilku wsi, ale stopniowo powiększało swoje terytorium obszary pobliskich polis. Te wszystkie polis tworzyły tzw. Symmachie, czyli związek. Sparta była uważana za potęgę w VI w. p.n.e., która odróżniała się od innych polis ustrojem, sposobem organizacji społeczeństwa oraz kulturą. Ludność spartańska dzieliła się na trzy grupy. Pierwszą z nich stanowili rodowici Spartanie, których określano mianem Spartiatów. Była to najmniejsza grupa, ponieważ liczyła tylko kilkanaście tysięcy przedstawicieli. Spartiaci mieli pełnie praw obywatelskich. To oni sprawowali urzędy i uczestniczyli w zgromadzeniu ludowym. Utrzymywali się o głównie z ziemi, którą na ich potrzeby uprawiali heloci. Spartiaci uczyli się także sztuki walki, którą cały czas doskonalili. Określano ich mianem wspólnoty jednakowych. Drugą grupę tworzyli periojkowie, czyli osoby trudniące się handlem i rzemiosłem oraz właściciele ziemscy. Chociaż cieszyli się pełną wolnością, to nie mieli wpływu na kształt państwowego życia. Ich zadaniem była praca na rzecz Sparty. Do trzeciej grupy należeli heloci. Byli to państwowi niewolnicy, którzy pochodzili z podbitej ludności. Helotom nie przyznano żadnych praw, a posłuszeństwo wśród tej grupy utrzymywano używając terroru.

W Sparcie dużą wagę przywiązywano do militaryzmu. Młodzi chłopcy musieli przejść wieloletnie szkolenie wojskowe, które czyniło z nich prawdziwych mężczyzn. W armii służyli hoplici (piechurzy ciężkozbrojni), którzy cieszyli się sławą odważnych i zdyscyplinowanych.

Za twórcę ustroju politycznego uważa się Likurga. W Sparcie panowała monarchia, a władze sprawowało dwóch królów. Z czasem jednak ich znaczenie zostało umniejszone i zajmowali się oni tylko kwestiami religijnymi i wojskowymi. W Sparcie obradowały zgromadzenia ludowe oraz geruzja (rada starców). W rzeczywistości wszystkie decyzje polityczne podejmowali eforowie, czyli urzędnicy (5). To oni stali na czele zgromadzenia, zapewniali bezpieczeństwo, zajmowali się polityką zagraniczną oraz wypełniali funkcje sędziowskie.

Ustrój starożytnej Sparty zasługuje na uwagę, ponieważ Spartiaci byli równi wobec siebie, jednak tę równość uzyskali w zamian za inne wyrzeczenia. Życie jednostki podporządkowano interesowi wspólnoty, wprowadzono militaryzację życia i praktycznie zniesiono wszelkie odmienności.

Sparta umocniła swoją pozycję po wygranej z Atenami wojnie (431-404 p.n.e.), ale klęska w 371r. p.n.e. poniesiona pod Leuktrami w walce ze Związkiem Beockim osłabiła pozycję Sparty.

Ateny usytuowane były w Attyce (środkowa Grecja), gdzie znajdowało się mało uprawnej urodzajnej gleby. W VI w. p.n.e. bardzo wzrosła liczba mieszkańców, co spowodowało problemy z zaopatrzeniem wszystkich w żywność. Jednak w zamian za to w Atenach znajdowały się duże pokłady rud ołowiu oraz srebra. W początkowej fazie władzę sprawowali królowie, ale stopniowo tracili oni swoją pozycję na rzecz arystokracji. Rzeczywista władza należała więc do archontów-urzędników, których wybierali dorośli Ateńczycy. O tym by zostać archontem decydowało urodzenie oraz posiadany majątek. Między arystokracją i rolnikami dochodziło do sporów, które doprowadziły do tego, że duży odsetek biednej ludności stracił swoje ziemie. Konflikty te doprowadziły w końcu w 621r. p.n.e. do kodyfikacji prawa, której dokonał Drakon. Ustanowione przepisy charakteryzowały się znaczną surowością. W latach 594-591 p.n.e. Solon wprowadził zmiany w ustroju politycznym Aten. Wprowadził m.in. równość wszystkich obywateli wobec prawa, unieważnił jednorazowo długi oraz dokonał podziału społeczeństwa na cztery grupy według kryterium zamożności. Solon powołał do życia Radę Czterystu.

Niestety przeprowadzone reformy nie uzdrowiły miasta-państwa i nie uchroniły przed rządami Pizystrata i jego synów, którzy okazali się tyranami. Dopiero po skutecznej próbie odsunięcia ich od władzy, arystokracja spróbowała objąć rządy.

Klejstenes przeprowadził następne reformy (508-507 p.n.e.). Do jego dokonań należało utworzenie Rady Pięciuset, w której składzie znajdowali silosowo wybrani reprezentanci (po 50) pochodzący z 10 okręgów, z których składała się Sparta. Lud sprawował swoją władzę bądź samodzielnie bądź też poprzez przedstawicieli w radzie oraz sądzie. Klejstenes powołał także do życia sąd skorupkowy, którego głównym zadaniem miała być ochrona ustroju ateńskiego przed rządami kolejnych tyranów. Raz w roku zadawano obywatelom pytanie, czy ich zdaniem państwu zagraża widmo tyranii. W wypadku, gdy odpowiedź była pozytywna, zadawano kolejne pytanie, które dawało odpowiedź kto takie zagrożenie stwarza. Jeśli padało konkretne nazwisko, to wskazany w głosowaniu obywatel musiał opuścić Ateny na okres dekady.

Reformy, które przeprowadził Klejstenes, wprowadziły w Atenach rządy ludu, czyli demokrację. W tym ustroju wszystkim obywatelom przysługiwały prawa, które wcześniej zastrzeżone były tylko dla arystokracji.

Największy rozkwit Aten nastąpił za rządów Peryklesa, który uważany jest za wybitnego polityka. W 443r. p.n.e. został on strategiem w Atenach, a funkcję tę sprawował przez 15 lat. Okres tan nazywany jest epoką Peryklesa. Do jego największych osiągnięć zaliczyć można przede wszystkim wzrost liczby osób, które mogły sprawować funkcje publiczne oraz popularyzowanie życia publicznego.

Przegrana dla Aten wojna peloponeska (431-404r. p.n.e.) zmniejszyła polityczną pozycję tego miasta-państwa. Jednak Ateny nadal stanowiły największy ośrodek życia umysłowego.