agora

W starożytnej Gracji główny plac miasta, przez który przebiegała główna ulica, miejsce praktyk religijnych i świąt, na początku o nieregularnym kształcie potem najczęściej w kształcie prostokąta. Przejęty przez Rzymian - funkcjonował jako forum.

archonci

W Atenach główni urzędnicy państwowi (w liczbie 9), ich kadencja trwała rok, zajmowali się każdym aspektem życia państwa, stracili na znaczeniu po tzw. reformach Klejstenesa

areopag

Do Czasów demokratycznych organ sądowniczy złożony z arystokracji - byłych archontów. Zajmowali się także kontrolowaniem obecnych archontów

bazylika

Budynek pochodzący ze starożytnej Gracji, urzędowali w nim archonci. W Rzymie była hala targowo-sądowniczą na głównym forum.

bracia Grakch

Urzędnicy w Rzymie w czasach republiki ich zasługą jest zreformowanie rolnictwa, dzięki nim przyjęto zasadę, że w rękach jednej osoby może spoczywać tylko 250 ha ziemi.

cenzor

2 urzędników w Rzymie Republikańskim, którzy zajmowali się sporządzanie spisów obywateli oraz ich majątków oraz ustalali listę senatorów

cenzus

Lista m zawierająca dane o majątku obywateli sporządzona przez cenzorów.

comitium

miejsce zgromadzenia ludowego w Rzymie. Składało się z placu na którym zbierało się zgromadzenie ludowe, Kurii - miejsca obrad Senatu i rastrów - czyli mównicy dla oratorów.

curia

Najstarsza jednostka podziału społeczeństwa rzymskiego

dekurionowie

Urzędnik w miastach Rzymu odpowiadający za zbieranie podatków na rzecz metropolii

demagog

Z greckiego "przywódca ludu" polityk przemawiający i przekonujący współobywateli

demokracja

Rodzaj ustroju występującego w kilku państwach starożytnej Grecji. Władze sprawują bezpośrednio mieszkańcy uznani za obywateli miasta.

dyktator

Urzędnik w starożytnym Rzymie, któremu w chwili zagrożenia przyznawano absolutna władzę.

edylowie

Urzędnicy miejscy, którzy sprawowali piecze nad rozrywkami i zaopatrzeniem miasta

ekwici

Na początku elitarne jednostki konne, potem stan w Rzymie cesarskim określający ludzi zamożnych byłych żołnierzy

forum

Główny plac miasta, jest tym czym dla Greków była Agora miejsce handlu oraz spotkań religijnych i kulturalnych

geruzja

W starożytnej Sparcie Rada Starszych

gimnazjon

Niezbędna cześć każdego polis greckiego miejsce było czymś na kształt stadionu, ale poza ćwiczeniami fizycznymi odbywały się także ćwiczenia umysłowe. Były budowane na planie kwadratu od IV w. p.n.e.. z kamienia.

gladiatorzy

Gladiatorzy w starożytnym Rzymie niewolnicy, których jedyną "pracą" była walka na arenie ku uciesze publiczności, nie tylko między sobą, ale także z dzikimi zwierzętami publiczność decydowała o ich życiu i śmierci. Ich prawa znacznie ograniczono po 73 r. p.n.e. kiedy wybuchło powstanie pod wodzą gladiatora Spartakusa

heloci

Byli jedna z grup społecznych Sparty, przywiązani do ziemi byli traktowani jak niewolnicy, nie mieli żadnych praw poza prawem do pracy i założeniem rodziny

hyparchowie

Z greckiego najwyżsi urzędnicy lokalni, którzy sprawowali władze nad największymi okręgami administracyjnymi porównani do perskich satrapów.

igrzyska

sportowa rywalizacja z okazji świąt Dionizosa

katarakta

Próg skalny na rzece w Afryce, najczęściej używa się tego zwrotu do określenia poszczególnych odcinków rzeki Nil.

klienci

W starożytnym Rzymie grupa społeczna znajdująca się pomiędzy najwyższą i najniższa warstwa społeczna, zwykle będąca na służbie u patrycjuszy

kodeks Hammurabiego

Zbiór praw ustanowiony w XIX w. p.n.e. przez władcę Babilonu Hammurabiego, wyryty na kamiennych stellach, był bardzo drastycznym prawem, przewidywał kary cielesne z obcinaniem kończyn i karą śmierci włącznie

kodyfikacja

Stworzenie oficjalnego kodeksu prawnego polegającego na zebraniu przepisów prawa zwyczajowego i ujęcia ich w oficjalne normy prawne

kolon

W Rzymie Republikańskim najpierw dzierżawca działki potem, potem uzależniony od właściciela latyfundium rolnik w końcu prawie niewolnik

kolonat

Charakterystyczny dla starożytnego Rzymu system uprawiania ziemi w wielkiej własności ziemskiej (latyfundiach) oparty na dzierżawie a w końcu na pracy prawie niewolniczej kolonów

konsul

Najwyższy urzędnik w Rzymie wybierany w liczbie dwóch. Miał najwyższą władze wykonawczą, wojskową i cywilną mieli wpływ na senat i wybór urzędników oraz zaciąg wojskowy. Według rządów konsulów liczy się czas w Rzymie.

kwestorzy

Na początku sprawuje pieczę nad sądownictwem potem otrzymuje także władzę administracja skarbu publicznego

latyfundia

Wielka własność ziemska w Rzymie starożytnym oparta na pracy niewolników lub kolonów

liturgie

W Grecji starożytnej - działania konkretnej osoby lub społeczności na rzecz obywateli

lud rzymski

Populus Romanus obywatele Republiki a potem cesarstwa mający prawo głosu i uczestniczenia w życiu politycznym państwa.

Marek Krassus

Jeden z najbogatszych ludzi w Rzymie wraz z Cezarem i Pompejuszem rządził Rzymem

metojkowie

Ludność napływowa greckich polis nie posiadająca praw politycznych

metropolia

W greckim systemie kolonialnym miasto matka, z którego wywodzili się założyciele koloni i któremu owa kolonia podlegała.

monarchia

Forma sprawowania rządów polegająca na wyborze lub dziedziczeniu władzy poprzez jednego człowieka.

monarchia despotyczna

System władzy, gdzie władca tworząc prawo sam pozostaje poza jego normami. Najczęściej opiera się na arystokracji i warstwie kapłańskiej

monarchia dualistyczna

System władzy, gdzie jedna osoba odpowiada za sferę cywilną, a druga za religijną

monarchia perska

Jeden z przykładów monarchii despotycznej, której silną podbudowę stanowi przekonanie o boskości władcy oraz system sprawowania władzy przez tzw. satrapów, czyli urzędników będących "oczami i uszami" władcy

niewolnicy

"mówiące narzędzia" bez praw używani do wielu rodzajów prac od prac polowych po naukę dzieci.

nobiles (nobilitacja)

Wartswa wysoko urodzonych zamożnych obywateli Rzymu

obywatele

Mieszkancy greckiego polis posiadający pełnię praw politycznych włącznie z czynnym i biernym prawem wyborczym oraz prawem głosu na zgromadzeniach

oligarchia

System władzy opierający się na dostępie do rządów bardzo wąskiej grupy ludzi (z jednego stanu społecznego lub jednego klanu)

optymaci

Konserwatywne stronnictwo w Rzymie skupiające senatorów, wielkich właścicieli ziemskich

ostracyzm

System sądowniczy polegający na możliwości usunięcia kogoś z miasta za próbę przejęcia pełni władzy wprowadzony w Atenach przez Klejstenesa w 509 r. p.n.e.

państwo teokratyczne

System władzy polegający na ubóstwianiu władcy, przypisywaniu mu cech boskich np. w Egipcie.

patrycjusze

Najwyższa warstwa społeczeństwa rzymskiego złożona z bogaty senatorów

periojkowie

Część ludności Achajskiej w Sparcie, która prawdopodobnie bez oporu poddała się Dorom i za to otrzymali przywilej posiadania wolności osobistej, jednak bez praw politycznych

plebejusze

Najniższa warstwa społeczna w Rzymie składająca się głównie z rzemieślników

proletariat

Ludność Rzymu bez jakiegokolwiek majątku utrzymywana przez państwo poprzez darmowe rozdawnictwo zboża

polis

W charakterystycznym dla Grecji ukształtowaniu powierzchni pojawiły się państwa, które ograniczały się tylko do miasta i jego okolic (wyjątki np. Ateny i Sparta)

popularzy

Stronnictwo opozycyjne do optymatów , mające na celu przeprowadzenie odważnych reform społecznych

portyki

Budynek na planie prostokąta z jednym lub kilkoma rzędami kolumn popularny w Rzymie

powstania niewolnicze

Rozruchy niewolników najczęściej sprzeciwiających się złemu traktowaniu ich przez pana, najsłynniejsze to powstanie Spartakusa (73-71 p.n.e.)

pretorzy

Urzędnicy w Rzymie odpowiadali za utrzymanie porządku w mieście, po rozpoczęciu podbojów w Rzymie Republikańskim sprawowali piecze nad prowincjami

pryncypat

System władzy, w Rzymie w której nadal istnieją urzędy republikańskie, ale faktyczną władze sprawuje jeden człowiek.

republika

Res publica rzecz publiczna ustrój polegający na wybieraniu organu sprawującego władzę

rewolucja neolityczna

Etap w rozwoju kultury ludzkiej polegający na odejściu od zbieractwa i łowiectwa na rzecz bardziej osiadłego trybu życia i rolnictwa.

Pax Romana

Określenie na stan spokoju jaki miał panować w Rzymie. Sformułowane w czasie wojen domowych.

satrapia

Najwyższy okręg administracyjny w Persji zarządzany przez satrapę

satrapowie

Urzędnik rządzący satrapią tzw. "oczy i uszy króla"

senat

W starożytnym Rzymie najwyższa władza ustawodawcza, złożona z zasłużonych obywateli

Sparta

Miasto - państwo w południowej części półwyspu peloponeskiego, o charakterystycznym ustroju, bardzo zmilitaryzowane

Spartakus

Trak gladiator przywódca powstania niewolników w Rzymie zabity w 71 r. p.n.e.

spartiaci

Elita spartańska, ludzie mający prawa polityczne i majątki.

Stratedzy

W starożytnej Gracji dowódca Armii lub floty

sympozja

Uroczyste spotkania towarzyskie mające na celu dobrą zabawę przy rozmowie i winie

talion

Prawo talionu, czyli "oko za oko i ząb za ząb", prawo karania w ten sam sposób w jaki zostało popełnione przestępstwo

trybun plebejski

Urzędnik w Rzymie miał rozległe prawa mógł się sprzeciwiać konsulom, jak też i wetować ustawy. miał na celu ochronę ludu przed patrycjuszami

tyrania

Przejęcie absolutnej władzy przez jednego człowieka najczęściej za pomocą przewrotu

wezyr

W starożytnej Persji najwyższy urzędnik na dworze króla

wyzwoleńcy

Niewolnicy, którzy otrzymali wolność w wyniku decyzji cesarza lub właściciela

zgromadzenie obywateli

Zbiór wszystkich mieszkańców polis w celu podjęcia decyzji lub przegłosowania i przedyskutowania jakiegoś problemu