Kosmiczna triada
W wierzeniach sumeryjskich głównym bóstwem nieba jest An. Jest on ojcem i władcą bogów, uważany był za pierwotną siłę sprawczą w tworzeniu kosmosu, najwyższego pana i króla wszechrzeczy. Jego imienia Sumerowie używali na określenie nieba czy niebios. Chociaż An jest bogiem wszechpotężnym, to jednak nie ingeruje on w sprawy bogów i ludzi, jedynie
z daleka obserwuje ich losy. Jego małżonką była Ki, pramatka, bogini ziemi. Para ta była uważana za rodziców wszystkich bogów. Pierworodnym synem Ana był Enlil, bóg powietrza i wiatru. Jeden z poematów sumeryjskich podaje, że Enlil jest tak wspaniały, że pozostali bogowie nie mogą nawet na niego patrzeć. Enlil często była określany przydomkami "Król obcych krain" lub "Wielka Góra", które mogą sugerować związki Enlila z górami Zagros. Jego małżonką była bogini Ninlil. Po pewnym czasie dla mieszkańców Sumeru Enlil stał się naczelnym bóstwem. An odszedł do nieba, podnosząc je do góry, natomiast Enlil umieścił swą matkę Ki "na dole", tworząc ziemie dla ludzi. Enlil był bogiem ambiwalentnym: z jednej strony był uważany za wroga ludzi, siłę destrukcyjną, która ujawnia się w porywistym wichrze, z drugiej zaś strony był ludziom bardzo życzliwy. To on opiekował się ludźmi,
a także ustalał przyszłe losy króla i całego kraju. Główną świątynią Enlila było sanktuarium Ekur w mieście Nippur. Trzecim z kosmicznej trójki jest bóg Enki. Był to bóg wody słodkiej, która rozlewała się w podziemnym oceanie. Enki był też bogiem magii, zaklęć i mądrości, był on uważany za dawcę umiejętności, rzemiosł i wszelkich zdobyczy cywilizacji. Główną jego świątynią była Eabzu w Eridu.
Inni bogowie
Starożytni Sumerowie słońce i księżyc uważali za bóstwa męskie. Bogiem księżyca, synem Enlila i Ninlil, był Nanna. W mitologii sumeryjskiej znajduje poemat, który opowiada o narodzinach Nanny. Kiedy Enlil zgwałcił młodą boginkę i został skazany na wygnanie przez sąd bogów, jego małżonka, która nosiła już w sobie Nannę, poszła za nim do podziemnej krainy. Małżonką Nanny została Ningal, która pomagała w interpretacji snów. Ningal urodziła Nannie syna Utu, boga słońca oraz córkę, Innanę. Była ona uważana za bóstwo miłości i płodności, opiekowała się przyrodą, ale i wojną, utożsamiona została z planetą Wenus. Innana była przez cały okres dziejów starożytnej Mezopotamii uważana za najważniejsze bóstwo żeńskie. Jej imię mogło wywodzić się od sumeryjskiego zwrotu "Nin-ana", czyli "Pani Nieba". Z faktem, że Innanie nigdzie nie przypisano stałego partnera czy małżonka można połączyć z jej rolą bóstwa miłości cielesnej i rozkoszy. Innana jest przede wszystkim przedstawiana jako córka Ana, opiekunka miasta Uruk, z którym była ściśle związana. W innych przekazach ukazywana była jako córka Enlila, a czasem nawet Enkiego. Podług innej tradycji uchodziła za córkę Nanny i siostrę Utu. Był to mezopotamski bóg słońca, który powracając każdego ranka, oświeca ludziom świat, sprowadza dobroczynne ciepło i powoduje wegetację roślin. Utu był też uważany za bóstwo prawdy, prawa
i sprawiedliwości. Jako dobroczyńca ludzi, był on żywo zainteresowany ich sprawami.
Bóstwa:
ABA - niższy rangą bóg wegetacji
AMANAKI - inaczej Enki
AMAUSZUMGAKANA - inaczej Dumuzi
AN - był pierwszym bogiem, który wyłonił się z prajedni, pan nieba i król bogów, jego synem był Enlil, Sumerowie oddawali mu cześć głównie w Uruk
ANSZAR - prabóstwo utożsamiane ze sferę niebios
ANUNNA - inaczej "Wielcy Bogowie", były to wszystkie bóstwa zrodzone przez Ana
w początkowej fazie tworzenia kosmosu
ARURU - zaliczana do czwórki tzw. "bogów-stworzycieli", matka wielu bogów, pierwotna antropomorficzna postać matki-ziemi
ASZNAN - bóstwo ziarna
AZIMUA - zrodzona przez Ninhursag, by uleczyła ból w ramieniu boga Enki, bóstwo niższej rangi
BABA - była uważana za córkę Ana oraz żonę Ningirsu lub Zababy, czczona w mieście-państwie Lagasz
DUDUDUH - bogini pomagająca Nimnah ulepić z gliny pierwszego człowieka
DUMUZI - małżonek Innany, opiekun pasterzy, z czasem stał się bogiem wegetacji
ENBILULU - bóg kanałów wodnych i rzek; podaje się, że był synem Ninlil i Enlila lub Damgalnuny (Damkiny) i Enkiego
ENKI - inaczej Nudimmud, to znaczy "twórca", władca Abzu - podziemnego oceanu wód słodkich, jeden z czwórki tzw. bogów-stworzycieli, bóg mądrości, magii i rzemiosła; główny stwórca i aranżer świata ludzi, był synem Ana i Nammy, mąż Damkiny
ENKIMDU - syn Enkiego, bóstwo rolnictwa oraz systemów nawadniających
ENLIL - inaczej Nunamnir; syn Ki i Ana, jeden z czwórki tzw. bogów-stworzycieli, bóg przestrzeni powietrznej i pan ziemi, jego żoną była Ninlil (Sud)
ENSA'AG, ENSZAG, ENZAG - inaczej Ninzaga; zrodzony przez Ninhursang, by wyleczyła boga Enki z bólu boków, władca kraju Cilmun, jego żoną była Ninsikila.
ENUL - bóg przedstawiany jako ojciec Nuski, posła Enlila
ERESZGUNA - inaczej Ninguna; bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka
ERESZKIGAL - inaczej Gaszankigala; pani podziemnego świata zmarłych, żona Nergala lub Gugalany, siostra Innany
EZINA - inaczej Asznan; bogini zbóż
GASZANSZUBURA - inaczej Ninszubura; powiernica i posłanka Inany
GIBIL - syn boga Ana lub Enki, bóstwo światła i ognia
GUGALANA - mąż Ereszkigal, wraz z nią zasiadał na tronie podziemnego państwa zmarłych, jego synem był Ninazu
HAJA - był pierwszym mężem Nidaby (Nisaby)
INANA - córka Ana, Enkiego lub Kannara, należała do siódemki bogów "rozstrzygających losy", bogini miłości cielesnej, rozkoszy i wojny
ISIMU(D) - powiernik i poseł Enkiego
ISZKUR - bóstwo wiatru, deszczu i burzy, mógł być synem Ana lub Enlila
KALKAL - strażnik bramy Kur, czyli świątyni Enlila, która znajdowała się w Nippur, bóstwo niższej rangi
KI - pramatka, bogini ziemi
KULIANA - inaczej Dumuzi
KULLA - opiekun wyrobu cegieł
LAHAMA - określenie 50 bogów, którzy zamieszkiwali Abzu i byli na usługach boga Enki
LAHAREM - bóg bydła i trzody
LULAL - opiekuńcze bóstwo
MESLAMTA-EA - strażnik bram świata podziemnego, syn Ninlil i Enlila
MULLIL - inaczej Enlil
MUSZDAMMA - patron budownictwa
NAMMA/NAMMU - pramatka, rodzicielka takich bogów, jak: An i Enki, stworzyła pierwszego człowieka, wyznaczyła jego przeznaczenie i ustaliła jego naturę
NANIBGAL - inaczej Nidaba, Nisaba; była matką Ninlil
NANNA(R) - bóstwo księżyca, jeden z siódemki tzw. bogów "rozstrzygających losy", był synem Ninlil i Enlila, a ojcem Utu
NANSZE - bogini mórz i rybołówstwa, opiekunka wróżbiarstwa, pomagała w objaśnianiu snów
NAZI - urodzona przez Ninhursang, by wyleczyła ból gardła Enkiego, bóstwo niższej rangi
NERGAL - bóg i władca świata podziemnego, syn Ninlil i Enlila, a małżonek Ereszkigal
NETI - odźwierny i strażnik bram podziemnego świata podziemnego
NIDABA/NISABA - inaczej Nunbarszegunu, Nanibgal; bogini mądrości, pisma i pisarzy, opiekunka wszystkich Sumerów, patronka trzciny i ziarna, córka Urasz i Ana, żona Haji,
a matka Sud/Ninlil
NINAZU - bóg świata podziemnego, syn Ninlil i Enlila, a ojciec bóstwa wegetacji Ningiszzidy
NINBARA - bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka, bóstwo niższej rangi
NINDARA - mąż bogini Nansze/Nazi
NINGAL - żona boga Nanny/Nannary, a matka Utu
NINGIRIDA - urodzona przez Ninhursang, by wyleczyła ból nosa Enkiego, bóstwo niższej rangi
NINGISZZIDA - bóg świata podziemnego, bóstwo wegetacji, syn Ninazu, czasami jest uważany za ojca Dumuziego
NINHURSANGA - pramatka, jedna z czwórki tzw. "bogów-stworzycieli", prarodzicielska wielu bóstw, pierwotna antropomorficzna postać matki-ziemi
NINIMMA - bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka, bóstwo niższej rangi
NINISINA - władczyni miasta Isin, mogła być siostrą Innany, była niewolnicą boga Ana, żona Pabilsanga
NINKASI - urodzona przez Ninhursang, by wyleczyła ból ust Enkiego, bóstwo niższej rangi
NINKIRI'UDU - urodzona przez Ninhursang, by wyleczyła ból nosa Enkiego, bóstwo niższej rangi
NINKURRA - córka Enkiego i Ninnissy/Niemu, potem uwiedziona przez własnego ojca, matka Utu lub Ninimmy
NINLIL - początkowo Sud; żona boga Enlila, a matka boga Nannara
NINMADA - bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka, bóstwo niższej rangi
NINMAH - twórczyni pierwszego modelu człowieka, zakreśliła jego zadania oraz ustaliła los
NINMUG - bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka, bóstwo niższej rangi
NINMUGA - opiekunka obróbki drzewa, metalu i kamienia, mistrzyni tych rzemiosł, czasem jest uważana za siostrę Innany
NINSIKILA - żona lub córka Enkiego, patronka kraju Dilmun
NINSZARA - bogini, która pomagała Ninmah ulepić model pierwszego człowieka, bóstwo niższej rangi
NINSZUBURA - inaczej Gaszanszubura; powiernica i posłanka Innany
NINTI - urodzona przez Ninhursang, by wyleczyła ból żebra Enkiego, bóstwo niższej rangi, jest też nazywana "Panią miesięcy", czyli ciąży
NINTINUGGA - opiekunka miasta Urubil
NINTULLA - urodzony przez Ninhursang, by wyleczył ból skóry na głowie Enkiego, bóstwo niższej rangi, władca kraju Magan
NINUL - jest to matka Nuski, powiernika i posła Enlila
NINUNU - bóstwo z Szurupak
NINURTA - bóstwo huraganu i wojny, syn Nimnah i Enlila
NUDIMMUD - zastępcze imię i przydomek boga Enki
NUMUSZDA - opiekun miasta i krainy Kazallu
NUNAMNIR - zastępcze imię i przydomek boga Enlila
NUNBARSZEGUNU - inaczej Nidaba/Nisaba, Nanibgal; matka Sud/Ninlil
NUSKA - powiernik i poseł Enlila
PABILSANG - małżonek Ninisiny z Isin, syn Enlila, opiekun miasta Larak
SUD - pierwotnie pramatka, opiekunka miasta Szurupak, następnie została małżonką Enlila nazwana Ninlil, matka Ninurty i Nanny, jej zwierzęciem był lew
SUEN - inaczej Nanna
SUMUGAN/SUMUKAN - syn boga Utu, bóstwo opiekujące się przyrodą i naturą, szczególnie dzikimi zwierzętami, czczony w kraju wyżynnym oraz na stepach
SZARA - syn Innany, opiekun miasta-państwa Ummy
SZARUR - broń boga Ninurty, która została upostaciowiona i stała się sama bóstwem SZERIDA - bogini światła i urodzaju, małżonka Utu
SZUZIANNA - pomagała Ninmah ulepić z gliny pierwszy model człowieka, bóstwo niższej rangi
UMUNDARA - inaczej Pindara
URASZ - według niektórych przekazów żona Ana, matka Ninisiny, bogini-ziemia, utożsamiany też z bogiem opiekunem miasta Dilbat
USZUMGALANA - inaczej Dumuzi
UTTU - córka Enki i Ninkurry, bogini wegetacji, później patronka tkactwa i obowiązków kobiet, utożsamiana z pająkiem
UTU - bóg słońca, syn Nanny i Ningal, brat Inany, małżonek Szeridy, bóg słońca, nazywany "pierwszym ministrem Nanny", należący do grupy siedmiu bogów, którzy "rozstrzygają losy", bóstwo sprawiedliwości, gwarant przysiąg, patron przepowiedni i wróżbiarstwa.
