Cesarstwo wschodniorzymskie

Bizancjum czy cesarstwo bizantyńskie to nazwy określające wschodnią część cesarstwa rzymskiego. Jednak tak naprawdę jego mieszkańcy nazywali swoje państwo cesarstwem rzymskim, mimo że za stolicę mieli Konstantynopol, a nie Rzym. Nazwa Bizancjum pochodzi od Byzantion, wcześniejszej nazwy Konstantynopola. Pierwotnie była to jedna z greckich kolonii. Miasto szybko rozwijało się i w IV wieku zdominowało Rzym. W 330 roku cesarz Konstantyn Wielki przeniósł tam stolicę państwa i dbał o jej dynamiczny rozwój.

Historia cesarstwa dzieli się na okresy: wczesny, środkowy i późny. Granicą wczesnego i środkowego jest śmierć Justyniana I Wielkiego (rok 565). Niektórzy historycy wydłużają czas trwania pierwszego etapu do końca sporu ikonoklastycznego (rok 843). Kontrowersje są także w przypadku próby zdefiniowania początku okresu późnego. Część historyków uważa, że okres środkowy zamyka przegrana z Arabami w 1071 roku bitwa pod Manzikertem, a inni skłaniają się bardziej ku rokowi 1204, kiedy to wojska krzyżowców zamiast udać się na krucjatę przeciwko muzułmanom, złupiły i zniszczyły stolicę cesarstwa wschodniorzymskiego. Najłatwiejsza do jednoznacznego określenia jest data zakończenia okresu późnego, czyli rok 1453, kiedy to Turcy zdobyli Konstantynopol i ostatecznie położyli kres istnieniu Bizancjum.

Rok 476 przyjmuje się za datę będącą kresem cesarstwa zachodniorzymskiego. Od tego czasu jego kontynuatorem było Bizancjum. Należały do niego ziemie leżące na prawie całym Półwyspie Bałkańskim, w Azji Mniejszej, Syrii i Egipcie. Od tego czasu do VII wieku cesarstwo wschodniorzymskie przechodziło okres reform, które miały ostatecznie ukształtować państwo.

Ale nie tylko ono się zmieniało. Zmieniali się także jego wrogowie. Od VII wieku już nie Persja była największym przeciwnikiem Bizancjum. Wyrosła nowa potęga - Arabowie. Zjednoczeni przez Mahometa ruszyli na podbój i ich łupem padła spora część terytorium cesarstwa. Utrata terytoriów w zachodniej części imperium stałą się faktem, podobnie zresztą jak utrata większości posiadłości w Italii, którą najechali Longobardowie. Z kolei na Bałkanach trwała ekspansja Słowian.

Cesarz Justyniana I starał się zrealizować plan odbudowy wielkiego cesarstwa i osiągnął spore sukcesy. Odzyskał tereny utracone takie jak: Afrykę, Hiszpanię i Italię, jednak wkrótce po jego śmierci państwo nie wytrzymało działania sił odśrodkowych i ataków z zewnątrz i ponownie utraciło te tereny.

Na początku VII wieku coraz mocniej na Bizancjum zaczęli napierać Awarowie, którzy zjednoczyli się ze Słowianami i porozumieli z Persją. Razem ruszyli na Konstantynopol i oblegli miasto. Tym razem wzmocnione mury wytrzymały napór i najeźdźcy musieli zrezygnować z zamiaru zdobycia stolicy cesarstwa. Jednak w polityce zagranicznej wiek VII trzeba zaliczyć jako nieudany, ponieważ zostały utracone ziemie na południe od Dunaju, a Arabowie zajęli Wschód i Egipt. Następnie cesarze musieli pogodzić się z utratą Afryki Północnej i Sycylii.

Cesarstwo wschodniorzymskie zostało poważnie zmniejszone i opierało się głównie na ziemiach Azji Mniejszej oraz południowych krańców Półwyspu Bałkańskiego. Takie ukształtowanie granic wpłynęło na sytuację wewnętrzną. Rosnące wpływy zaczęły zdobywać elementy kultury greckiej i Orientu. Widoczne było to zwłaszcza w mowie - łacina została wyparta przez grekę.

W historii Bizancjum duże znaczenie miały walki na tle religijnym. Jednym z takich ruchów był ikonoklazm czyli obrazoburstwo. Jego zwolennicy niszczyli ikony, jako obrazy przedstawiające postać Boga. Prześladowano także tych, którzy oddawali cześć ikonom. Szczytowy okres tej walki przypadł na lata Konstantyna V (połowa VIII wieku). Spór udało się ugasić w końcówce VIII wieku, ale na początku IX wybuchł na nowo. Ostatecznie rok 843 był końcem walki, dzięki czemu udało się uspokoić sytuację wewnętrzną cesarstwa.

Od tego czasu cesarstwo wschodniorzymskie mogło poświęcić odpowiednia uwagę i środki na to, żeby odbudować swoje znaczenie. Przyczyniła się do tego także śmierć chana bułgarskiego Kruma, który w 811 roku pobił armię bizantyjską (klęskę śmiercią przypłacił sam cesarz Nicefor I) oraz porażka wojsk emira Meliteny, Omara. W 867 roku na tron wstąpił Bazylii I, który założył tzw. dynastię macedońską. Czas jej panowania (do 1056 roku) to okres odrodzenia kultury i wzrostu potęgi państwa.

Bizancjum długo broniło się przez islamem, ale w trakcie tej walki ponosiło duże straty. U schyłku pierwszego tysiąclecia naszej ery Arabowie nie byli jeszcze w stanie całkowicie podbić cesarstwa, ale ich najazdy niszczyły rozwinięte miasta bogatej Anatolii. W efekcie wywołało to zastój w handlu i rozwoju kulturalnym. Samo miasto mogło się jednak nadal rozwijać. Przyczynił się to tego fakt, że Arabowie zajęli pozostała ważne ośrodki religijne cesarstwa i od tego czasu pozycja Konstantynopola była szczególna, co przełożyło się także na wzrost jego bogactwa i możliwości rozwoju.

Początek IX wieku był dla Bizancjum bardzo trudnym okresem, ale państwu udało się wyjść z niego obronną ręką. Reformy cesarzy dynastii macedońskiej przywróciły mu świetność. Jednak atak krzyżowców w 1204 roku poważnie naruszył fundamenty państwa. Wprawdzie Bizancjum podniosło się z tego poważnego ciosu i przetrwało jeszcze 250 lat, ale nie odzyskało już dawnej potęgi. W 1453 roku Turcy osmańscy dokonali tego, czego wcześniej nie udało się ani Awarom, ani Persom, ani Arabom. Wielkimi działami rozbili grube mury Konstantynopola i na jego gruzach stworzyli własne imperium.