Dla zilustrowania postępów w kształtowaniu się feudalnego społeczeństwa posłużą nam sytuacja w dwóch krajach europejskich Anglii i Francji w okresie IX i X wieku.
Krajami najbardziej charakterystycznymi dla feudalizmu są Anglia i Francja( II poł. IX i w X w.)
Istniejące wówczas państwo Karola Wielkiego dawało pewne poczucia bezpieczeństwa swym mieszkańcom, monarchia prowadziła tylko nieliczne wojny zaczepne a władza hrabiów stabilizowała politykę wewnętrzna. Do ich kompetencji w imieniu monarchy należała władza sadownicza, administracyjna obowiązek ściągania podatków, organizowali także armie z pośród chłopów z ziem, która zarządzali. W ustroju monarchii każdy właściciel ziemski był zobligowany do służby wojskowej dla monarchy, co wiązało się z ruina dla jego majątku. Wobec tego wielu posiadających matki ziemskie oddawali się pod opiekę bogatszym hrabiom, co zwalniało ich od obowiązku rekruta. W zamian musieli uiszczać dla swojego pana daniny i hołdy. Jednak dla monarchii pojawił się problem zadośćuczynienia opłaty na rzecz pastwa w zastępstwie służby wojskowej. Zobowiązanie posiadacza ziemi do odbycia służby w armii rozwiązano w taki sposób, natomiast system działał także w druga stronę tzn. ze suweren władca "płacił nadaniem praw do ziemi w zamian za zobowiązanie, czyli w tym przypadku służbę wojskowa. Do podstawowych cech systemu feudalnego w ówczesnym czasie zaliczano:
- decentralizacje polityczna
- stosunki lenne
- warunkowe władanie ziemia.
Aczkolwiek sytuacja zmieniła się zwłaszcza po śmierci Karola Wielkiego i w wyniku podpisania traktatu w Verdun. Zmiana sytuacja spowodowały miedzy innymi liczne najazdy Wikingów i saracenów. Obnażyło to problem szybkiej i skutecznej obrony państwa, każdy książę posiadający zamek chronił się w jego obrębie nie pomagając swemu panu, choć on posiadał władzę jako pomazaniec boży. Efektem były zmiany gdyż wraz z obowiązkiem obrony poszczególni książęta, feudałowie przejmowali inne aspekty władzy ( sadownictwo, pobieranie danin, a także kwestie dotyczące wojny i pokoju). Powstał nowy system lenny, który działał w oparciu o umowę pomiędzy seniorem a wasalem. Senior był zobligowany do utrzymania bezpieczeństwa wasalowi. Wasal w zamian składał obietnice wierności i służby swemu seniorowi. Te obustronne zobowiązania potwierdzał rytuał komendacji, natomiast wszelkie nie wywiązanie się z któregoś z obowiązków umowy prowadziło do anulowania całej umowy. Warto przyrzec się bliżej stosunkom lennym, które wiązały się z:
- osobista zgoda dwóch stron za ich życia bez prawa do dziedziczenia
- początkowy osobisty charakter umowy przeobraził się z czasem w zależności, które uznawano jako prawo publicznie, które obowiązywało powszechnie
- ochrona słabszego wasal wobec krzywdy ze strony seniora utworzono niezależne sady
- umowa nabierała charakter moralny, była uosobieniem honoru obu stron, stanowiła pewien rodzaj przysięgi religijnej
Fundamentem feudalizmu w europie zachodniej było lenno, rozumiane jako prawo własności do ziemi lub urzędu powierzane czasowo jako nagroda za wierna służbę. Lenno materialna podstawa własności, obrzędy związane z nadaniem własności były bardzo uroczyste. Wasal klękał i składał własne ręce w dłonie przyszłego pana, senior pomagał mu wstać i całował jego usta. Następnie następował moment przysięgi uroczystej na wierność seniorowi, w zmian otrzymywał symbol lenna w postaci włóczni, miecza lub pierścienia. Potwierdzeniem tej umowy było nabycie przez wasala określonego majątku ziemskiego z ludnością z prawem do władzy nad tym terenem. Rozróżniamy trzy formy własności: własność prywatna-absolutna, własność użytkowa, własność zarządzana. W odpowiedzi za to wasal obligował się do obrony życia i czci seniora a także służeniem mu jako rycerz w jego wyprawach wojennych. Inne obowiązki to wstawanie się na każde zawołanie seniora na jego dworze, udział w jego radach i sadach. W przypadku nie wywiązania się z umowy wasala, senior mógł pozbawić go praw do nadanych mu ziem, natomiast wasal wobec zdrady wasala mógł go opuścić i zwolnić się od złożonej przysięgi. Każdy senior posiadał od kilku do kilkunastu wasali, natomiast jego poddani mogli mieć jeszcze własnych wasali i każdy z nich podlegał tylko swojemu panu w myśl żelaznej zasady:
" wasal mego wasala nie jest moim wasalem". Oprócz rozwiniętego systemu feudalnego społeczeństwo średniowieczne wykształciło pewien podział stanowy. Wyodrębniono trzy zasadnicze stany:
-stan duchowieństwa wierny służbie wobec Boga
-stan rycerstwa
-stan rzemieślników i innych, którzy utrzymywali się ze swojej pracy
Według prawa stan to pewna odizolowana grupa osób równych obowiązkach a także kompetencjach mająca własne organizacje wewnętrzne, w Polsce dla przykładu wymieniano w średniowieczu cztery stany:
-duchowny,
-rycerski,
-mieszczański,
-chłopski.
