Mieszko I oraz Bolesław Chrobry uznawani są zgodnie za protoplastów polskiej państwowości. Obydwaj potrafili jasno określić co chcą osiągnąć, a następnie dążyli do tego każdym możliwym sposobem. Sprytu i braku wahania w najtrudniejszych sytuacjach wymagały czasy, w których przyszło im żyć: wojny, intrygi, wewnętrzne bunty oraz rywalizacja w dynastii. Za taką tezą przemawiają poniżej zaprezentowane fakty.

Mieszko jest pierwszym z polskich książąt, którego panowanie poświadczają dokumenty historyczne. Państwa ościenne konsolidowały się stwarzając realne zagrożenie dla Polski, która nadal pozostawała rozbita. Kres temu położył właśnie Mieszko. Stosował podstęp, siłę oraz sojusze m.in. z plemionami zamieszkującymi obszary pomorskie, Wiślanami czy Polanami i mieszkańcami Mazur. Sukcesem jednak było nie tyle zapewnienie jedności tym obszarom, co przekazanie ich w tej formie potomkom - był to początek mającej panować do 1370 roku dynastii Piastów. Innym argumentem przemawiającym za księciem w znaczeniu protoplasty państwa był chrzest. Rok 966 stał się cezurą w polskiej historii. Wiara chrześcijańska wpisywała kraj w poczet krajów europejskich oraz zabezpieczała jej granicę oddając w opiekę papiestwa.

W 967 roku przyszedł na świat Bolesław ze związku Mieszka I oraz pochodzącej z Czech księżniczki Dobrawy. Dopiero od drugiego roku życia (tzw. postrzyżyny) znalazł się w mocy ojca. Pukiel jego włosów wysłano na dwór papieski, co miało być symbolem oddania w opiekę papieża. Akt ten miał również znaczenie polityczne, które symbolizowało chęć uniezależnienia się od władców niemieckich. W roku 973 podjęta została decyzja, że zostanie wysłany na dwór cesarki jako gwarant postanowień zjazdu w Kwedlinburgu (czy tak w istocie się stało jest wysoce dyskusyjne).

Przekazy historyczne wskazują, że Mieszko I zabezpieczywszy granicę węgierską poprzez ślub Bolesława z tamtejszą księżniczką w 989 roku zdobył obszary małopolski, na których władcą uczynił właśnie Bolesława. Miał on wówczas lat 20. Pozostałe dzielnice przeznaczył Mieszkowi, Lambertowi i Świętopełkowi. Przy wszystkich tych okazjach zwracał się do papiestwa sygnalizując w ten sposób, że chce być niezależnym od władzy cesarskiej. Wspomniany Dagome Iudex zatem faktycznie w sposób uzasadniony nie wymieniał Bolesława. W ten sposób miał być prawnie pozbawiony roszczeń do dzielnic braci. Gwarantem miał być papież. Plany te na niewiele się zdały, a Bolesława zdecydowanie nie doceniono. 25 dnia maja 992 roku Mieszko I zmarł, a Bolesław natychmiast przystąpił do działania - wygnał Odę i jej synów nie dopuszczając do rozbicia kraju. Wtedy też ujawniły się jego silne kontakty z kołami arystokracji niemieckiej, bowiem wygnanie braci nie pociągnęło za sobą żadnej obcej interwencji.

Nastąpił czas do ujawnienia się ambicji Bolesława. Dążąc do ekspansji na tereny pruskie popierał skierowane tam misje chrystianizacyjne, m.in. wygnanego z Czech biskupa praskiego Wojciecha z rodu Sławnikowiców. Był to rok 997. Po męczeńskiej śmierci misjonarza, Chrobry polecił wykupić jego ciało. Zgodnie z legendą zapłacił za nie tyle ile ważyło. Zwłoki złożono w katedrze gnieźnieńskiej, gdzie też w 999 roku nastąpiła kanonizacja Wojciecha. Kult świętego był bardzo na rękę polskiego księcia. W pielgrzymce do grobu świętego i aby pozyskać Chrobrego dla swej idei cesarstwa uniwersalistycznego cesarz niemiecki Otton III przybył do Gniezna w 1000 roku.

Podczas zjazdu utworzono niezależną polską organizację kościelną z metropolią w Gnieźnie i z biskupstwami w Krakowie, Kołobrzegu i Wrocławiu. Arcybiskupem gnieźnieńskim został brat św. Wojciecha Radzim-Gaudenty. Biskup poznański Unger został dożywotnio wyłączony spod zwierzchności Gniezna, bowiem biskupstwo misyjne w Poznaniu powstało już w 968 roku. Najważniejszą rzeczą dokonaną podczas zjazdu gnieźnieńskiego była jednak symboliczna koronacja Bolesława Chrobrego na króla. Dokonała się ona poprzez nałożenie na jego skroń cesarskiego diademu. W ten sposób Chrobry został wyposażony w królewskie prerogatywy, a w tym - w prawo inwestytury biskupów. Oprócz tego został uznany za przyjacielem Wielkiego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i bratem cesarskim, co stanowiło możliwie największe wyróżnienie w ówczesnym ceremoniale. Podczas uroczystości nastąpiła wymiana darów. Otton III podarował Bolesławowi kopię włóczni św. Maurycego oraz relikwię z krzyża pańskiego, a w zamian sam otrzymał ramię św. Wojciecha (zachowane po dzień dzisiejszy) oraz 300 zbrojnych ludzi. Polska uniezależniła się od Niemiec m.in. zwolniona została z płacenia trybutu.

Śmierć Ottona w 1002 roku zmieniła diametralnie polsko-niemieckie stosunki. Bolesław zajął Łużyce, Milsko i Miśnię, rok później opanował również Czechy wykorzystując tamtejsze konflikty dynastyczne i objął tam władzę do 1004 roku. Wobec odmowy złożenia hołdu z Czech nowemu cesarzowi Henrykowi II Świętemu wybuchła wojna, która z przerwami ciągnęła się do 1018 roku. Wykorzystując okazję, zapewne w roku 1007, od Polski uniezależniło Pomorze Zachodnie. Do wojny włączył się również książę Rusi Kijowskiej Jarosław Mądry. Zakończył ją dopiero podpisany w Budziszynie pokój. Było to 30 stycznia 1018 roku. Bolesław na jego mocy zachował nowo zdobyte ziemie (Milsko, Łużyce, Słowację i Morawy), a także uzyskał pomoc w wyprawie na Kijów.

Na Rusi Kijowskiej, po śmierci Włodzimierza I Wielkiego rozpoczęły się spory o władzę. Tron kniazia otrzymał Świętopełek, mąż jednej z córek Bolesława Chrobrego. Jednak z tronu usunął go siłą brat - Jarosław Mądry. W 1018 roku Chrobry zorganizował w obronie praw zięcia wyprawę na Kijów. Ruszyła ona 14 sierpnia 1018 roku. Wyprawa zakończyła się sukcesem i na tronie ponownie zasiadł Świętopełek. Przy okazji przyłączył ponownie do Polski utracone w 981 roku Grody Czerwieńskie. Jednak Świętopełek nie utrzymał się zbyt długo u władzy, bowiem Jarosław Mądry zrzucił go z tronu, a następnie wygnał. Tym razem jednak Bolesław Chrobry odmówił udzielenia mu pomocy - dwukrotna utrata władzy świadczyła o jego nieudolności. Natomiast uznał Jarosława Mądrego, z którym zgodził się podpisać pakt o nieagresji.

Zmierzch panowania Chrobrego przykrywa mgła tajemnicy. Wiadomo na pewno, że w katedrze gnieźnieńskiej dokonała się jego uroczysta koronacja, która dawała mu upragnioną koronę królewską. Koronnym argumentem za uznanie Chrobrego za twórcę polskiej państwowości jest właśnie ona - dokonana podczas Wielkanocy 18 kwietnia 1025 roku. Polska uniezależniła się spod jakichkolwiek wpływów niemieckich i nadawała jej nowe znaczenie polityczne. Zabezpieczała także wewnętrzny spokój usuwając w niepamięć zwyczaj dzielenia władzy między synów. Następcą zostawał ten z nich, którego wskazał ojciec. W 17 dniu czerwca roku pańskiego 1025 zmarł Bolesław Chrobry. Pochówku dokonano w Poznaniu.

Reasumując: rządy Bolesława zapewniły spojenie wewnętrznych struktur polskiego państwa, doprowadziły do ustanowienia w Gnieźnie arcybiskupstwa, zapewniły środki na sfinansowanie umocnień na granicach południowo-zachodnich oraz rozpoczęły okres budownictwa kościelnego, które było nierozłączną elementem polityki wewnętrznej króla. Potęga do jakiej doprowadził państwo polskie zapewniła mu przydomek: Bolesław Wielki. Przydomek "Chrobry" zyskał na popularności w okresie od XIII do XVI wieku.

DYNASTIA PIASTÓW I JEJ POLITYKA WEWNĘTRZNA

Mieszko I (ok.960-992)

- stworzył podwaliny pod silne zorganizowane państwo, z własnym wojskiem i linią warownych zamków;

- zjednoczył ziemie i nadał im jednolitą władzę;

- w 966 roku przyjął chrzest uciekając się tym samym pod opiekę papieża i tworząc własne biskupstwa;

- poszerzanie granic obszarów zjednoczonych;

- przed 992 roku wydał dyspozycje dotyczące podziału władzy nad poszczególnymi dzielnicami - pomiędzy synów księżniczki Dobrawy i Ody;

- w Polsce obowiązywał system patrymonialny tj.:

  • ponieważ zjednoczone ziemie uważano za własność książęcą możni odprowadzali do jego skarbca wszelkie świadczenia, a także uznawali jego prawo do dokonywania sądów - w zamian on miał ich chronić przed zewnętrznymi zagrożeniami; ówczesne prawo dziedziczenia kierowało się zasadą: "ilu dziedziców - tyle podziałów";
  • książęce dobra nie mogły znaleźć się w rękach osób innych niż pochodzących z dynastii;
  • obejmując władzę Mieszko posiadał dzielnicę wielkopolską oraz mazowiecką;
  • struktura społeczna: wolne chłopstwo, szlachta posiadająca dobra ziemskie oraz możnowładcy;
  • organizacja dworu związana była z ciągłymi przenosinami z grodu do grodu, a najbliżsi współpracownicy księcia sprawowali równocześnie najwyższe urzędy w państwie;
  • najwyżej w hierarchii stali wojewodowie, a zamki (inaczej kasztele) obsadzane były kasztelanami odpowiedzialnymi bezpośrednio przed Mieszkiem I;
  • w pobliżu grodów zakładali swe warsztaty i domy rękodzielnicy i handlarze - książę dawał im ochronę, a oni oddawali mu część usług;

-obecne granice Polski pokrywają się niemalże z terytorium władztwa Mieszka I; jego patrymonium w 990 roku obejmowało: obszary pomorskie, wielkopolskie, małopolskie, mazowieckie oraz ziemie śląskie;

- akt "Dagome Iudex" z 991 roku oddawał władztwo mieszkowe papieżowi z naciskiem na opiekę papieską nad synami ze związku z Odą - miało ich to zabezpieczyć przed Chrobrym, który został w dokumencie tym pominięty;

- w 992 roku książę zmarł pozostawiając solidne podwaliny państwowości - państwowości, która miała znaczenie w Europie;

- największa zręczność Mieszka przejawiała się w jego politycznych posunięciach - poślubienie księżniczki czeskiej Dobrawy oraz przyjęcie chrztu z tegoż kraju uniezależniło Polskę od Niemiec znajdując jednocześnie sojusznika na południowej granicy;

Bolesław I Chrobry (992-1025)

- zbudował odrębną organizację kościelną rozpoczynając swe dzieło w 999 roku - od arcybiskupstwa gnieźnieńskiego oraz trzech biskupstw: krakowskiego, wrocławskiego oraz kołobrzeskiego;

- w okresie od 992 do 1002 roku skupił się głównie na polityce wewnętrznej nie angażując się w konflikty zewnętrzne;

- zarządził wprowadzenie:

  • danin odprowadzanych z uprawy zbóż;
  • cła oraz myta jako świadczeń obowiązkowych (płaciło się za podróżowanie mostem, przekraczanie grobli, handel, etc.);

- ograniczeń prawa do polowań w książęcych lasach tzw. wspólnot opolnych;

- w osadach sprawowano sądy, podobnie w opolach;

- inicjował budowę warownych zamków, w których wraz z dworem przebywał w formie objazdowej;

- zarządzających zamkami kasztelanów wyposażył w uprawnienia administracyjne;

- kamień zaczął zastępować powoli drewno jako budulec;

- największe drużyny rezydowały w grodzie wrocławskim, poznańskim oraz gnieźnieńskim;

- genialnym i dalekowzrocznym posunięciem Bolesława było wykupienie za wagę złota ciała Wojciecha; jego błyskawiczna kanonizacja dała Polsce świętego i otwarła drogę poprzez zjazd w Gnieźnie do korony królewskiej;

- wojny polsko-niemieckie doprowadziły do oderwania od Polski ziem zachodniopomorskich oraz utraty wpływów na Morawach i na Słowacji - wojny ponadto wzmagały niezadowolenie społeczne, gdyż generowały nowe świadczenia na rzecz władcy i jego drużyny, która sama nie czuła się usatysfakcjonowania z małych jej zdaniem korzyści własnych;

- skutki aktu koronacyjnego:

  • korona jest gwarantem niepodzielności państwa - zasada patrymonium usunięta zostaje przy dziedziczeniu tronu;
  • król jest przedstawicielem Boga na ziemi - możni stoją niżej: jest suwerenny w swych działaniach i nie może nikomu służyć;
  • oznaczało to, że rządy przejmuje jeden wskazany przez ojca syn, a reszta traci wszelkie prawa do tronu; tracili też na tym możni, bo nie mogli tworzyć jednej lub drugiej koterii popierającej tego lub innego kandydata;

- Bolesław Chrobry doprowadził Polskę pod swoimi rządami kraj do pozycji mocarstwa w Europie;