Jan Zamoyski (herbu Jelita), syn Stanisława starosty bełskiego, urodził się w roku 1542. Pochodził z niezbyt zamożnej rodziny szlacheckiej. Został wychowany w duchu religii kalwińskiej, na katolicyzm przeszedł w trakcie studiów na uniwersytecie w Padwie. Edukację zdobył w Krasnymstawie, a następnie w kolegium paryskim (tu przebywał na dworze późniejszego króla Franciszka II). W roku 1563 r. napisał dzieło "De senatu romano". W tym też roku został wybrany rektorem uniwersytetu padewskiego. Do kraju powrócił jako znakomity znawca prawa i łaciny. Między innymi dlatego został mianowany sekretarzem królewskim. Powierzono mu uporządkowanie archiwum koronnego. Po śmierci Zygmunta II Augusta, Zamoyski stał się rzecznikiem elekcji viritim, dzięki czemu stanął na czele obozu średniej szlachty. Głosił postulaty egzekucji praw. W czasie elekcji z roku 1573 Zamoyski opowiedział się za kandydaturą Henryka Walezego, a przeciwko popieranym przez magnaterię Habsburgom. W trakcie drugiej elekcji (1575 r.) poparł Stefana Batorego (jako męża Anny Jagiellonki). Za panowania Stefana Batorego Zamoyski stał się jedną z najbardziej wpływowych osób w kraju. Był najbliższym politycznym doradcą króla, wywierał wpływ na politykę zagraniczną i wewnętrzną. Był zwolennikiem wzmocnienia władzy królewskiej. Od 1578 r. sprawował funkcję kanclerza wielkiego koronnego, a jednocześnie od 1581 r. był hetmanem wielkim koronnym. W polityce zagranicznej sympatyzował z Brandenburgią, natomiast był zwolennikiem wojny z Moskwą. W roku 1580 odznaczył się, zdobywając Wieliże i Zawołoć, a wraz z królem Wielkie Łuki. Dowodził także oblężeniem Pskowa. Zdusił wymierzoną przeciwko królowi i sobie opozycję Zborowskich. W 1584 r. aresztował i polecił stracić banitę Samuela Zborowskiego. W 1583 r. jako trzecią żonę poślubił Gryzeldę Batory. Po śmierci Stefana Batorego, Zamoyski utracił najpotężniejszego sojusznika. W trakcie elekcji poparł kandydaturę Zygmunta Wazy na tron polski. Odparł wojska innego kandydata do polskiej korony, austriackiego arcyksięcia Maksymiliana i pobił go w bitwie pod Byczyną (1588). W roku 1589 zawarł pokój z cesarzem w Bytomiu i Będzinie. W roku 1600 zbrojnie interweniował w Mołdawii i na Wołoszczyźnie, a w latach 1601 - 1602 walczył ze Szwedami w Inflantach. Prohabsburska polityka Zygmunta III Wazy doprowadziła do konfliktu Zamoyskiego z królem. Wielki hetman koronny występował przeciwko małżeństwu króla z Austriaczką. Jan Zamoyski zmarł w roku 1605. był wybitnym polskim mężem stanu, zasłużonym na polu kultury i oświaty. Występował jako mecenas, opiekun poetów i pisarzy (m. in. Kochanowski). Korespondował z najwybitniejszymi osobistościami ówczesnej Europy. Założył miasto Zamość (1580 r.) i stworzył ordynację zamojską. Był założycielem Akademii Zamoyskiej (1595 r.). Zgromadził olbrzymi majątek, który stał się podstawą potęgi rody Zamoyskich. Jan Zamoyski przeszedł także do historii jako znakomity wódz i polityk. Był też zwolennikiem tolerancji religijnej.
