Urbanizacja na świecie

1. Pojęcie urbanizacji

Termin urbanizacja posiada wiele znaczeń i może być różnie rozumianym. Ze względów demograficznych pojęcie urbanizacji określa stopień koncentracji ludności w mieście. Z osadniczego punktu widzenia termin urbanizacja określa:

• koncentrację funkcji miejskich;
• proces rozwoju już istniejących miast;
• stopień przekształcania osad miejskich w wiejskie;
• proces powstawania nowych miast;
• tworzenie się aglomeracji miejskich;
• przemiany na płaszczyźnie organizacji osiedli (rozprzestrzenianie się budownictwa wielokondygnacyjnego)

Urbanizacja rozumiana pod względem przemian społeczno-kulturowych przejawia się w rozpowszechnianiu się tzw. miejskiego stylu życia. Dziedzina geografii - geografia osadnictwa charakteryzuje dwa podstawowe rodzaje ludności: ludność wiejską i miejską.

2. Urbanizacja na świecie

Pod względem odmiennego przebiegu wszystkich procesów urbanizacyjnych, kraje na świecie możemy podzielić na trzy typy:

a) typ krajów rozwiniętych

b) typ krajów rozwijających się

c) typ krajów socjalistycznych i byłych krajów bloku socjalistycznego

3. Rozwój miast na terenie krajów wysoko rozwiniętych.

• Kształtowanie się konurbacji

W wyniku postępującego rozwoju przemysłu fabrycznego, który umiejscawiał własna produkcję w miejscach eksploatacji surowców, pociągał za sobą konieczność zatrudniania znacznej liczby siły roboczej, którzy posiadali swe miejsca zamieszkania również w pobliżu miejsc zatrudnienia. Rozwój ekonomiczny pociągał za sobą proces podziału pracy i specjalizacji zawodowej. Wyspecjalizowanie jakiejś dziedziny produkcji wymagało wykorzystania ściśle określonej grupy surowców, a producenci tych surowców wymagali pozyskiwania ściśle określonych usług i towarów. Ponoszenie znacznych kosztów transportu przez producentów generowało skupienie się produkcji w określonych miejscach w przestrzeni blisko rynku zbytu.

Konurbacja składa się kilkunastu a czasami nawet kilkudziesięciu jednostek osadniczych o równym stopniu rozwoju, jest jednostką w hierarchii osadniczej typową dla terenów górniczych i przemysłowych.

• Rozrost ośrodków miejskich. Suburbanizacja.

Od początków XIX w. liczba ludności wzrosła 5,5 - krotnie, zaś liczba ludności miejskiej około 100- krotnie. Większa liczba ludności na świecie zamieszkuje miasta i mniejsze miejscowości, zaś proces urbanizacji postępuje i rozwija się w coraz szybszym tempie. Rozwój ośrodków podmiejskich zapoczątkowano w XVIII w., ale najszybszym tempem charakteryzował się w XX wieku. Było to wynikiem przeciążenia wielkich centrów miejskich, stały się one zbyt hałaśliwe, zanieczyszczone i coraz bardziej niebezpieczne. Głównym zagrożeniem dla ludności miejskiej stawały się rozprzestrzeniające się choroby oraz półświatek przestępczy. Efektem tej chorej sytuacji stało się powstanie strumienia odpływu części ludności z granic miast w tereny podmiejskie i peryferyjne. Nasilenie tego zjawiska wzrosło wraz z rozwojem środków transportu (wynalezienia i upowszechnienia tramwajów, autobusów, kolei). Umożliwiło to lepszy i szybszy dojazd ludności do miejsc pracy oddalonych nawet na znaczne odległości. Ukształtowały się liczne ośrodki podmiejskie, które później zostały wchłonięte przez rozrastające się ciągle ośrodki miejskie.

4. Przemiany liczby ludności

a) w Wielkiej Brytanii

b) w Stanach Zjednoczonych

( przyrost liczby ludności w % )

Ad. a - Obszar Anglii

Obszar	Lata
	1961-1971	1971-1981
Anglia	5.9	0.4
Walia	3.3	2.2
Konurbacje	-4.3	-8.1
Wielkiego Londynu	- 6.8	-10.1
Merseyside	- 8.5	-11.0
Tyneside	- 5.9	-9.2
Płd. Wsch. Lancashire	- 1.4	-6.2
Zach. Midlands	- 0.3	-5.4
Zach. Yorkshire	1.4	-3.0
Miasta poza konurbacjami	8.7	2.5
powyżej 100000	2,6	-1.6
50000-100000	9.4	2.2
Poniżej 50000	13.0	5.5
Obszary wiejskie	17.9	9.7

Ad. b - przemiany w Stanach Zjednoczonych w latach 1970 - 1980

	Miasto centralne	Przedmieścia
Chicago	-11.4	12.4
Detroit	-20.0	7.7
St. Louis	-27.6	5.9
Cleveland	-23.7	0.8
Houston	27.6	72.0
San Diego	25.4	49.1
Stany Zjednoczone	-4.9	16.0

Liczba ludności w wielkich miastach oraz dzielnicach śródmieścia charakteryzuje się tendencją do zmniejszania się, zaś rozrostowi podlegają miasta niewielkich rozmiarów. Ma to swe konsekwencje - rozproszenie skupisk ludności na znacznych powierzchniowo obszarach jak również tworzenia się szerokich obszarów zurbanizowanych - rozproszonych jednostek miejskich.

5. Rozwój miast na terenie krajów rozwijających się.

W latach od 1800 do 1850 roku ludność miejska na świecie uległa znacznemu zwiększeniu o około 22.5%, zaś w okresie 10 lat ( w okresie 1961-1970) wielkość wzrostu była równa 40%. Znaczny udział tego przyrostu przypada na kraje rozwijające się. Efektem tego procesu jest znaczny wzrost poziomu urbanizacji. znacznie wzrósł.

• % udział ludności w miastach w ogólnej liczbie ludności.

Grupa krajów	W % ogółu ludności
	1965	1990
Świat	36	50
Kraje rozwijające się	24	44
w tym:
Afryka Czarna	14	29
Azja Wschodnia	19	50
Azja Południowa	18	26
Bliski Wsch. i Afryka Płn.	35	51
Ameryka Łac. i Karaiby	53	71
Kraje wysoko rozwinięte	72	77
Inne nie zaliczane do żadnej z ww. grup	52	66

Największym udziałem ludności miejskiej odznaczają się kraje wysoko rozwinięte a w grupie krajów rozwijających się największa ilość ludności miejskiej charakteryzuje kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów, następnie kraje kontynentu azjatyckiego oraz Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej.

Do przyczyn gwałtownego przyrostu ludności miejskiej zaliczyć można:

• wysoki wskaźnik przyrostu naturalnego
• migracje do miast ludności wiejskiej w celu znalezienia lepszych warunków życia i lepiej płatnej pracy
• przemiany ekonomiczne w gospodarkę bazarową, której rezultat przejawia się w zaniku zawodów rzemieślniczych i załamaniu się gospodarki na wsi. Ludność nie mogąc wykonywać tradycyjnych zawodów wybiera migrację do miasta
• chęć zdobycia zatrudnienia gdyż w krajach rozwiniętych w ludność zatrudniona w rolnictwie przechodzi do sektora usługowego, a w tym sektorze najwięcej miejsc pracy jest w miastach.
• chęć zmiany dotychczasowego życia - ludność widząc kolorowy świat w telewizji chce również w tym uczestniczyć i zmienić swój dotychczasowy styl życia.

6. Ludność miast milionowych

Grupa krajów	W % ludności miejskiej		W % ogółu ludności
	1965	1990	1965	1990
Świat	39	33	14	16
Kraje rozwijające się	41	33	10	13
w tym
Afryka Czarna	30	29	4	9
Azja Wschodnia	48	30	9	11
Azja Południowa	35	34	6	9
Bliski Wsch. i Afryka Płn.	42	42	15	21
Ameryka Łacińska	44	25	24	33
Kraje wysoko rozwinięte	38	37	27	29
Kraje nie uwzg. w żadnej w ww. grup	25	23	13	15

Najwięcej ludności zasiedlającej miasta milionowe zamieszkuje kraje rozwijające się a w szczególności w tej grupie wyróżniają się państwa Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, na drugim miejscu znajdują się kraje Azji Południowej. Pod względem procentowym największa liczba ludności mieszka w miastach w Ameryce Łacińskiej i krajach Bliskiego Wschodu oraz Afryki Północnej.

Migracje do miast zbyt licznej grupy imigrantów może powodować niekorzystne skutki, takie jak:

• nadmierną urbanizację, która przejawia się wzrostem liczby ludności miejskiej, za którą nie nadąża wystarczająco postęp w gospodarce.

Przykłady:

- stolica Panamy w 1950 roku zamieszkiwana była przez 31% ludności, a w 1980 liczba ta uległa znacznemu wzrostowi do 46%

- w Indonezji ludność aglomeracji Dżakarty z 6,7 mln w roku 1961 podwoiła się do 13 mln w roku 1981.

Proces gwałtownego wzrostu liczby ludności wielkich miast zwie się eksplozją metropolii albo rozwojem megamiast. Według szacunków w 2000 roku w Meksyku będzie mieszkało około 26 mln ludzi, w Sao Paulo - około 24 mln, a w Bombaju i w Kalkucie około 16mln mieszkańców.

• zjawisko dzikiego osadnictwa - miasta z nieustannym napływem nowych rzesz potencjalnych mieszkańców, nie mają możliwości zapewnienia im domostw i mieszkań z jedynie podstawowym wyposażeniem i o najniższym standardzie. Dlatego nowopowstałe osiedla i bokowiska a właściwie baraki nie są wyposażone w nawet najprostsze urządzenia infrastrukturalne, takie jak sieć wodociągowa i kanalizacyjna. Ten typ osiedli zamieszkiwany jest przez około 40% meksykan, 35% mieszkańców Kalkuty i 25% mieszkańców Dżakarty.

• nie objęta jakąkolwiek kontrolą imigracja ludności, której częstym zjawiskiem towarzyszącym jest powolny i opóźniony rozwój gospodarki, powodując wzrost stopy bezrobocia.

7. Stopień urbanizacji miejskiej niektórych państw

Odsetek ludności miejskiej w ogólnym zaludnieniu
	Najniższy		najwyższy
Państwo	%	Państwo	%
Burundi	5	Belgia	97
Bhutan	7	Kuwejt	96
Rwanda	7	Malta	94
Federacyjne Stany Mikronezji	10	Wielka Brytania	92
Wyspy Salomona	10	Brunei	90
Oman	11	Islandia	90
Uganda	12	Izrael	90
Ertytrea	13	San Marino	90
Etiopia	13	Holandia	89

Najmniejsza liczba osób w ogólnym zaludnieniu zamieszkującą miasta występuje w Burundi, Bhutanie i Rwandzie. Największą liczba osób mieszkającą w miastach charakteryzują się kraje: Belgia, Kuwejt, Malta i Wielka Brytania. Tam odsetek ludności miejskiej w ogólnym zaludnieniu jest najwyższy i wynosi odpowiednio 97%, 96%, 94% i 92%.

8. Megalopolis

Nazwa	Obszar	Ludność	Gęstość zaludnienia	Liczba aglomeracji	Długość
Megalopolis ukształtowane	(tyś.km2)	( mln)	(osób na 1 km)		(km)
M. Północno-Wschodnich Stanów (USA)	100	45	450	40	800
Kanada	40	250	35	1200
Kalifornijska(USA)
Meksyk	30	300	20	800
M. Tokai-do (Japońska)	40	70	1700	25	1100
Megalopolis kształtujące się
M. Zachodnioeuropejska	250	75	300	100	1600
M. Brazylijska(Brazylia)	100	25	250	15	400

Do największych megalopolis świata należą: megalopolis Północno - wschodnich Stanów USA, megalopolis Kanady, megalopolis Kalifornijska, megalopolis Meksyku, megalopolis Tokai - do, megalopolis Zachodnioeuropejska, megalopolis Brazylijska.

9. Urbanizacja w Polsce

Polska to kraj o średnim stopniu zurbanizowania. Procent liczby ludności Polski, mieszkającej w miastach wynosi obecnie 63%. Przez ostatnie dwadzieścia lat zaobserwowano słabe tempo dynamiki przyrostu liczby ludności w miastach na terenie województw o najsilniejszym stopniu zurbanizowania (w których w tym samym czasie i w tych samych warunkach ma miejsce spadek zaludnienia największych miast) i o najsłabszym stopniu zurbanizowania.

Sieć osadnicza miast Polski ma charakter nierównomierny. Na terenie regionów, w których liczba miast jest większa, stopień urbanizacji osiąga wyższe wartości. Mimo to nie jest to świadectwem wyższego poziomu rozwoju gospodarczego i rozwoju urbanizacyjnego.

W 1999 roku zanotowano ujemną wartość przyrostu naturalnego. Jest to prawdopodobnie rezultat zmniejszenia się modelu rodziny - rodziny wielodzietnej na korzyść modelu rodziny 2+1 jak również zmianą modelu życia i świadomości społecznej.