Globalizacja gospodarki

"Globalizacja stanowi wyższy, bardziej zaawansowany, i złożony etap procesu umiędzynarodowienia działalności gospodarczej."

Anna Zorska

("Ku globalizacji?...", PWN, Warszawa 1998)

Globalizacja gospodarki oznacza umiędzynarodowienie (internacjonalizację) gospodarki, tzn. powstanie jednolitej gospodarki światowej, opartej na swobodnym przepływie wszelkich dóbr, usług i kapitału.

Główne cechy globalizacji:

• rosnąca mobilność kapitału, dóbr i usług,
• dynamiczny postęp techniczny i szybkie rozprzestrzenianie się innowacji,
• rozwój sieci światowego systemu transportowego, a co za tym idzie spadek kosztów transportu,
• utworzenie światowego systemu informacyjnego i spadek cen łączności,
• liberalizacja wielu sfer działalności gospodarczej,
• otwieranie się gospodarek na handel międzynarodowy,
• wzrost inwestycji zagranicznych,
• powstawanie regionalnych organizacji integracyjnych, w postaci: stref wolnego handlu, unii celnych, czy wspólnych rynków (np. Unia Europejska),
• standaryzacja i masowość produkcji przemysłowej i wzrost jednostkowej wydajności pracy,
• dekoncentracja procesów produkcji i wytwarzania,
• koncentracja kapitału i zarządzania, m. in. na skutek łączenia się (fuzji) przedsiębiorstw, zawierania porozumień (aliansów) dla wspólnego prowadzenia określonej działalności, tworzenie się tzw. miast globalnych, m. in.: Nowy Jork, Londyn, Frankfurt, Tokio, Hongkong, Amsterdam.
• wzrost konkurencyjności i innowacyjności podmiotów gospodarczych,
• wzrost mobilności ludności (migracje).

Za początek procesu globalizacji wielu naukowców uznaje wiek XV, czyli epokę Wielkich Odkryć Geograficznych, z kolei inni widzą go w rewolucji przemysłowej z przełomu XVIII i XIX wieku, a niektórzy upatrują go dopiero w latach 80-tych XX wieku, uznając tym samym proces globalizacji za zjawisko zupełnie nowe. Nie wnikając w niuanse dotyczące początków globalizacji, wiadomo, że jej wyjątkowo dynamiczny rozwój postępuje od lat 80-tych poprzedniego stulecia. Wyróżnia się następujące przyczyny, jakie wpłynęły na tak intensywny rozwój integracji świata w ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat:

• rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych (internet, komputery osobiste, telefony komórkowe, telewizja),
• rozpad systemu tzw. realnego socjalizmu (upadek Związku Radzieckiego w 1991 r.) i włączenie dotąd "zamkniętych" krajów do gospodarki światowej.

Najlepiej ujmuje to laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii - profesor Milton Friedman:

"Jesteśmy obecnie świadkami naprawdę uderzających przemian. Z jednej strony chodzi mi o rewolucję w zakresie technologii, a z drugiej o rewolucję polityczną - upadek Związku Radzieckiego i wywalczenie sobie niepodległości przez kraje będące dotąd jego satelitami. Obie przemiany prowadzą w efekcie do tego, co nazywa się globalizacją gospodarki".

Konsekwencje globalizacji:

• spadek znaczenia krajów i ich władz gospodarczych w światowej gospodarce kosztem koncernów międzynarodowych,
• wzrost produkcji dóbr,
• pogłębiająca się przepaść między bogatymi i biednymi krajami świata (w procesie globalizacji uczestniczą głównie kraje wysoko rozwinięte i niektóre kraje średnio rozwinięte, natomiast najbiedniejsze kraje słabo rozwinięte zostają poza tym procesem),
• wzrost międzynarodowej współzależności (gospodarki krajów są zależne od siebie nawzajem),
• degradacja środowiska przyrodniczego i wyczerpywanie się zasobów naturalnych.

Globalizacja gospodarki daje wiele szans związanych z większą otwartością gospodarek państw świata, a przejawia się to między innymi w wyrównywaniu różnic rozwojowych i poczuciu wspólnoty interesów. Powoduje ona jednak także ogromne zagrożenia, jak wrażliwość gospodarek na wszelkiego rodzaju kryzysy i załamania na rynkach światowych.

Jedną z największych negatywnych konsekwencji globalizacji jest wzrost dystansu pomiędzy biednymi i bogatymi krajami świata.

Tab. Różnice w tworzeniu światowego dochodu narodowego (2000 r.)

Kraje wg poziomu rozwoju gospodarczego (PKB na mieszkańca)	Udział w liczbie ludności świata (%)	Udział w światowym dochodzie narodowym (%)
Kraje o niskich dochodach do 755 USD	40,6	3,3
Kraje o średnich dochodach 755 - 9265 USD	44,5	17,0
Kraje o wysokich dochodach ponad 9266 USD	14,9	79,7

Źródło: "Globalizacja od A do Z" Narodowy Bank Polski, Warszawa 2004.

W konsekwencji postępujących procesów globalizacji dochodzi do wzrostu znaczenia niektórych ośrodków i tworzenia się tzw. miast globalnych. Stanowią one:

• centra dyspozycji światowej gospodarki (w ich obrębie znajdują się siedziby zarządów międzynarodowych korporacji),
• ośrodki finansowe i usługowe (znajdują się w nich najważniejsze banki, instytucje finansowe i firmy usługowe na świecie),
• ośrodki powstawania innowacji dla najważniejszych gałęzi przemysłu i usług.

W konsekwencji postępującego procesu globalizacji świat staje się coraz mniejszy. Przestaje być on zbiorem narodowych i międzynarodowych rynków. Staje się stopniowo rynkiem poszczególnych produktów. Tak to definiuje profesor Milton Friedman:

" … producent może wytwarzać swój produkt gdziekolwiek na świecie, sprzedawać go tam, gdzie mu się podoba, wykorzystywać w procesie produkcyjnym zasoby któregokolwiek państwa i mieć swoją siedzibę gdziekolwiek na świecie. Nie ma zatem sensu mówić, że dany produkt jest krajowy".

Stąd, największe znaczenie w światowej gospodarce zaczynają odgrywać międzynarodowe koncerny, zwłaszcza motoryzacyjne, rafineryjne, telekomunikacyjne, elektroniczne i elektrotechniczne oraz farmaceutyczne, np.:

• General Motors (koncern motoryzacyjny) - roczne obroty 178,2 mld USD (1998 r.),
• Ford Motor (koncern motoryzacyjny) - 153,6 mld USD,
• Royal Dutch/Shell (koncern rafineryjny) - 128,1 mld USD,
• Exxon (koncern rafineryjny) - 122,4 mld USD,
• IBM (koncern komputerowy),
• Nippon Telegraph and Telephon (koncern telekomunikacyjny),
• Hitachi (koncern elektroniczny i elektrotechniczny).

Świat nie zamienił się jednak jeszcze w jedną globalną gospodarkę. Nadal występuje brak ujednolicenia cen w poszczególnych krajach, a co za tym idzie największe znaczenie mają nadal krajowe, a nie zagraniczne papiery wartościowe. Poza tym rynki pracy nadal są podzielone na rynki narodowe.

Niedawno na świecie pojawiły się ogromne zagrożenia dla globalizacji. Są nimi fundamentalizm religijny oraz separatyzm etniczny. Poza tym pojawia się coraz szersze grono przeciwników globalizacji, tzw. antyglobalistów.