Chiny

Chiny, Zhongguo, Chińska Republika Ludowa, Zhonghua Renmin Gongheguo są państwem zajmującym środkowo-wschodnią część kontynentu azjatyckiego. Powierzchnia Chin bez Tajwanu liczy 9571 tyś. km².

Chińska Republika Ludowa graniczy na północy z Rosją i Mongolią, na wschodzie z Koreańską Republiką Ludowo-Demokratyczną, na południu z Wietnamem, Laosem, Myanmar, Indiami, Bhutanem i Nepalem, na zachodzie z Afganistanem, Tadżykistanem, Kirgistanem i Kazachstanem. Część wschodniej granicy jest wyznaczona przez wybrzeża mórz: Żółtego, Wschodniochińskiego i Południowochińskiego. Chiny zamieszkuje 1 306 313 812 ludzi (2006). Stolicą jest Pekin zamieszkały przez 14 560 000 osób.

Największymi miastami Chin są: Shanghai, Tianjin, Shenyang, Wuhan, Guangzhou.

Dzieloną się na 22 prowincje administracyjnie (bez Tajwanu), 5 okręgów autonomicznych, 3 miast wydzielonych.

Język urzędowy to chiński.

Walutą narodową jest jüan, który dzieli się na 10 jiao i 100 fenów.

LUDNOŚĆ

Miasta chińskie zamieszkuje 26% ludności. Głównymi grupami etnicznymi w Chinach są: Chińczycy Han (92%), ludy Zhuang (1,4%), Huei (0,8%), Mandżurowie (0,8%), Miao (0,7%).

Terytorium Chińskiej Republiki Ludowej zamieszkują przedstawiciele należący do 50 narodowości. Dominującą religią jest taoizm. Wyznaje go ponad 20% społeczeństwa chińskiego. Dużą grupę stanowią wyznawcy buddyzmu (6%). Kolejni pod względem liczebności są muzułmanie (2,4%) oraz chrześcijanie (0,2%).

Skutkiem polityki komunistycznego rządu jest bezwyznaniowość do prawie 72% ogółu społeczeństwa. Analfabetyzm dotyczy 27%. Przeciętna długość życia dla mężczyzn wynosi 68, a dla kobiet 72 lata.

WARUNKI NATURALNE

Chiny to kraj kontynentalny. Długość granic na lądzie wynosi 24 tyś. km, na morzu 12 tyś. km. Tylko wschodnia część kraju ma dostęp do morza części. Są to morza: Żółte, Wschodniochińskie i Południowochińskie. Ze względu na ukształtowanie powierzchni i wysokość opadów Chiny można podzielić na dwie ogromne krainy geograficzne: Chiny suche i monsunowe (wilgotne).

Zachodnia i północną część kraju jest zaliczana do Chin Suchych. Oddalenie od mórz i osłonięcie przez łańcuchy górskie opady są tu niewielkie. Gospodarka i osadnictwo rozwija się tu zdecydowanie rozwój osadnictwa i gospodarki następuje w znacznie wolniejszym tempie niż w Chinach monsunowych. Chiny suche dzielą się na mniejsze krainy: płaskowyże i góry Xizangu (Tybet), pustynie Xinjiangu (Sinkiangu) i pustynno-stepowe wyżyny Mongolii Wewnętrznej.

Południowa granicę Xizangu wyznacza najwyższe pasmo górskie świata - Himalaje, z najwyższym szczytem Mount Everestem, który wznosi się na 8848 m n.p.m. Na zachód od wyżyny leży Karakorum z K-2 o wysokości 8611 m n.p.m. oraz Pamir. Północna granica regionu jest wyznaczona przez pasma Kun Lun i Nan. Xinjiang obejmuje obszar kotlin Tarim i Jungar oddzielonych łańcuchem górskim Tian Shan (Tien-szan), którego szczyty przekraczają 7000 m n.p.m. Xinjiangu i wyżyny Mongolii Wewnętrznej cechuje suchy i gorący klimat.

Chiny wilgotne (monsunowe) nazywane są Chinami właściwymi. W ich skład wchodzi 18 starych chińskich prowincji. Jest to najgęściej zaludniony i najlepiej rozwinięty region na obszarze Chin. W ich skład wchodzą trzy mniejsze regiony: Mandżuria na północnym-wschodzie, kraina dorzeczy Huang-he i Chang oraz Chiny Południowo-Wschodnie.

Obszar południowej Mandżurii znajduje się w zasięgu letnich monsunów. Charakteryzuje go także duża lesistość oraz niezwykle żyzne gleby. Potężne doliny rzeczne Huang-he i Chang budują osady aluwialne. Są one swego rodzaju strefą przejściową między obszarem wyżyn Xizangu a nizinami.

Urodzajność gleb w tym regionie i wysokie opady stwarzają idealne warunki dla rozwoju rolnictwa. Kraina dorzeczy Huang-he i Chang to kolebka chińskiej cywilizacji. Początki państwa chińskiego datuje się na ponad 4 tysiące lat. W Mandżurii znajdowały się wszystkie

historyczne stolice państwa w tym także obecna - Pekin (Beijing). Chiny Południowo-Wschodnie charakteryzują się największą z całego omawianego obszaru ilość opadów.

W przeciwieństwie do nizin, Huang-he i Chang są regionem, gdzie dominują wyżyny i góry. Obszar charakteryzuje gęsta sieć rzeczna utworzona przez Mekong, Rzekę Zachodnią, Li. Ta część Chin jest ważnym regionem gospodarczym. Uprawia się tu ryż i herbatę.

HISTORIA

Chiny to druga poza Mezopotamią, kolebka najstarszej cywilizacji świata, która przetrwała do czasów współczesnych. Najstarsze wzmianki o państwie chińskim pochodzą z 1600 p.n.e. Mówią one o państwie plemiennym - Szang In, które charakteryzowało się ustrojem niewolniczym. Do III w. p.n.e. Chiny były rozbite na mnóstwo zwaśnionych ze sobą państewek. Powstanie jednolitego państwa w 221 p.n.e. nastąpiło dzięki inicjatywie króla Czeng. Był on także założycielem dynastii Cin. Panowanie dynastii Cin zaowocowało budową Wielkiego Muru Chińskiego. System obronny w postaci gigantycznego muru miał chronić państwo chińskie przed najazdami Hunów.

Specyficzna kultura chińska, która przetrwała do czasów współczesnych, powstała w czasach panowania dynastii Han (206 p.n.e. - 220 n.e.). Te cztery wieki były okresem wielkiego rozwoju państwa chińskiego. Na traktach Jedwabnego Szlaku kwitła wymiana handlowa.

Za panowania dynastii Tang (618-907 n.e.) Szlak Jedwabny był największym szlakiem handlowym na kuli ziemskiej. Był to także okres największego rozkwitu kultury chińskiej i buddyjskiej.

Po podbiciu Chin przez Czyngis-chana w 1211 roku rozpoczęły się rządy dynastii mongolskiej. Za początek nowej ery w państwie chińskim uznaje się rok, w którym wnuk Czyngis-chana - Kubilaj ogłosił się cesarzem oraz założył dynastię Jüan. Przejęcie władzy przez dynastię mongolską wywołało opór i bunt wśród ludności. Doprowadziły one do przejęcia rządów przez dynastię Ming. Panowanie tej dynastii objęło lata 1368-1644. Czasy panowania tej dynastii wiążą się z powstaniem wielu świątyń i pałaców. Nastąpił ogromny rozwój sztuki chińskiej. Były to także czasy stabilizacji gospodarczej i politycznej.

W XVI wieku władza dostała się ręce Madżurów. Powstała dynastia Cing, która objęła rządy w państwie w latach 1644-1911. Zbiurokratyzowane rządy ostatniego z władców należących do tej dynastii doprowadziły do konfliktów wewnętrznych. Spowodowały także upadek gospodarczy kraju. W końcu XIX w. Chiny przekształciły się w jeden z najbiedniejszych krajów świata. Między 1840 a 1860 rokiem Chiny toczyły z Francją i Wielką Brytanią trzy wojny, które zakończyły się przegraną dla państwa chińskiego. Wojny te zwane opiumowymi, stały się przyczyną największego w dziejach kraju powstania chłopskiego, tzw. powstania Tajpingów w latach 1851-1864. Doprowadziły także do przekształcenia cesarstwa chińskiego w kraj półkolonialny.

PROKLAMOWANIE REPUBLIKI

Rewolucja burżuazyjno- demokratyczna w 1911 roku doprowadziła do proklamowania Republiki chińskiej. Na czele państwa stanął Sun Jat-sen. Doszło także do utworzenia partii Kuomintang. W 1912 została uchwalona tymczasowa konstytucja, nastąpiło także otwarcie Zgromadzenia Narodowego. W 1921 utworzono Komunistyczną Partię Chin (KPCh). Partia ta przyczyniła się do wybuchu buntu chłopskiego w 1924 roku, a jej przywódcy stanęli na jego czele.

Rok 1931 był początkiem japońskiej inwazja na Chiny. Na zajętych przez Japończyków obszarach utworzono marionetkowe cesarstwo Mandżukuo, którego stolica znajdowała się w Changchun. Japońska agresja doprowadziła do zawarcia porozumienia między KPCh a Kuomintangiem. Celem współpracy miała być walka z agresorem. Dalsze umacnianie pozycji KPCh nastąpiło po przystąpieniu Związku Radzieckiego do wojny z Japonią.

Stanu Zjednoczone poparły działania Kuomintang przeciwko komunistom. W 1945 walki z komunistami przekształciły się w wojnę, która zakończyła wygrana sił kierowanych przez KPCh. W 1949 utworzono Chińska Republika Ludowa, której przywódcą został Mao Tse-tung. Współpraca z ZSRR w początkach lat 50- tych zaowocowała przeprowadzeniem reformy rolnej i nacjonalizacją wszystkich gałęzi przemysłu.

REWOLUCJA KULTAURALNA

W latach 1966-1976 odbyła się w Chinach tzw. rewolucja kulturalna. Jej efektem był represje, które objęły ponad 700 tyś. osób i spowodowały śmierć ponad 32 tyś. Śmierć Mao Tse-tunga oraz tzw. przewrót październikowy w 1976 roku doprowadziła do usunięcia ze stanowisk, aresztowana i osądzenia inspiratorów rewolucji.

Polityka zainicjowana przez nowe władze chińskie polegała na liberalizacji gospodarki i zacieśnieniu współpracy handlowej między Chinami a Zachodem. W 1979 doszło do wypowiedzenia Związkowi układu o przyjaźni i współpracy oraz podpisania traktatu o pokoju i przyjaźni z Japonią. Chińska Republika Ludowa nawiązała także stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi.

Zapoczątkowanie reform społecznych i gospodarczych w 1982 roku miało na celu doprowadzenie do zdecentralizowania zarządzaniem gospodarką. Miał także powstać system socjalistycznej gospodarki rynkowej. Rok 1989 był zdominowały masowe demonstracje sił demokratycznych w Pekinie. Wzięło w nich udział miliony mieszkańców. W czasie masakry studentów protestujących na Placu Tiananmen przez siły rządowe śmierć poniosło tysiące ludzi.

USTRÓJ POLITYCZNY

Chiny to państwo komunistyczne. Całkowita władza w kraju znajduje się w rękach Komunistycznej Partii Chin. Prawie wszyscy parlamentarzyści czyli 2977 osób, są członkami KPCh. Osoby na najwyższych stanowiskach państwowych wywodzą się z aparatu partyjnego. Ich działalność państwowa zazwyczaj wiąże się z najwyższymi stanowiskami w KPCh.

Chiny cieszą się niechlubną sławą z naruszania praw człowieka, m.in. prawa do wolności słowa. Charakterystyczne jest surowe karanie wszelkich przejawów nieposłuszeństwa wobec polityki partii. Dane Amnesty International mówią skazywaniu na 20 lat pozbawienia wolności osób które próbowały korzystać z prawa do swobodnej wypowiedzi lub wolności zgromadzeń. Szacunkowe dane Amnesty Inernational wskazują na około 20 000 egzekucji przeprowadzonych w 1991.

GOSPODARKA

Po dojściu do władzy KPCh w 1949 sytuacja gospodarcza Chin przedstawiała się bardzo źle. Ekonomiczne zacofanie i wyniszczenie kraju przez trwające na jego obszarze od ponad 20 lat wojny było znaczne. W okresie przedwojennym chiński był dobrze rozwinięty przemysł ciężki i skupiał się na obszarze Mandżurii. Zajęcie tego regionu przez Rosjan pod koniec II wojny światowej i wypieracie okupacyjnych wojsk japońskich zakończyło się wywiezieniem większości maszyn oraz wyposażenia zakładów produkcyjnych.

Okres powojenny odznaczał się wysoką inflacją, co doprowadziło do zdewaluowania wartości chińskiej waluty i zaowocowało zanikiem handlu z użyciem pieniądza. Zniszczenie systemów irygacyjnych, bez których uprawa w wielu regionach jest niemożliwa, było ciosem dla chińskiego rolnictwa. W 1949 nastąpił spadek produkcji przemysłowej podstawowych wyrobów, m. in.: przędzy bawełnianej, wyrobów odzieżowych, węgiel i stali. Produkcja przemysłowa odnotowała spadek od1/5 do 2/3 w stosunku do sytuacji z przed wojny. W rękach zagranicznych znalazły się największe krajowe zakłady przemysłowe. Podobna sytuacja dotyczyła większej części linii kolejowych i banków. Chiny zostały zdegradowane do najsłabiej rozwiniętych krajów świata. Najlepszym wskaźnikiem obrazującym sytuację gospodarczą w kraju jest dochód narodowy, w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Stawiał on Chińską Republikę Ludową w kręgu najuboższych krajów świata.

Powojenna polityka gospodarcza objawiała się nacjonalizacją przemysłu i kolektywizacją gospodarstw wiejskich. W połowie lat 50- tych zakończono tzw. "socjalistyczną transformację własnościową". Gospodarka rozwijała się zgodnie pięcioletnim rytmem planów. Plany te wyznaczały cele dotyczące wzrostu inwestycji, dochodu narodowego oraz określały wielkość produkcji wszystkich dóbr i usług. Przeniesienie środków do branż produkujących zajmujących się produkcją dóbr inwestycyjnych stało się celem priorytetowym.

Śmierć Mao Tse-tunga w latach 70- tych skłoniła nowych przywódców KPCh do wprowadzenia poważnych zmian w strukturze gospodarki. Ograniczono ingerencję państwa w sprawy ekonomiczne. Starano się stworzyć gospodarkę socjalistyczną (socjalizm) opartą częściowo na zasadach wolnego rynku. Wprowadzenie nowego systemu zaowocowało duże zmianami w gospodarce rolnej, która do tej pory opierała się na kolektywach produkcyjnych liczących około 20-30 tys. członków.

Zasadami rządzące nową polityką zakładały, iż pojedyncza rodzina może otrzymać w dzierżawę pewną ilość ziemi. W zamian za przydział ziemi jest zobowiązana do odprowadzania określonej ilości produktów rolnych. Przemiany dotyczące przemysłu skupiły się wyłącznie na zmianach sposobu zarządzania i organizacji pracy. Podjęto także próbę stworzenia systemu oceny przedsiębiorstw, który opierałby się na jego rentowności, a nie, jak do tej pory o globalną wielkość produkcji. Sukces dotyczący reform w rolnictwie objawił się w dużym wzroście produkcji. Zmiany w przemyśle będzie można ocenić dopiero za jakiś czas.

BOGACTWA NATURALNE

Największą bolączką Chin jest niewystarczająca ilość ziem przydatnych pod uprawę oraz obszarów leśnych w porównaniu do wielkiej liczby mieszkańców. Chiny są trzecim pod względem wielkości państwem świata. Ziemie uprawne zajmują tylko 10% całkowitej powierzchni kraju (100 mln ha). W przeliczeniu na jednego mieszkańca daje to niecałe 0,1 ha. Wartość ta jest jedną z najniższych na świecie.

Na terenie Chin występują pokaźne złoża rud żelaza i metali nieżelaznych. Eksploatacja dotyczy także pokładów chromu i niklu. Kraj posiada także znaczne zasoby złóż rud metali rzadkich, które wykorzystuje się w formie dodatków uszlachetniających w hutnictwie oraz przy produkcji broni nuklearnej. Na terenie ChRL wydobywa się także antymon, miedź, złoto, tytan, cynk i ołów. Chiny posiadają największe, stanowiące prawie 60% światowych zasobów, pokłady wolframu.

Chiny charakteryzują się jednym z największych na świecie potencjałem energetycznym. Zasoby węgla kamiennego są szacowane na 100 mld ton, stanowi to 16% zasobów światowych. Są one mniejsze jedynie od złóż amerykańskich i rosyjskich. Nie można na razie ocenić zasobów ropy naftowej, ponieważ prowadzone są poszukiwania nowych złóż w dnie morskim. Zasobność udokumentowanych do tej pory złóż oszacowano na 3-5 mld ton. Stanowi to 4% rezerw światowych.

Chiny mają największy na świecie potencjał hydroenergetyczny. Jednak wykorzystanie tego rodzaju energii w stosunku do zapotrzebowania jest na razie niewielkie.

RYBOŁÓSTWO I RYBACTWO

Chińskiej gospodarce rolnej udało się pokonać największy problem, jaki stanowiła niedostateczna powierzchnia ziem uprawnych. Zastosowanie systemów irygacyjnych pozwoliło na uprawę na wielką skalę zbóż, a tym ryżu i pszenicy, kukurydzy, a także roślin oleistych (soji, orzechów arachidowych, rzepaku, sezamu), roślin strączkowych, batatów i ziemniaków.

Największe znaczenie przemysłowe ma z roślin bawełna. Jednymi z ważniejszych roślin uprawnych są dla chińskiego rolnictwa: juta i tytoń. Powszechnie występują plantacje cytrusów, herbaty, trzciny i buraków cukrowych.

Uprawy zajmują czołową pozycję w chińskim rolnictwie, a na drugi plan została zepchnięta hodowla. Najbardziej rozpowszechnionymi zwierzętami gospodarskimi są bydło, trzoda chlewna, owce, kozy i konie, miejscowo wielbłądy, osły, muły, jelenie mandżurskie. Masowa jest hodowla drobiu. Kraj znajduje się w światowej czołówce biorąc pod uwagę hodowlę jedwabnika morwowego.

Rybołówstwo uzupełniania bilans żywnościowy kraju. Poza połowami ryb ważną rolę odgrywa połów skorupiaków, małży, trepang i innych zwierząt morskich.

PRZEMYSŁ

Jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi chińskiej gospodarki jest przemysł. Po drugiej wojnie światowej rozwój Chin następował w średnim tempie - około 10% rocznie. Wystarczyły jednak trzy dekady, aby państwo to stało się światową potęgą przemysłową. Dziś Chiny wiodą prym w produkcji przędzy bawełnianej. Są czołowym producentem odzieży. Plasują się na czołowych pozycjach w produkcji: cementu, węgla, kwasu siarkowego, stali oraz energii elektrycznej.

Na obszarze porewolucyjnych Chin wzorując się na socjalistycznych koncepcjach rozwoju gospodarczego udało się rozbudować do ogromnych rozmiarów przemysł metalowy i maszynowy. Duży udział wzięły w tym ZSRR i inne kraje socjalistyczne. Ważną rolę w przemyśle odgrywa produkcja obrabiarek, silników i maszyn ciężkich. W tym okresie zaczęto produkować w Chinach traktory, samochody osobowe i ciężarowe. Ważnym elementem chińskiego przemysłu ma także produkcja rowerów. W Chinach produkuje się ogromne ilości dóbr powszechnego użytku: zegarków, maszyn do szycia, pralek i lodówek. Obserwuje się także rozwój przemysłu elektrotechnicznego. Jego rozwój opiera się na współpracy z firmami zagranicznymi, przede wszystkim japońskimi. Przemysł ten może być przyszłością chińskiej gospodarki. Wytwarza głównie: komputery, radioodbiorniki, telewizory i wiele innych urządzeń elektronicznych.

Od powstania Chińskiej Republiki Ludowej prawie od podstaw zbudowano przemysł chemiczny. Rosnące wydobycie ropy naftowej przyczynia się do szybkiej rozbudowy przemysłu rafineryjnego. Dużego znaczenia nabiera także produkcja nawozów sztucznych. Obserwuje się wzrost ilości wytwarzanych tworzyw oraz włókien sztucznych w tym kauczuku syntetycznego.

Tradycyjna specjalność chińska czyli przemysł jedwabniczy nie dorównuje wielkością produkcji ilości surowca wytwarzanego przez przemysł bawełniany. Najważniejszymi gałęziami przetwórstwa spożywczego jest cukrownictwo. Rozwój tej branży w Chinach zapoczątkowany został przy znacznej pomocy ze strony Polski.

Wielkie osiągnięcia jeśli chodzi o industrializację kraju nie przyczyniły się do wzrostu produkcji przemysłowej w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Na tym polu Chiny zawsze będą ustępować krajom o mniejszej liczbie ludności.

STRUKTURA ZATRUDNIENIA

W rolnictwie jest zatrudnionych 60,2%, w przemyśle 21,9%, w usługach 18,8% ludności zawodowo czynnej. Rolnictwo skupia ponad połowę mieszkańców w wieku produkcyjnym. Wytwarza jednak tylko 27% dochodu narodowego. Sektor ten cechuje się cztery razy mniejszą wydajnością pracy od sektora przemysłowego, który odpowiada za 42% dochodu narodowego.

DOCHÓD NARODOWY BRUTTO

W 1990 na jednego mieszkańca przypadało 370 USD. Średnia stopa inflacji w latach 1980 - 91 wynosiła 5,8%. Największymi partnerami handlowymi kraju są: Hongkong, Japonia, kraje UE, Stany Zjednoczone oraz Korea Południowa. Obroty z międzynarodowej współpracy handlowej wyniosły w 1992: import - 80 600 mln USD, eksport - 85 000 mln USD.

TURYSTYKA

Miejscami godnymi polecenia turystom są :Pekin, Wielki Mur, Kanton, Szanghaj, Si'an, Hangzhou oraz Tybet.