Chiny.

Chiny to jedna z najstarszych cywilizacji świata. Choć pierwsze ślady ludzkich siedzib na chińskich ziemiach sięgają 8 tysięcy lat p.n.e., to rzeczywista historia Chin rozpoczyna się jednak w XVIII w. p.n.e. Pierwszą panującą dynastią była dynastia Szang (XVIII - XII w. p.n.e.). W tym okresie swoje początki ma pismo chińskie. Władca był zarówno zwierzchnikiem politycznym, jak i przywódcą religijnym. W XII w. dynastia Szang została obalona przez wojownicze plemię Czou. W pierwszym okresie panowania tzw. dynastii Czou (XII - VIII w. p.n.e) podjęto zakrojoną na szeroką skalę ekspansję terytorialną. W drugim okresie (VIII - V w. p.n.e.) istniało jedenaście lennych państewek. Ich władcy coraz bardziej umacniali swoją władzę. Osłabieniu ulegała natomiast władza królewska. W tym okresie, w prowincji Szantung, żył i nauczał słynny filozof - Konfucjusz (551 - 479 p.n.e.). Uznał on, że gwarantem stabilności państwa jest moralność jednostki i podstawowa rola rodziny. Trzeci okres epoki Czou (V - III w. p.n.e.) nazywa się epoką walczących królestw, czyli Szan Kuo, gdyż o hegemonię w państwie walczyło siedem państewek. Jednym z nich było zachodnie państwo Cin. Dzięki przewadze militarnej państewko Cin uzyskało pozycję hegemona i w roku 221 p.n.e. zjednoczyło Chiny. W taki sposób władzę objął przedstawiciel dynastii Cin (Qin) - Szy-huang-ti. Jako pierwszy użył on tytułu "cesarz Chin". Cesarz ten przeprowadził wiele reform - ujednolicił miary i wagi, dążył do ograniczenia władzy urzędników. Zwalczał też konfucjanizm. Po jego śmierci (ok. 220 r. p.n.e.) jego państwo rozpadło się, a władzę przejął Liu Pang (zm. 195 r. p.n.e.), założyciel dynastii Han. Za panowania jego następcy Wu-ti (141-87 p.n.e.) powrócono do zasad konfucjanizmu. W tym okresie Chiny osiągnęły swój największy obszar (obejmowały część Chin Południowych, Koreę, Wietnam i Turkiestan). Nastąpił rozwój handlu zagranicznego (Chiny posiadały kontakty handlowe z Rzymem!). Dynastia Han upadła w wyniku powstań ludności wiejskiej, ruchu "Żółtych turbanów" i wojen domowych. Cesarstwo uległo podziałowi na trzy państwa. Na początku IV w. n.e. czas zamieszek wykorzystali Hunowie, którzy wtargnęli na północne i północno - zachodnie tereny kraju. Chińskie pozostało jedynie południe. Cesarstwo zostało ponownie zjednoczone przez Kao - tsu. Za panowania dynastii Tang (618 - 907 n.e.) państwo zostało powiększone na zachodzie. W tym okresie Chiny przeżywały erę kulturalnego rozkwitu. W wyniku trudności finansowych państwa oraz zubożenia licznych warstw społecznych (chłopów, rzemieślników i drobnych kupców) doszło do wybuchu wojny domowej. Chiny ponownie rozpadły się na wiele państewek. Na północy zwyciężyła dynastia Sung, która panowała w latach 960 - 1280. W roku 1215 Mongołowie z Czyngis-chanem na czele zdobyli Pekin, a do roku 1234 całkowicie zlikwidowali państwo Cin. W 1279 r. Mongołowie wypędzili władców Sung i objęli kontrolę nad całymi Chinami. Odwrót Mongołów spowodowało dopiero chińskie powstanie narodowe, a władzę w państwie przejęła dynastia Ming (1368-1644). W okresie panowania przedstawiciela tej dynastii, cesarza Tai (1368 - 1399) władza biurokracji została ponownie ograniczona, a monarcha sprawował władzę absolutną. Następcy cesarza Tai przywrócili jednak Wielki Sekretariat, czyli organ doradczy. Chiny zostały podzielone na trzynaście prowincji, z których każda posiadała własne prowincjonalne rządy.

W XVI wieku do Chin przybyli pierwsi Europejczycy - Portugalczycy. W początkach XVII wieku powstała w Pekinie (z inicjatywy włoskiego Jezuity Matteo Ricci) pierwsza gmina chrześcijańska. Początek siedemnastego stulecia to także czas, w którym na północno - wschodniej granicy Chin powstało silne państwo Mandżurskie, a ich władca Nurhachi założył nową dynastię Cing. Mandżurowie dysponowali wprawdzie nielicznym, ale za to bardzo bitnym wojskiem. Dzięki temu byli w stanie prowadzić politykę ekspansji. Tymczasem począwszy od roku 1628 Chinami wstrząsały niepokoje społeczne. Sytuację wykorzystali Mandżurowie, którzy w roku 1644 opanowali Pekin. Dynastia Cing sprawowała władzę aż do roku 1911. Z biegiem lat Mandżurowie w coraz większym stopniu przejmowali obyczaje Chińczyków. W czasach dynastii Cing państwo obejmowało rozległy obszar (włączono do niego m.in. Tybet i Nepal, część Mongolii i Mandżurię). Rozkwit przeżywały chińska kultura i sztuka. Swoje placówki handlowe mieli w Chinach Europejczycy: Portugalczycy w Makao, a Anglicy w Kantonie. Z Chin eksportowano głównie jedwab, herbatę i porcelanę. Sprowadzano natomiast bawełnę, wełnę i opium. Sprowadzanie opium do cesarstwa spowodowało w roku 1840 konflikt. W 1839 r. cesarz Hsüan-tsung wydał surowy zakaz importu opium, które nie tylko niszczyło zdrowie Chińczyków, ale i powodowało spory wypływ z kraju srebra. W 1842 r. Brytyjczycy zmusili Chińczyków do zawarcia korzystnego dla strony angielskiej traktatu handlowego. Począwszy od tego czasu Europejczycy wymuszają na Chinach traktaty i w ten sposób zapewniają sobie okupację części terytorium chińskiego. Wywoływało to zrozumiały opór ze strony Chińczyków. W 1850 r. wybuchło tzw. powstanie tajpingów była to rewolta chłopska, wymierzona przeciwko panującej dynastii i mieszaniu się państw europejskich w sprawy chińskie. Powstanie to zostało zdławione przez wojska cesarskie (przy wsparciu mocarstw europejskich) w roku 1864. W roku 1899 wybuchło powstanie bokserów, które początkowo wymierzone było przeciwko zagranicznym misjonarzom. Z czasem obiektem nienawiści stało się wszystko, co kojarzyło się z Zachodem. Oblężona została dzielnica dyplomatyczna w Pekinie. Ostatecznie powstanie upadło w 1901 r. Stłumione przez wojska ośmiu mocarstw zagranicznych. W 1908 r. na tron wstąpił dwuletni Pu-Yi. Dwór cesarski przeprowadził szereg reform administracyjnych. W 1911 r. doszło do wybuchu rewolucji. Rewolucjoniści z Sun Yat-senem na czele utworzyli w Nankinie rząd, a w dniu 12 lutego 1912 r. Pu Yi zrezygnował z tytułu cesarskiego.

WIELKI MUR CHIŃSKI

Wielki Mur Chiński to jedno z najdoskonalszych dokonań budowlanych wszechczasów. Jego budowę rozpoczęto po około 220 r. p.n.e. i trwała ona 10 lat. Pomysłodawcą tego przedsięwzięcia był pierwszy władca zjednoczonych Chin, założyciel dynastii Cin (Qin), Szy-huang-ti (Czeng). Jednak niektóre odcinki muru zostały zbudowane już wcześniej - przez mniejsze królestwa północnych Chin. Za panowania Czenga odcinki te zostały przebudowane i połączone w jednolity wał. Przy budowie pracowali chłopi, skazańcy, więźniowie polityczni i żołnierze - jak się szacuje ok. 300 tysięcy ludzi. Mur miał bronić zjednoczone państwo chińskie przed inwazją wojowniczych koczowników z Zachodu. Zadanie to spełniał, gdy był obsadzony wojskiem. Jednak z biegiem czasu zaniedbana budowla popadła w ruinę. Próbowano go odbudować za panowania dynastii Suej, około roku 607 n.e. Ostateczny kształt budowli nadano za panowania dynastii Ming (XV w.).